عربستان سعودی

عربستان به دلیل داشتن بزرگ ترین ذخایر نفت جهان و ثروت فراوان ناشی از تولید و صدور آن، توانسته است نفوذ سیاسی زیادی غیرمنطبق با قابلیت های جمعیتی، اقتصادی، علمی و پیشینه فرهنگی و تاریخی خود به دست آورد. عربستان سعودی جمعیت بسیار اندکی دارد و هم از نظر نیروی انسانی کارآمد و هم به لحاظ منابع معدنی و ذخایر طبیعی مواد اولیه غیر از نفت، کشوری فقیر به شمار می آید.
●موقعیت جغرافیایی
عربستان سعودی با مساحت ۵/۲۱ میلیون کیلومتر مربع از شمال با اردن، عراق و کویت، از جنوب شرقی با جمهوری دموکراتیک یمن و از شمال شرقی با قطر و امارات متحد عربی هم مرز است. این کشور مرزی طولانی با دریای سرخ و مرز کوتاه تری با خلیج فارس دارد. بخش وسیعی از این کشور را بیابان های غیرزراعی تشکیل می دهد. جمعیت کنونی عربستان حدود ۲۲ میلیون نفر است که ۸۵ درصد آن سنی و ۱۵ درصد بقیه شیعه هستند. پایتخت عربستان ریاض و مرکز اداری آن، جده است.
●پیشینه جغرافیای سیاسی عربستان سعودی
تاریخ دینی سرزمین عربستان بس کهن است و به روزگار ابراهیم خلیل الله، پیامبر نخستین دین بزرگ توحیدی، بازمی گردد. سرزمین عربستان، تاریخی به درازای تاریخ دیگر سرزمین های عربی خلیج فارس دارد، اما عربستان سعودی کشوری بسیار جدید است.
شبه جزیره عربستان، سرزمین اصلی عرب هاست که مردمی از دو نژاد را دربرمی گیرد. سامی نژادها که در عربستان داخلی به سر می برند و حامی نژادها که در کرانه های دریای عمان و دریای عرب زندگی می کنند. سازمان سیاسی جوامع عربستان، پیش از پیدایش دین اسلام، سازمانی قبیله ای بود و هر بخش از شبه جزیره به دست مهم ترین قبیله ها اداره می شد. فدراسیون قریش، قرنها بود که بر بخش مکه و حجاز حکومت داشت. در نیمه اول قرن هجدهم، عربستان شاهد پیدایش اندیشه های تازه ای در میان عرب های شمال شبه جزیره بوده است. شبه جزیره عربستان در قرن ۱۶ میلادی، بخشی از امپراتوری عثمانی ترکیه بود. پس از جنگ جهانی اول، امپراطوری عثمانی فروپاشید و به دنبال آن ابن سعود موفق شد مناطق اشغالی را به تدریج بازپس بگیرد. در سال ۱۹۵۳ اولین هیئت دولت سعودی ایجاد و به این ترتیب نظام دولتی در خاندان ابن سعود پایه گذاری شد.
تحولات اساسی که از آغاز دهه ۱۹۷۰ به ویژه در زمینه نفت و روابط کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت خلیج فارس از یک سو و کشورهای صنعتی و شرکت های نفتی از سوی دیگر به وقوع پیوست، مهم ترین عاملی بود که سبب شد کشوری مانند عربستان سعودی که تا همان اوان کمتر فعالیتی، فراتر از محدود جغرافیایی خود داشت، اهمیت و نفوذ ویژه ای در دنیای عرب و منطقه خلیج فارس بیابد.
●نقش نفت در جایگاه منطقه ای و جهانی عربستان
در حال حاضر صادرات نفت خام عربستان سعودی حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می دهد و تقریبا ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی از محل صادرات نفتی تامین می شود. همین ویژگی ها كافی است که عربستان را کشوری به شدت وابسته به نفت بخوانیم.
با توجه به قیمت های نفت در سال ۲۰۰۴ درآمد نفتی كشورهای تولیدكننده عرب بسیار بالاتر از سال گذشته بود. در سال گذشته عربستان سعودی به تنهایی ۴۶ درصد درآمدهای نفتی OPEC را به خود اختصاص داد. عربستان سعودی در حال حاضر ۵/۱۰ میلیون بشكه در روز نفت تولید می كند و این به معنای آن است كه درآمد امسال این کشور، از محل صادرات نفتی كمتر از ۱۲۰میلیارد دلار نبوده است.
عربستان به دلیل داشتن بزرگ ترین ذخایر نفت جهان و ثروت فراوان ناشی از تولید و صدور آن، توانسته است نفوذ سیاسی زیادی غیرمنطبق با قابلیت های جمعیتی، اقتصادی، علمی و پیشینه فرهنگی و تاریخی خود به دست آورد. عربستان سعودی جمعیت بسیار اندکی دارد و هم از نظر نیروی انسانی کارآمد و هم به لحاظ منابع معدنی و ذخایر طبیعی مواد اولیه غیر از نفت، کشوری فقیر به شمار می آید. درصد بزرگی از جمعیت این کشور را بی سوادان تشکیل می دهند و علاوه بر آن، ثروت بیکران و بدون کار و تلاش به دست آمده چند دهه اخیر سبب شده است تا بخش هایی از مردم عربستان به طور کلی کمتر به کارهایی که تلاش جسمی و فکری لازم دارد، تن دهند. هر چند این پدیده در اغلب کشورهای نفت خیز وجود دارد، ولی در عربستان به شدت مشهود است. بنابراین، حضور گسترده کارگران و کارشناسان خارجی به ویژه آمریکاییان در بخش های مختلف و به طور عمده صنعت نفت و بخش نظامی ناشی از این پدیده است.
رهبران عربستان به خوبی از وابستگی حیات خود به سلامت اقتصادی آمریکا و اولویت های امنیتی این کشور آگاهند. عربستان، نقش کلیدی و عمده ای در استراتژی جهانی آمریکا، چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سیاسی، بازی می کند و آمریكا به عنوان رهبر مجموعه ای که غرب نامیده می شود و با توجه به نقش امنیتی متمایزی که به دنبال اضمحلال کمونیسم در شکل دادن به حوادث و ثبات جهانی بر عهده گرفته است، در راهبرد کلان خود، عربستان را نه تنها از دیدگاه تامین انرژی و امنیت ملی خود یک وزنه مهم محسوب می کند، که از نظر امنیتی نیز به آن اعتبار فزاینده ای در بی ثبات ترین منطقه جهان یعنی خاورمیانه اعطا می کند.
ماهیت عملکرد کشورها برخاسته از شرایط داخلی و ویژگی های حاکم بر ارتباط میان کشورها است. حضور هم زمان این دو وضعیت، شکل دهنده خصلت رفتار بازیگران، بدون توجه به تمایزهای فرهنگی، جغرافیایی و سیاسی آنان است. عربستان سعودی به دلیل ویژگی های خاص راهبردی در زمینه های اقتصادی و سیاسی از این دو وضعیت متاثر است و رفتارهای این کشور با توجه به این شرایط دوگانه حاکم بر عملکرد کشورها، شکل می گیرد.
عربستان از نظر اقتصادی، نقش عمده ای در حیات اقتصادی کشورهای غربی بازی می کند؛ از این رو، ماهیت رفتارهای این کشور تا حدود زیادی تعیین کننده کیفیت رفاه اقتصادی در غرب است. عربستان سعودی ۲۶۱ میلیارد بشكه ذخایر اثبات شده نفت در اختیار دارد و گفته می شود كه در صورت انجام عملیات بازیافت تا یك تریلیون بشكه قابل افزایش است. این كشور بزرگ‌ترین تولیدكننده و صادر كننده نفت در جهان است و بیشترین مازاد ظرفیت تولید را در اختیار دارد. به همین دلیل، مقامی متمایز و بی همتا در تعیین قیمت نفت و در نتیجه نقشی انکارناپذیر در شکل دادن به سیاست های حاکم نفتی جهان دارد.
ظرفیت مازاد بر سهم تولید عربستان نزدیک به ۳ میلیون بشکه در روز است؛ از این رو، برای مقابله با هرگونه حرکت رادیکال کشورهای غیراوپک، برای کاستن از تولید و یا قطع جریان نفت به بازارهای جهانی و تلاش برای آسیب زدن به حیات اقتصادی و رشد ماشین اقتصادی در غرب قدرت زیادی دارد. همچنین در مقابله با کشورهای غربی به ویژه آمریکا، تحرک پذیری بی نظیری دارد.
عربستان به ناچار، به نیازهای امنیتی آمریکا و ضرورت های اقتصادی این کشور حساس است. آمریکا نیز، به ملاحظات داخلی رهبران عربستان سعودی و محدودیت های داخلی خاندان سلطنتی حاکم بر نفت این کشور، توجه ویژه ای دارد. هم از این رو است که در چنین شرایطی، تانگوی عربستان و آمریکا در باشگاه نفت، دور از انتظار نیست!
برآورده کردن خواست های امنیتی آمریکا و پیاده سازی نیازهای نفتی این کشور، رهبران عربستان را از نظر داخلی و منطقه ای، در وضعیتی قرار می دهد که پیامدهای ثبات زدای آن بر کمتر کسی، چه در دستگاه تصمیم گیری آمریکا و چه به رهبران حاکم بر پادشاهی عربستان، پوشیده است. این نکته به خوبی گویای پیچیدگی روابط آمریکا و عربستان و ماهیت سیال آن است و تا حدود زیادی روشن می سازد که چرا تصمیم گیران آمریکایی در مقایسه با سایر کشورهای خاورمیانه، فشار كمتری به عربستان برای حرکت به سوی مدرنیته وارد می کنند؟
گفتنی است که شرکت های نفتی به رهبری اکسون موبیل، شورون، تگزاکو و گلف، قدرت آمریکا در منطقه خلیج فارس را تا دهه ۱۹۷۰ نمایندگی می کردند. همه این شرکت ها درگیر رقابت سخت با شرکت انگلیسی «بریتیش پترولیوم» و شرکت هلندی ـ انگلیسی «شل» بودند، اما از اوایل دهه ۱۹۷۰ عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس، صنایع نفت خود را ملی کردند و شرکت های دولتی برای اداره چاه های نفت، خطوط لوله نفت و تاسیسات تولید نفت برپا ساختند. این کار نه تنها قدرت اوپک را افزایش داد و این سازمان را قادر به افزایش قیمت نفت کرد، بلکه هیئت حاکمه آمریکا را نیز هراسان کرد.
●تغییر سیاست های نفتی امروز عربستان
اعلامیه ها و عملکردهای اخیر وزارت نفت و شرکت های نفتی وابسته به دولت عربستان سعودی، روند تغییر سیاست های نفتی این کشور را تایید می کند و به نظر می رسد این سیاست ها تغییر کرده و یا حداقل در حال تغییراست. سیاست پیشین عربستان حاکی از روابط خاص میان ریاض و واشنگتن بود؛ زیرا عربستان سال ها بزرگترین عرضه کننده نفت خام به ایالات متحده شناخته می شد.
در آخرین گزارش سالیانه آرامکو ، به برخی از هدف های سعودی ها اشاره شده است. در این گزارش بیان شده كه بزرگ ترین شرکت نفتی جهان در حال انجام یک سلسله تحقیقات راهبردی است. آرامکو در حالی از مسئولیت خود در قبال برقراری ثبات در بازار نفت سخن می راند که در هفته های اخیر تلاش کرده است تا با نوید افزایش تولید اوپک، سطح قیمت های نفت را کاهش دهد، آرامکو از تعهدهای اقتصادی و اجتماعی خود در عربستان به خوبی آگاهی دارد و به گفته « النعیمی » وزیر نفت این کشور، وظیفه آنها برآورده کردن نیازهای مردم عربستان از جمله افزایش درآمدها وکمک به توسعه اقتصاد و ایجاد شغل برای افراد بومی است.
در این گزارش شش وظیفه راهبردی آرامکو، هم به عنوان یک واحد اقتصادی مستقل وهم به عنوان شرکتی که در قبال پادشاهی عربستان سعودی تعهدهایی دارد، بیان شده است، این شش وظیفه یا هدف عبارتند از:
- افزایش درآمد های نفتی
- حفظ سهمیه بازار درآینده
- استفاده از منابع نفت و گاز برای توسعه اقتصادی
- به حداکثر رساندن مسئولیت پذیری شرکت
- تغییر ساختاری در کارکرد شرکت
- آماده کردن نیروی کار مورد نیاز شرکت برای آینده
اولین هدف، رسیدن به حداکثر قیمت با توجه به میزان تولید و به حداکثر رساندن درآمد نفت در دراز مدت است. از دیدگاه تاریخی چنین الگویی به معنای قیمت های بالا و تولیدکم در یک چرخه زمانی کوتاه مدت وقیمت های پایین و تولیدبالا دربلند مدت است. در این راهبرد، مصرف کنندگان را به نفت ارزان عادت، سپس قیمت ها راافزایش می دهند که این قیمت های بالا تا هنگام رسیدن عرضه و تقاضا به حالت تعادل ادامه می یابد و پس از آن با افزایش شدید تولید، قیمت های نفت را کاهش می دهند واین چرخه همچنان ادامه می یابد. به همین دلیل هنگامی كه سخن از منافع بلند مدت عربستان به میان می آید، در یک دوره مسئله افزایش قیمت ها و در دوره دیگر، مسئله حفظ سهمیه بازار اهیمت ویژه ای می یابد.
در نیمه اول دهه ۱۹۸۰ عربستان سعودی می كوشد تا با کاهش تولید، قیمت ها را افزایش دهد. پس از سال ۱۹۸۶ عربستان سیاست خود را تغییر و سهم خود را در بازار با وجود کاهش قیمت نفت به سرعت افزایش داد تا درآمد بیشتری به دست آورد. اما چنین راهبردی با هدف های مدون عربستان مبنی بر ایجاد ثبات در بازارهای جهانی نفت منافات دارد. علاوه براین، اگر آرامکو راهبرد حداکثر سازی درآمد نفت با استفاده از نوسان های قیمت نفت را پیش بگیرد، درآن صورت هدف دوم آرامکو مبنی بر حفظ سهمیه بازار نفت و تاکید بر افزایش استفاده از نفت در تولید برق و صنایع پتروشیمی به نتیجه نمی رسد. آرامکو همچنین می كوشد درک عمومی از مقوله نفت و ارتباط آن با مسائل زیست محیطی را بهبود بخشد؛ هر چند که روی این هدف ها تاکید خاصی نشده است. موفقیت در به حداکثر رساندن در آمدهای نفتی وحفظ سهمیه بازار تقریبا و به طور قطع به توسعه رشد اقتصادی منجر می شود. آرامکو قصد دارد از توسعه بخش بالادستی نفت برای رشد در بخش معادن، تولید کالا و خدمات، همچنین ساخت پالایشگاه ها و کارخانه های پتروشیمی در داخل استفاده کند.
به بیان نشریه «بازار جهانی نفت» آرامکو قصد دارد این شرکت را به سوی « سعودی سازی کردن » پیش ببرد. در مقدمه گزارش«عبدالله جمعه»، رئیس شرکت نفتی «آرامکو» از به کار گرفتن بیشترین نیروی کار از نیروهای بومی عربستان و استفاده از پیمانکاران و فروشندگان داخلی برای کار با آرامکو صحبت شده است. در همین حال از آن دسته از شریکان خارجی که خواهان سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در کشور باشند، استقبال می شود.●ذخایر نفت
عربستان سعودی افزون بر ۲۶۴ میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت در اختیار دارد. مقامات سعودی ادعا می کنند که در صورت انجام دادن عملیات بازیافت، ذخایر نفت این کشور تا یک تریلیون بشکه قابل افزایش است.
متخصصان، افزایش ذخایر نفتی عربستان سعودی را بر اثر اجرای برنامه‌های توسعه گسترده و تولید فناوری پیشرفته و درنتیجه رسیدن به لایه‌های عمیق تر موثر می‌دانند. افزایش ذخایر نفتی، نقش عربستان را در بازار جهانی برجسته‌تر می‌سازد.
روی هم رفته نزدیک به ۸۰ میدان نفت و گاز و افزون بر ۱۴۰۰ حلقه چاه نفت در عربستان وجود دارد، اما بیش از نیمی از ذخایر این کشور تنها در ۸ حوزه قرار دارند. حوزه « قوار» با ۷۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت، بزرگ ترین حوزه خشکی و حوزه صفاییه با ۳۵ میلیارد ذخیره نفت، بزرگ ترین حوزه دریایی جهان به شمار می آیند. حوزه «قوار» که نفت آن از نوع سبک با درجه گرانروی ۳۴ است، به تنهایی بیش از نیمی از ظرفیت تولید عربستان را تامین می کند.
این کشور انواع متنوع نفت- از نفت سنگین تا بسیار سبک – تولید می کند. انواع نفت سبک از مناطق خشکی و نفت‌های سنگین و متوسط از میدان‌های دریایی تولید می‌شوند. از سوی دیگر، حدود ۵ میلیارد بشكه ذخایر نفت منطقه بی‌طرف میان دو كشور عربستان و كویت قرار دارد.
●تولید نفت
در سال‌های اخیر، توسعه صنعت نفت و گاز در عربستان نسبت به سایر بخش‌‌ها در اولویت‌ قرار گرفته و سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی گسترده‌ای در این بخش صورت گرفته است. اگر طرح‌ها و پروژه‌های نفتی عربستان با موفقیت به پایان برسند، تاثیر به سزایی در بازار نفت عربستان و جهان خواهند گذاشت.
این کشور یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان نفت است و بیشترین ظرفیت مازاد ظرفیت تولید را در اختیار دارد. بخش تحلیل نفتی اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرده است که ظرفیت کنونی تولید نفت عربستان حدود ۵/۱۰ میلیون بشکه در روز است که به احتمال زیاد تا سال ۲۰۲۵ به ۲۲ میلیون بشکه در روز می رسد. مقامات رسمی عربستان ادعا می کنند که امکان تولید روزانه ۱۲ میلیون بشکه نیز وجود دارد. در گزارش آژانس بین المللی انرژی (یی آی ای) آمده است که عربستان با توجه به میزان ذخایر اثبات شده كنونی که ۲۶۴ میلیارد بشکه است و یک چهارم کل نفت دنیا را تشکیل می دهد، قادر است به سطح تولید ۲۲ میلیون بشکه در روز برسد. این پادشاهی بدون سرمایه گذاری خارجی، حدود ۵/۱۰ میلیون بشکه نفت در روز تولید می کند.
به پیش بینی «یی آی ای»، مازاد تولید نفت عربستان و عراق می تواند میزان کل تولید نفت سازمان کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک) را در سال ۲۰۲۵ به ۵۶ میلیون بشکه در روز برساند که این میزان دو برابر میزانی است که اوپک برای متوسط تولید خود در سال جاری که ۲۷ میلیون بشکه در روز است ، در نظر گرفته بود.
با توجه به رشد اقتصاد جهانی، تلاش عربستان برای توسعه صنعت نفت و گاز در چارچوب منافع ملی این كشور قراردارد. رشد تولید ناخالص داخلی جهان از ۴/۳ درصد در سال ۲۰۰۳ به ۲/۴ درصد در سال ۲۰۰۴ خواهد رسید. رشد اقتصادی با افزایش مصرف انرژی همراه است. به موازات این رشد، عربستان سعودی هم می كوشد میزان تولید و صادرات خود را در آینده افزایش دهد. به طور كلی سیاست نفتی عربستان بر پایه چهار واقعیت استوار است: در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان و كمترین هزینه تولید (حدود ۵/۱ دلار برای هر بشكه)، حفظ مازاد ظرفیت تولید، وابستگی اقتصاد كشور به صنعت نفت و ثبات رویه سیاسی و اقتصادی.
با آن‌كه حدود ۱۵ تا ۷۰ درصد كل ظرفیت تولید این كشور به نفت سبك اختصاص دارد و بقیه آن نفت متوسط و یا سنگین است، عربستان همچنان به افزایش ظرفیت تولید نفت سبك ادامه می‌دهد. در این میان توسعه میدان شعیبه در مناطق دوردست، هم مرز با امارات متحد عربی در اولویت قرار دارد. ذخایر این میدان ۷ میلیارد بشكه نفت خام سبك و شیرین با درجه گرانروی (API)۴۲-۴۰ برآورد می‌شود كه می‌توان روزانه ۵۰۰ هزار بشكه نفت خام و ۸۷۰ میلیون فوت مكعب گازطبیعی از آن برداشت كرد.گفتنی است دو شركت آمریكایی «پارسونز» و«بكتل» نقش عمده‌ای درعملیات تولید این میدان برعهده دارند. سرمایه‌گذاری برای تولید بیشتر از میدان قوار هم در دستور كار وزارت نفت عربستان قرار دارد. میدان‌های حوزه «نجد» با ظرفیت حدود ۳۰ میلیارد بشكه در روز، «زولوف» با ظرفیت تولید ۵۰۰ هزار بشكه در روز و «مرجان» با ظرفیت تولید ۲۷۰ هزار بشكه در روز در مناطق دریایی، برای این كشور اهمیت ویژه‌ای دارند.
●خطوط لوله و پایانه های صادراتی
بخش عمده ای از نفت خام عربستان از طریق خلیج فارس و از منطقه « Abqaiq » بارگیری و صادر می شود. پایانه های « راس التنوره » با ظرفیت روزانه ۶ میلیون بشکه و « راس الجمعیه » با ظرفیت روزانه ۳ میلیون بشکه، در خلیج فارس و ینبع با ظرفیت روزانه ۳ میلیون بشکه در دریای سرخ، بزرگ ترین پایانه صادراتی این کشور به شمار می روند.
خط لوله شرق – غرب ( پترولاین ) با ظرفیت انتقال روزانه ۵ میلیون بشکه نفت خام، بزرگ ترین خط لوله عربستان است که در سال ۱۹۸۴ اداره آن از شرکت موبیل گرفته و به شرکت آرامکو واگذار شد. این خط لوله نفت سبک و بسیار سبک را به پالایشگاه های استان های غربی و پایانه صادراتی دریای سرخ انتقال می دهد تا از آنجا به بازارهای اروپا صادر شود. در کنار و به موازات آن خط لوله «Abqaiq – Yanbu » با ظرفیت روزانه ۲۹۰ هزار بشکه قرار دارد که مایعات گازی را برای استفاده در صنایع پتروشیمی به « ینبع » انتقال دهد.
●پالایشگاه های نفت
عربستان سعودی ۹ پالایشگاه در اختیار دارد كه ظرفیت اسمی آن ۷/۱ میلیون بشكه در روز است. در سال ۱۹۹۸ این كشور برنامه‌هایی را برای نوسازی و توسعه پالایشگاه‌های خود در نظر گرفته است؛ از جمله نوسازی و به روز كردن تجهیزات پالایشگاه۳۰۰ هزار بشكه‌ای «راس التنوره» كه سرمایه مورد نیاز آن ۲/۱ میلیارد برآورد می‌شود. پالایشگاه «ربیق» با ظرفیت روزانه ۳۲۵ هزار بشكه، بزرگ‌ترین پالایشگاه عربستان است كه در كنار دریای سرخ قرار دارد. برای نوسازی و بهینه‌سازی تولید و متنوع كردن فرآورده‌ها، طرحی مدنظر قرار گرفته است كه ظرفیت آن را به ۴۰۰ هزار بشكه در روز افزایش دهد. سرمایه مورد نیاز برای اجرای این طرح ۲ میلیارد دلار برآورد می‌شد. با كاهش شدید قیمت نفت، هدف های این طرح تعدیل شد و در اكتبر ۱۹۹۸ اجرای آن به تعویق افتاد. اكنون با افزایش قیمت نفت و افزایش درآمد این كشور، این طرح، دوباره در دستور كار دولت قرار گرفته است. احداث كارخانه جداسازی نفت و گاز حوزه «قوار» از دیگر طرح‌هایی بوده است كه درسال ۱۹۹۸ اجرای آن به تعویق افتاد و دوباره در اولویت قرار گرفته است.
●صادرات نفت و گاز
عربستان سعودی یكی از عرضه‌كنندگان مهم نفت، به‌آمریكا، ‌اروپا و ژاپن است. در حال حاضر حدود ۶۰ درصد نفت خام صادراتی و عمده فرآورده‌های نفتی صادراتی عربستان به كشورهای آسیایی بارگیری می‌شود و پس از آن اروپا و آمریكا بزرگ‌ترین واردكنندگان نفت این كشور هستند.
این کشور پس از کانادا، بزرگ ترین صادرکننده نفت و فرآورده های نفتی به آمریکا بوده است.
گفتنی است که بر اساس برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، عربستان سعودی در چهار ماه نخست سال ۲۰۰۴ به رتبه چهارم صادرکنندگان نفت به آمریکا سقوط کرده است. کشورهای مکزیک، کانادا و ونزوئلا رتبه های اول تا سوم را در اختیار دارند.
به گزارش مقامات عربستان سعودی، درآمد عربستان از فروش بیش از ۹۰ میلیارد بشكه نفت خام در ۴۰ سال اخیر یك تریلیون دلار بوده است. این قدرت بزرگ نفتی جهان در سال‌های ۲۰۰۲-۱۹۶۲، ۹/۹۰ میلیارد بشكه نفت خام استخراج و تا پایان سال جاری ۹۴ میلیون بشكه نفت خام تولید كرده است. پیش بینی می شود که در سال ۲۰۲۰ میزان صادرات نفت عربستان به ۱۷/۱۱ میلیون بشكه در روز برسد.
درپی افزایش تقاضای نفت در آسیا، عربستان سعودی صادرات نفت خام خود را به این منطقه افزایش داده است، این کشور با محدود کردن میزان صادرات نفت خود به آمریکا نفت بیشتری را به آسیا روانه کرده و در نتیجه از افزایش ذخیره سازی های تجاری آمریکا جلوگیری کرده است. این مسئله به حفظ قیمت ها درسطحی بالا کمک کرده است، در حالی که تغییر سطح ذخیره سازی های تجاری در آمریکا تاثیر بسزایی در تعیین قیمت ها در بازار دارد.
●منابع گاز طبیعی
براساس آخرین آمار، ذخایر گاز عربستان ۴/۶ تریلیون متر مكعب و تولید آن سالانه ۶۹۰/۵ میلیارد مترمكعب است. ۶/۳ درصد از ذخایر گازطبیعی جهان به عربستان اختصاص دارد و این كشور پس از روسیه، ایران، قطر و امارات در مقام پنجم قرار دارد. دوسوم گاز عربستان در میدان نفتی «قوار» و میدان‌های دریایی «صفاییه» و «زولوف» واقع شده است. میدان نفتی قوار به تنهایی یك سوم ذخایر گاز همراه را در خود جای داده است. بیشتر ذخایر گازی عربستان گاز همراه است. ذخایر مستقل گازی به طور عمده در میدان‌های «خوف» در مجاورت حوزه «قوار» و «الدوره» در منطقه بی‌طرف میان عربستان و كویت (مشترك با ایران) قرار دارد.
●تولید و برداشت گاز طبیعی
افزایش تولید گازطبیعی و توسعه طرح‌های برداشت بیشتر گاز در اولویت‌های برنامه‌های توسعه صنعت نفت گاز عربستان است و شركت عربستانی«آرامكو» اعلام كرده است كه قصد دارد در ۲۵ سال آینده ۴۵ میلیارد دلار در صنعت گاز عربستان سرمایه‌گذاری كند. این سرمایه‌گذاری، هم در صنایع بالادستی و هم در صنایع پایین دستی، نفت صورت می‌گیرد. تامین خوراك صنعت روبه‌رشد پتروشیمی، خوراك نیروگاه‌های برق و جانشین كردن مصرف گاز با نفت از هدف های بزرگ و مهم توسعه صنعت گاز است. توسعه صنعت گاز و جانشینی آن با نفت، علاوه بر توسعه صنایع داخلی، صادرات نفت را می‌تواند افزایش دهد و میزان نفتی را كه هم اكنون در داخل مصرف می‌شود، كاهش دهد.
●پتروشیمی
عربستان سعودی ۱۰ مجتمع پتروشیمی دارد. شركت صنایع پایه عربستان (SABIC) به تنهایی حدود ۵ درصد محصولات پتروشیمی جهان را تولید می‌كند. ۷۰ درصد این شركت متعلق به دولت است.
در حال حاضرنیز، شركت پتروشیمی سعودی (صدف) به همراه شركت «سابیك» و شركت آمریكایی «شل» طرح مشتركی را آغاز كرده‌اند كه براساس آن، برای احداث یك كارخانه پتروشیمی با ظرفیت سالانه ۷۰۰ هزار تن و با سرمایه یك میلیارد دلار برنامه‌ریزی شده است.
شركت مهندسی دایلیم كره جنوبی نیز، برای ساخت یك كارخانه شیمیایی در «الجبیل» قراردادی را با سرمایه ۱۷۰ میلیون دلار منعقد كرد. ساخت این كارخانه به منظور تولید سالانه ۵۰۰ هزار تن اتیلن بنزن و استیرین است. شركت ژاپنی چی‌یودا هم مناقصه‌ای ۵۰۰ میلیون دلاری را برای احداث یك كارخانه پتروشیمی در منطقه صنعتی الجبیل به خود اختصاص داده است.●برق
افزایش جمعیت در عربستان سعودی و کاهش غیر واقعی بهای برق، تقاضای استفاده از این انرژی را بیش از ۵/۴ درصد افزایش داده است. وزارت صنعت و برق عربستان سعودی اعلام کرده است که نیاز عربستان سعودی به برق در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۰ گیگا وات مازاد بر توانایی تولید این نیرو است، یعنی حدود ۶/۲۶ گیگاوات در روز به ارزش ۱۲ میلیون دلار.
شرکت « سعودی الکتریک» اواخر سپتامبر ۲۰۰۳ از ۷ طرح جدید به منظور احداث نیروگاه های برق در این کشور ( نیروگاه های «المزاحیمیه»، « القرایات۲»، « سلبوخ»، « ریاض.پی.پی.۱۰»، « ربیق ۲ »، « ینبو ۲» و « شغیب ۲ » ) ، با توانایی تولید ۵/۱۴ گیگاوات؛ علاوه بر ۱۰ طرح جدید خطوط انتقال نیرو خبر داد.
عربستان سعودی در سال ۲۰۰۴ گام های مهمی را برای جذب سرمایه گذاری خارجی و حتی داخلی و نیز خصوصی سازی صنعت برق و الکتریسیته برداشت. این کشور تاكنون‌ با بسیاری‌ از شركت‌های‌كشورهای‌ عربی‌ و شركت‌های‌ انگلیسی‌ - بلژیكی‌، ژاپنی‌ و كره‌ای‌ برای‌ مشاركت‌ وسرمایه‌گذاری‌ در طرح‌ های خود مذاكره‌ کرده است. مقامات‌عربستان‌ سعودی‌ به دنبال‌ شركتی‌ برای‌سرمایه‌گذاری‌ هستند كه‌ مناسب‌ترین‌قیمت‌ را پیشنهاد بدهد و دارای شهرت‌ بین‌المللی‌ در این‌ زمینه باشد.
شركت برق عربستان سعودی در حال حاضر با چالش های عظیمی در برآورد تقاضا در ۲۰ سال آینده روبه روست. انفجار جمعیت این پادشاهی و توسعه سریع صنعتی، تقاضای برق را در سال ۲۰۰۵ به ۳۰۸۰۰ مگاوات یعنی ۲۰۰۰ مگاوات بالاتر از ظرفیت نصب شده امروز می رساند. در سال ۲۰۲۰ تقاضا به ۵۵۰۰۰ مگاوات جهش خواهد یافت و این به معنای متوسط رشد پنج درصد در سال است. برای شركت برق سعودی (SEC) چالش فنی هراس آور شده است. این كشور نه تنها باید در عرض ۱۵ سال ظرفیت تولید خود را دو برابر كند، بلكه به شكلی اضطراری نیازمند گسترش زیربنای انتقال و توزیع كشور است تا بتواند شبكه ای ملی ایجاد كند كه تمام گستره كشور در تمام نواحی از برق بهره مند شوند. بزرگ ترین چالش ها به سرمایه گذاری وسیع مورد نیاز این پروژه ها مربوط است. تنها هزینه سرمایه گذاری در بخش تولید به ۴۴۰۰۰ میلیون ریال سعودی تا ۱۵ سال آینده می رسد. SEC كه با چنین رقم بزرگی روبه رو شده است و تمایلی به تحمل بدهی سنگین یا افزایش بالای قیمت برق ندارد، گزینه ای جز رو آوردن به بخش خصوصی برای كمك ندارد.
●محیط زیست
عربستان، کویت و امارات، به ترتیب بیشترین سهم را در آلودگی خلیج فارس دارند. عربستان اقدام های مثبتی در زمینه نصب تصفیه خانه و رعایت استانداردهای زیست محیطی انجام داده است. به رغم این اقدام ها هنوز این کشور با توجه به سطح درآمد و میزان بهره برداری از دریا بیشتر از کشورهای شمالی آلاینده ایجاد می کند.
بخشی از آلاینده های موجود در آب های خلیج فارس در درون دریا، در مرز عربستان سعودی، از طریق فعالیت شناورها ، نفت کش ها، اسکله های نفتی و اکتشاف های نفتی و بخشی هم از طریق ساحل توسط صنایع حاشیه دریا به آن وارد آب دریا می شود که البته بخش اعظم آلاینده های موجود از نوع نفتی است . بخشی از آلاینده ها بر اثر حرکت نفتکش ها و شناورها ، رها کردن آب توازن کشتی ها ، حفاری ها و عملیات کشف نفت، تراوش و استخراج نفت ، ریختن زباله ها از داخل شناورها به داخل دریا وگل حفاری به دریای خلیج فارس تزریق می شوند.
به طور کلی مصرف انرژی و انتشار کربن، مشکلات اساسی را برای پادشاهی عربستان به ارمغان آورده است. تولید و توسعه نفت و نیز تمرکز انرژی و کربن، کشور را به سوی تدابیر سریع تر و عمیق تری در زمینه محیط زیست راهنمایی می کند.
●عربستان در یک نگاه
نظام سیاسی : پادشاهی
پادشاه: عبدالله بن العزیز آل سعود
تاریخ استقلال: ۲۳ سپتامبر ۱۹۳۲
جمعیت ( سال ۲۰۰۳ ): ۲۲ میلیون نفر
موقعیت: خاورمیانه، میان خلیج فارس و دریای سرخ
وسعت: ۸۶۵ هزار مایل مترمربع
شهرهای اصلی: ریاض ( پایتخت سلطنتی )، جده ( پایتخت اداری)، مکه، مدینه، دمام و جبیل
زبان رسمی: عربی
ترکیب جمعیت: ۹۰ درصد عرب، ۱۰ درصد آفریقایی – آسیایی
مذهب: ۱۰۰ درصد مسلمان ( ۸۵ درصد سنی و ۱۵ درصد شیعه )
تولید ناخالص داخلی:۵/۲۱۰ میلیارد دلار
بزرگ ترین شرکا تجاری: ژاپن، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا
صادرات در سال ۲۰۰۳ : ۳/۷۷ میلیارد دلار ( بخش اعظم صادرات را نفت خام و تولیدات نفتی تشکیل می دهد).
واردات در سال ۲۰۰۳ : ۸/۳۰ میلیارد دلار ( بخش اعظم واردات به صنایع غذایی، فلزات و غذا اختصاص دارد).
درآمد حاصل از صادرات نفت تا پایان سال ۲۰۰۳: ۴/۸۰ میلیارد دلار
درآمد حاصل از صادرات نفت تا فوریه سال ۲۰۰۴ : ۴/۷۷ میلیارد دلار
●صنعت نفت عربستان
وزیر نفت و منابع طبیعی: علی بن ابراهیم النعیمی
وزیر آب و برق : عبدالله الحسین
شرکت ملی نفت: سعودی آرامکو Saudi Arabian Oil Co. ( Saudi Aramco )
شرکت ملی پتروشیمی: سابیک Saudi Basic Industries Corp ( SABIC )
میدان های مهم نفتی: «قوار»، « سافانیه»، « ابکیگ»، « بری»، « مانیفا»، « زولوف»، « شعیبه»، « ابوصفا»، « خروسانیا».
پالایشگاه های مهم: « آرامکو- ربیق » با ظرفیت ۰۰۰/۴۰۰ میلیون بشکه در روز؛ « راس تنوره » با ظرفیت ۰۰۰/۳۰۰ میلیون بشکه در روز؛ « ینبع » با ظرفیت ۱۹۰،۰۰۰ میلیون بشکه در روز؛ « ریاض» با ظرفیت ۰۰۰/۱۲۰ میلیون بشکه در روز؛ « جده » با ظرفیت ۰۰۰/۶۰ میلیون بشکه در روز؛ « سعودی آرانکو / موبیل – ینبع» با ظرفیت ۰۰۰/۳۴۰ میلیون بشکه در روز؛ « پترومین/ شل – الجبیل » با ظرفیت ۰۰۰/۳۰۵ میلیون بشکه در روز؛ « عربیان اویل کمپانی ( شرکت نفت عرب ) – راس الخفجی» با ظرفیت ۰۰۰/۳۰ میلیون بشکه در روز.
ذخایر اثبات شده نفت در سال ۲۰۰۳ : ۹/۲۶۱ میلیارد بشکه
ظرفیت تولید نفت خام در سال ۲۰۰۴: ۱۰ تا ۵/۱۰ میلیارد بشکه در روز
ظرفیت پالایش نفت خام: ۷۵/۱ میلیون بشکه در روز
ذخایر گاز طبیعی: ۴/۶ تریلیون متر مکعب
ظرفیت تولید برق: ۶/۲۶ گیگاوات
مصرف کل انرژی در سال ۲۰۰۲ : ۷/۲۱۸ تریلیون « بی.تی.یو»
انتشار دی اکسیدکربن ناشی از مصرف انرژی در سال ۲۰۰۲ : ۸/۳ میلیون تن

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا