آذربایجان

آذربایجان منابع عظیم نفت و گاز دارد و از زمان استقلال خود درسال ۱۹۹۱ تاكنون در كانون توجه بین المللی قرار گرفته است. سرمایه گذاران خارجی به این كشور كمك می كنند تا میزان نفت وگاز تولیدی خود را از حوزه دریای خزر افزایش و شبکه خطوط لوله نفت و گاز خود راگسترش دهد.
این جمهوری در همین حال تلاش می كند از فروپاشی اقتصادی خود كه پس از استقلال از اتحاد شوروی سابق روی داد، جلوگیری کند، زیرا تولید ناخالص داخلی این كشور در فاصله سال های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ حدود ۶۰ درصد كاهش یافت.
هرچند در سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ دستمزدها هر سال حدود۲۰ درصد افزایش یافت، گزارش صندوق بین المللی پول حاكی از آن است كه تقریباً ۴۵ درصد مردم آذربایجان زیر خط فقر زندگی می كنند.
- رئیس جمهوری: الهام علی اف(از ۳۱ اكتبر۲۰۰۳ تاكنون)
- جمعیت(۲۰۰۵): ۹/۷ میلیون نفر
- مساحت: ۳۳۴۳۶ مایل مربع
- زبان: آذری(۸۹ درصد)، روسی(۳درصد)، ارمنی(۲درصد)، سایر زبان ها(۶درصد)
- تولید ناخالص داخلی(۲۰۰۵): ۳/۱۱ میلیارد دلار
- شریك های تجاری مهم: تركیه، روسیه، گرجستان، ایتالیا، ایران، اوكراین و امارات متحدعربی
- صادرات(۲۰۰۴): ۷/۳ میلیارد دلار
- واردات(۲۰۰۴): ۶/۳ میلیارد دلار
- اقلام صادراتی عمده: نفت و گاز طبیعی(۹۰ درصد)، ماشین آلات، پنبه، موادغذایی
- میزان ذخایر اثبات شده نفت(۲۰۰۵): ۷ تا ۱۳ میلیارد بشكه(منابع دولتی آذربایجان میزان ذخایر اثبات شده نفت این كشور را ۵/۱۷ میلیارد بشكه تخمین می زنند).
- میزان تولید نفت (۲۰۰۴): ۳۱۹ هزار بشكه در روز(درسال ۲۰۰۵ این میزان ۳۴۰ هزار بشكه در روز برآورد شده است).
- میزان مصرف نفت (۲۰۰۴): ۱۰۸ هزار بشكه در روز
- میزان صادرات نفت: ۲۱۱ هزار بشكه در روز
- ظرفیت پالایش نفت: نزدیک به ۴۰۰ هزار بشكه در روز
- میزان ذخایر گازطبیعی(۲۰۰۵): ۳۰ تریلیون فوت مكعب
- میزان تولید گاز طبیعی(۲۰۰۳): ۱۸۱ میلیارد فوت مكعب
- میزان مصرف گاز طبیعی(۲۰۰۳): ۳۲۵ میلیارد فوت مكعب
- میزان تولید زغال سنگ: صفر
- میزان مصرف زغال سنگ: بسیار ناچیز
- میزان ظرفیت تولید برق(۲۰۰۲): ۲/۵ گیگاوات
- سهم سوخت های مختلف در مصرف انرژی(۲۰۰۲): نفت(۴۰ درصد)، گاز طبیعی(۵۶ درصد)، برق و آب(۲ درصد).
جمهوری آذربایجان رشد اقتصادی آینده خود را در توسعه موفقیت آمیز منابع گسترده و عظیم نفت و گاز این كشور در حوزه دریای خزر و نیز مدیریت صحیح درآمدهای حاصل از این ذخایر می داند. با افتتاح خط لوله باكو- تفلیس- جیحان، درآمدهای نفتی آذربایجان افزایش می یابد؛ به گونه ای كه درآمدهای نفتی این جمهوری درسال ۲۰۰۸ دو برابر خواهد شد.
جمهوری آذربایجان توانسته است درآمد یك میلیارد دلاری خود را از محل استخراج و فروش نفت به خوبی مدیریت كند، ولی شبكه های بانكی و سرمایه گذاران شك دارند كه این كشور بتواند درآمدهای نفتی خود را در سال های آینده كه می تواند به ۳۰ میلیارد دلار در سال برسد، به خوبی مدیریت كند. درسال ۲۰۰۳، صدور نفت خام حدود ۸۶ درصد كل صادرات جمهوری آذربایجان را تشكیل می داد. درهمین سال، درآمدهای نفتی حدود ۵۰ درصد كل درآمدهای بودجه ای آذربایجان را تشكیل می داد. انتظار می رود درآمد دولت آذربایجان از محل صدور نفت، حدود ۶۵ درصد رشد داشته باشد. رشد درآمدهای نفتی جمهوری آذربایجان در فاصله سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ بیش از ۱۲۸ درصد تخمین زده می شود.
حیدر علی اف، رئیس جمهوری پیشین جمهوری آذربایجان، به منظور مدیریت درآمدهای نفتی این كشور«صندوق دولتی نفت» را در سال ۱۹۹۹ ایجاد كرد. هدف از ایجاد این صندوق، استفاده از درآمد ناشی از سرمایه گذاری خارجی مرتبط با نفت در فعالیت هایی مانند: آموزش وپرورش، مبارزه با فقر و افزایش سطح زندگی مناطق روستایی بود. در پایان سال ۲۰۰۴ میلادی، موجودی صندوق مزبور ۹۸۱ میلیون دلار اعلام شد كه در قیاس با موجودی آن در سال ۲۰۰۳ حدود ۱۶۰میلیون دلار بیشتر بود. با این حال، گزارش اخیر صندوق بین المللی پول حاكی از آن است كه هماهنگی درباره كمك به افزایش استانداردهای زندگی در آذربایجان همچنان ضعیف و پیشرفت چندانی در زمینه انرژی و بانكداری به دست نیامده است.
برخی از كندی هایی كه در روند اصلاحات ایجاد شده است، ناشی از انتقال قدرت به الهام علی اف است كه در اكتبر۲۰۰۳ به ریاست جمهوری آذربایجان انتخاب شد. وی جانشین پدرش حیدر علی اف شد ولی این مسئله تاکنون با خشونت های فراوانی همراه بوده است.
وقوع انقلاب های مخملی در برخی جمهوری های شوروی سابق، سبب تقویت گروه های مخالف دولت در آذربایجان شده است. یكی از چالش هایی كه آذربایجان و دولت الهام علی اف با آن روبه رو است، حفظ روابط دوستانه باكو با كشورهای همسایه آذربایجان است. اختلاف های این كشور با ارمنستان برسر قره باغ نمونه ای از این دست چالش هاست. روابط باكو با مسكو نیز با تنش روبه رو است. آذربایجان با ایران و تركمنستان نیز بر سر مرزبندی در دریای خزر مشكل دارد.
●نفت
آذربایجان در سال ۲۰۰۴ میلادی روزانه ۳۱۹ هزار بشكه نفت تولید می كرد. تا سال ۲۰۰۴ تولید نفت آذربایجان سالانه حدود ۴ درصد رشد داشت، ولی مشكلات فنی و هزینه های مالی سبب شد رشد مستمر تولید نفت در جمهوری آذربایجان پس از چهار سال پی در پی متوقف شود، اما این كشور قصد دارد توان تولید نفت خود را همچنان افزایش دهد. مصرف داخلی نفت در آذربایجان پس از استقلال این جمهوری از اتحاد شوروی سابق كاهش یافته و همین مسئله سبب شده است باكو بتواند ظرفیت صادرات نفت خود را ارتقا دهد.
تولید نفت جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۴ میلادی ۲۱۱ هزار بشكه در روز بود كه بخش عمده ای از آن به روسیه، تركیه و ایتالیا روانه می شد.
نشریه های صنعتی و منابع دولتی آذربایجان، میزان ذخایر اثبات شده نفت در جمهوری آذربایجان را ۷ تا ۱۳ میلیارد بشكه تخمین زده اند، اما شركت دولتی نفت آذربایجان، میزان ذخایر اثبات شده این كشور را ۵/۱۷ میلیارد بشكه اعلام كرده است. بزرگ ترین منابع و ذخایر هیدروكربن جمهوری آذربایجان در آب های ساحلی و فلات قاره دریای خزر واقع هستند و بخش عمده ای از نفت این كشور، از همین منابع تأمین می شود.
«شركت دولتی نفت آذربایجان» درسال ۱۹۹۲ تأسیس شد. این شركت به همراه بسیاری از شركت های تابع خود مسئولیت تولید نفت وگاز طبیعی در آذربایجان، اداره فعالیت در پالایشگاه این جمهوری، اداره شبكه خطوط لوله نفت وگاز كشور و مدیریت واردات و صادرات نفت وگازطبیعی را برعهده دارد. شركت دولتی نفت آذربایجان در زمینه اجرای پروژه های كشف و توسعه حوزه های نفتی فعالیت دارد. این شركت ۷۰ هزار کارمند دارد و ریاست آن برعهده ناطق علی اف است(وی هیچ گونه نسبتی با رئیس جمهور آذربایجان ندارد).
هرچند تولید نفت از چاه ها و حوزه های نفتی موجود در زمان اتحاد شوروی سابق كاهش یافته، میزان گسترده سرمایه گذاری خارجی دراین كشور از زمان استقلال تاكنون، سبب شده است بخش نفت در جمهوری آذربایجان جانی دوباره بگیرد. جمهوری آذربایجان تاكنون بیش از ۲۰ توافق نامه نفتی با حدود ۳۰ شركت بزرگ جهان منعقد کرده است. بخش عمده افزایش تولید نفت در جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۹۷ تا کنون از طریق کنسرسیوم بین المللی موسوم به« شرکت عملیاتی بین المللی آذربایجان» صورت می گیرد. این شرکت ۷۰ درصد صادرات نفت در آذربایجان را انجام می دهد.
البته همه پروژه های سرمایه گذاری خارجی در بخش نفت جمهوری آذربایجان موفقیت آمیز نبوده اند. برخی پروژه های حفاری در حوزه های دریای خزر با هزینه ای افزون بر یکصد میلیون دلار و رسیدن به عمقی معادل ۶۶۰۰ متر موفقیت آمیز نبوده اند. از آن گذشته بدون تعیین حدود و میزان دریایی در حوزه خزر، امکان بهره برداری از ذخایر این دریا وجود ندارد.
همان گونه که پیش تر اشاره شد، صدور نفت جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۴ حدود ۲۱۱ هزار بشکه در روز بود. انتظار می رود صادرات نفت این کشور در سال ۲۰۰۶ به ۴۷۸ هزار بشکه در روز و در سال ۲۰۰۸ به حدود ۱/۱ میلیون بشکه در روز برسد. این پیش بینی با احتساب کشف حوزه های جدید نفتی و نوسازی حوزه های موجود است.●خط لوله باکو- تفلیس- جیحان
جمهوری آذربایجان در ۲۵ می ۲۰۰۵ فعالیت آن بخش از خط لوله باکو- تفلیس- جیحان را که در قلمرو این کشور قرار دارد، آغاز کرد.این خط لوله با طول ۱۰۴۰ کیلومتر از شهر باکو آغاز می شود و با گذشتن از خاک گرجستان به بندر جیحان ترکیه واقع در کرانه دریای مدیترانه می رسد. این خط لوله عظیم نفتی که با هزینه ای افزون بر ۴ میلیارد دلار ایجاد شده، اولین خط لوله ای است که امکان انتقال نفت دریای خزر را بدون آن که از خاک روسیه بگذرد، فراهم می آورد. انتظار می رود اولین نفت کش در سه ماه چهارم سال ۲۰۰۵ میلادی در بندر جیحان ترکیه کار بارگیری نفت را آغاز کند.
جمهوری آذربایجان از طریق خط لوله ای که تا سواحل روسیه در دریای سیاه امتداد می یابد، روزانه ۵۰ هزار بشکه نفت را صادر می کند.
محمد خاتمی، رئیس جمهوری ایران، در تابستان سال ۲۰۰۴ میلادی از باکو دیدن کرد و در دیدار با مقامات آذربایجان موضوع ایجاد کریدور شمال- جنوب را مطرح کرد که براساس خط لوله ای از روسیه تا ایران ایجاد می شود. با وجود تنش در روابط ایران و آذربایجان، سفر رئیس جمهوری ایران به آذربایجان می تواند به بهبود و تقویت همکاری های تجاری بین دو کشور صفر شود.
آذربایجان دو پالایشگاه نفت دارد: پالایشگاه باکو با ظرفیت ۲۳۹ هزار بشکه در روز؛ و پالایشگاه حیدر علی اف با ظرفیت ۲۰۰ هزار بشکه در روز. با وجود این، تنها از ۴۰ درصد ظرفیت پالایشگاه های جموری آذربایجان استفاده می شود. هر دو پالایشگاه مزبور باید نوسازی و تجهیزات کنترل آلودگی در آنها نصب شود. دولت آذربایجان در سال ۲۰۰۴ بودجه ای معادل ۵۰۰ میلیون دلار برای نوسازی این دو پالایشگاه و نصب تجهیزات جدید در آنها اختصاص داد. آذربایجان قصد دارد تا سال ۲۰۱۰ ظرفیت پالایش خود را ۲۶۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد.
●گاز طبیعی
ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در آذربایجان حدود ۳۰۰ تریلیون فوت مکعب است و حتی ممکن است میزان این ذخایر از رقم فوق هم بیشتر باشد. آمار و ارقام دولتی در سال ۲۰۰۴، نشان می داد جمهوری آذربایجان ۱۷۷ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی استخراج و تولید کرده است که در قیاس با سال ۲۰۰۳ حدود ۴/۴ درصد افزایش داشت. جمهوری آذربایجان زیر ساخت های مناسب و کافی برای انتقال گاز طبیعی خود به بازارهای بین المللی ندارد. این کشور بخش عمده ای از گاز طبیعی خود را از ذخایر و حوزه های گازی فلات قاره تأمین می کند. شرکت دولتی نفت آذربایجان در نظر دارد در خلال ده سال آینده مبلغ ۲۲۴ میلیون دلار در زمینه افزایش تولید گاز طبیعی سرمایه گذاری کند. این بودجه برای ۲۳ حلقه چاه در آب های کم عمق ساحلی، گسترش حوزه های گازی کنونی، ایجاد خطوط لوله انتقال گاز در زیر آب هزینه خواهد شد.
این شرکت امیدوار است با اجرای این پروژه تولید گاز طبیعی در جمهوری آذربایجان تا سال ۲۰۱۰ به حدود ۳۳۰ میلیارد فوت مکعب برسد.
آذربایجان به رغم داشتن منابع عظیم گاز طبیعی، وارد کننده این ماده است. این کشور در سال ۲۰۰۴ حدود ۱۹۰ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی تولید کرد، در حالی که میزان مصرف گاز طبیعی در این کشور حدود ۳۳۰ میلیارد فوت مکعب بود. میزان واردات گاز طبیعی به جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۴ حدود چهار برابر این میزان در سال ۲۰۰۱ بود. افزایش رشد اقتصادی در جمهوری آذربایجان یکی از دلایل این امر است. جانشینی گاز طبیعی با نفت، یکی دیگر از عوامل افزایش مصرف گاز در جمهوری آذربایجان است. به همین دلیل، این کشور مجبور است سالانه ۱۶۰ تا ۱۷۵ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از روسیه وارد کند.
این کشور قراردادی با شرکت گازپروم روسیه امضا کرده است که براساس آن این شرکت از اول ژانویه ۲۰۰۴ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۰۸ گاز طبیعی به جمهوری آذربایجان صادر می کند. البته وابستگی جمهوری آذربایجان به واردات گاز طبیعی سبب شده است این کشور با موضوع امنیت انرژی روبه رو شود، زیرا فعالیت های خرابکاری در جنوب روسیه و اختلاف های سیاسی میان روسیه و ترکمنستان بر سر قیمت گاز سبب شده است جمهوری آذربایجان از این ناحیه آسیب پذیر شود.
« خط لوله قفقاز جنوبی» موسوم به خط لوله «باکو- تفلیس- جیحان- ارزروم» که به موازات خط لوله نفتی باکو- تفلیس- جیحان امتداد دارد، مهم ترین مسیر صدور گاز جمهوری آذربایجان در آینده محسوب می شود.
این خط لوله قرار است ظرفیت انتقال سالانه ۲۳۳ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی را داشته باشد و تا سال ۲۰۰۶ تکمیل شود. جمهوری آذربایجان در ۱۲ مارس ۲۰۰۱ میلادی توافق نامه ای با ترکیه امضا کرد که اولین توافق نامه این کشور درباره صدور گاز طبیعی محسوب می شود. براساس این توافق نامه، جمهوری آذربایجان از اوایل سال ۲۰۰۴ کار صدور گاز به ترکیه را آغاز می کرد. ترکیه در نظر دارد تا سال ۲۰۰۹ سالانه ۲۲۲ میلیارد فوت مکعب گاز از آذربایجان خریداری کند.
●زغال سنگ
جمهوری آذربایجان ذخایر قابل توجه زغال سنگ ندارد و تولید و مصرف داخلی آن در این کشور نیز بسیار اندک است.
●برق
ظرفیت تولید برق در جمهوری آذربایجان تقریباً ۲/۵ گیگاوات است. در این کشور هشت نیروگاه حرارتی وجود دارند که حدود ۸۰ درصد انرژی برق جمهوری آذربایجان را تأمین می کنند. همه این نیروگاه های حرارتی در مالکیت دولت هستند. این کشور همچنین شش نیروگاه برق- آبی نیز دارد که آنها نیز متعلق به دولت هستند.
میزان تولید و مصرف برق در سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است. انتظار می رود با آغاز بهره برداری از خط لوله نفتی باکو- تفلیس- جیحان در سال ۲۰۰۵، درآمدهای نفتی جمهوری آذربایجان افزایش یابد و در نتیجه رشد اقتصادی تقاضا برای مصرف برق در این کشور نیز بالا رود. اما از آن جا که زیرساخت های شبکه توزیع برق در جمهوری آذربایجان ناقص است، این کشور مجبور است از کشورهای همسایه برق وارد کند. این کشور از روسیه، ترکیه، ایران و گرجستان برق می خرد.
هرچند شرکت برق دولتی آذربایجان، موسوم به «آذر انرژی» انحصار تولید برق در این کشور را دردست دارد، شبکه برق این کشور به پنج منطقه تقسیم شده است و هر یک از این مناطق از سرمایه گذاری خارجی استقبال می کنند.
در می ۲۰۰۴، روسیه توافق نامه ای با شركت«آذر انرژی» در زمینه ایجاد زیرساخت جدید در شبكه برق آذربایجان امضا كرد. در می ۲۰۰۵، بانك جهانی ۴۸ میلیون دلار در اختیار جمهوری آذربایجان قرارداد تا كارآیی شبكه انتقال برق خود را بهبود بخشد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا