قزاق ها در اندیشه برتری بر آسیای مرکزی

در میان کشورهای آسیای مرکزی قزاقستان موقعیت اقتصادی برتر دارد. به همین دلیل مقام های آستانه از بدو استقلال این جمهوری نوعی حس برادر بزرگتری را به همسایگان خویش داشته اند. عوامل زیادی دست به دست هم داده تا این ذهنیت در میان سران این جمهوری قوت بگیرد. از میان این عوامل می توان به موقعیت این جمهوری در ایام امپراتوری شوروی سابق و شهرتی که به عنوان یکی ازارکان قدرت هسته ای کمونیست ها داشت، ثبات سیاسی و منابع سرشار اقتصادی اشاره کرد.
در همین حال خیر النسا غفارزاده، تحلیل گر مسائل سیاسی می گوید : نظربایف در امور دولت داری از شیوه هایی استفاده کرد که برای رشد سیاست خارجی کشورش مؤثر واقع شد .
اقتصاد قزاقستان که بر منبعی بیکران از ذخایر نفت و گاز متکی است در چند سال گذشته تقریبا ۱۰درصد رشد داشته است. این رشد سریع قزاقستان از سفره با برکت فروش نفت حاصل شده است. شرکت های قزاقستان که از حساب درآمد های نفتی هر روز ثروتمند تر می شوند، اکنون امکان پیدا کرده اند که در کشور های همسایه سرمایه گذاری نمایند .باز در همین راستا نورسلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان در دستور کار ملاقات های دو جانبه و چند جانبه خود از جمهوری هایی مانند تاجیکستان و ترکمنستان مسائل اقتصادی را در صدر قرار داده است تا حدی که در شهر دوشنبه نورسلطان نظر بایف وعده داد تاجیکستان را که با مشکل بالارفتن قیمت گندم دست به گریبان است با غلات و آرد قزاقستان حمایت و تأمین خواهد کرد . نورسلطان نظر بایف و امام علی رحمان توافق کردند تا یک بنیاد سرمایه گذاری مشترک تأسیس کنند که ۸۰ % سرمایه آن از طرف قزاقستان تأمین خواهد شد. باز نظربایف نوید داد که قزاقستان در بنیاد نیروگاه نورآباد در شمال تاجیکستان را سرمایه گذاری کند. به این ترتیب است که مبادلات تجاری میان ۲کشور در ۶ماه اول سال جاری ۷۵ % افزایش داشته است. کمیته دولتی سرمایه گذاری و اداره اموال تاجیکستان می گوید : قزاقستان به حدی از لحاظ مالی قدرتمند است که می تواند در ساخت و بنیاد هر پروژه دلخواه در تاجیکستان مشارکت کند .
طبق گزارش وزارت رشد اقتصاد و تجارت تاجیکستان، میزان تبادل اقتصادی میان تاجیکستان و قزاقستان در ۷ ماه اول سال جاری از مرز ۲۰۰ میلیون دلار آمریکا گذشته است.
غفور جان رسول ، سخنگوی وزارت اقتصادی و تجارت تاجیکستان می گوید :« ما به جمهوری قزاقستان بیشتر پنبه و سبزیجات و میوه صادر می کنیم و از آن کشور اساساً مواد اولیه ، گندم ، آرد و دیگر مواد لازم زندگی را وارد می کنیم . بین این ۲کشور روابط خیلی گسترش یافته است ، بخصوص در جریان سفر رئیس جمهور قزاقستان به تاجیکستان چندین شعبه بانک های قزاقستان در تاجیکستان افتتاح یافته و فعالیت خود را شروع می کنند. سرمایه گذاران قزاق ابراز می دارند که در بخش های مختلف، بخصوص در بخش تولیدات محصولات اولیه، ساخت نیروگاه های برق آبی، جست وجو و اکتشاف نفت و گاز و دیگر بخش های اقتصادی و کشاورزی تاجیکستان همکاری گسترده ای خواهند داشت .»
عامل مؤثر دیگر در گسترش روابط این ۲کشور نقش مهاجران تاجیکستان در قزاقستان است . از نظر تعداد مهاجران کاری تاجیکستان در کشور های منطقه، قزاقستان بعد از روسیه قرار دارد . رهبرقزاق ها در کنار تاجیکستان نگاه ویژه خود را به سوی ترکمن ها و کشور تحت رهبری قربانقلی بردی محمد اف کرده است . به نظر می آید ایده های نظربایف از سوی رهبر جدید ترکمنستان با استقبال زیاد روبرو شده است. در یکی از مهم ترین دیدارها محمداف این اطمینان را به رئیس قزاق ها داد که همکاری های اقتصادی با قزاقستان را در درجه اول اهمیت با کشورش خواهد بود. رهبران دو کشور در ادامه مذاکرات مسأله ایجاد پل گازی را بررسی کردند که گاز ترکمنستان را از طریق قلمرو قزاقستان به روسیه می رساند.
اما سیاست گسترش چتر نفوذ قزاق ها تنها به تاجیکستان و ترکمنستان محدود نشده است، در سال های اخیر سرمایه های قزاقستان به سوی قرقیزستان روانه شده است، خصوصاً در بخش بانکداری قرقیزستان این سرمایه ها تزریق شده است . سرگئی لوژنین پرفسور دانشگاه امور بین المللی مسکو در این باره می گوید: سفر های نورسلطان نظربایف به کشور های همسایه بخشی از تلاش های این دولت برای تبدیل شدن به رهبری آسیای میانه است . وی اضافه می کند: در این میان تاجیکستان و قرقیزستان بیشتر میل به همکاری دارند و از سرمایه قزاقستان بیشتر بهره می برند .
اما در این میان دیگر کشورها چون ازبکستان به دعوت های قزاقستان با احتیاط نگاه می کند، چون عناصر رقابت در نگاه تاشکند بیشتر به چشم می خورد.
نکته مهم در خیز برتری طلبانه قزاق ها این است که تنها مقام های قزاقستان نیستند که می خواهند حضور اقتصادی در کشور های همسایه را تقویت کنند بلکه در این میان شرکت های دولتی و خصوصی قزاقستان نیز به بازار انرژی ، مسکن، خدمات عمومی کشورهای همسایه توجه ویژه دارند . با این همه قزاقستان در این تفکر منطقه ای خود با رقابت کشورهایی روبرو است که آنها نیز قصد افزودن بر حضور اقتصادی خود در آسیای مرکزی را دارند . از این میان می توان به بهترین رقیب منطقه ، یعنی روسیه اشاره کرد ، حضور اقتصادی روسیه در کشور هایی که زمانی تابع حاکمیت آن بودند از طریق بازوهای نیرومندی مانند شرکت « گازپروم» که امروز بزرگترین شرکت تجارتی و انرژی در آسیای مرکزی است پشتیبانی می شود .
هم اکنون بزرگترین شریک تجاری تاجیکستان نیز روسیه است. البته چندی است جمهوری مردمی چین نیز به قولی به منطقه پنجه می زند و کشور های آسیای مرکزی حضور افزاینده اقتصادی این کشور در منطقه را با حساسیت دنبال می کنند.
سؤال عمده ناظران منطقه اکنون این است که آیا این تحولات می تواند برخورد منافع اقتصادی قزاقستان و روسیه و چین را در آسیای مرکزی به وجود بیاورد؟ پرفسور روس سرگئی لوژنین پاسخ منفی می دهد ، او این دلیل را می آورد که منافع آستانه ، مسکو و پکن را ده ها و بلکه صدها قرار داد و همچنین نهاد های بزرگ سیاسی مانند سازمان همکاری های شانگهای به هم پیوند داده است و نشست اخیر سازمان در بیشکک مخصوصاً در بخش انرژی بار دیگر نشان داد که چین و قزاقستان و روسیه در رفع اختلافات انرژی منطقه منافع مشترک دارند.
به هرحال آنچه باعث شده که برخی در آستانه تئوری رهبریت قزاقستان بر آسیای مرکزی را مطرح کنند. همین تزریق حجم وسوسه انگیزی از سرمایه گذاری خارجی به اقتصاد این کشور است به گونه ای که این رقم دریک سال بیش از ۴۰ میلیارد دلار ارزیابی شده است . قزاقستان دارای ذخایر بالای نفت و گاز و غلات می باشد که در مقیاس جهانی همه این اجناس استراتژیک محسوب می شوند . صفا صفراف از کارشناسان بر این نظر است که از آن جا که نظربایف برای آن که تفکر نفوذ درمنطقه اش با موفقیت پیش رود سعی دارد که روابط خارجی خود با جمهوری هایی مانند تاجیکستان و ...را بدون تنش و بدون تأثیر پذیری از کشور هایی مانند روسیه، چین یا ایالات متحده آمریکا تنظیم کند.
اما مشکل در جای دیگری است . شکاف میان کشورهای فقیر و ثروتمند آسیای مرکزی پدیده ای است که در سال های اخیر ثبات جمهوری ها و امنیت منطقه را به شدت آسیب پذیر می کندیعنی قزاق ها نیز همانند ترکیه یا طرف های غربی در سرمایه گذاری گسترده خویش دراین جمهوری ها با این مسأله دیر یا زود دست به گریبان خواهند شد . فعالان سیاسی در این جمهوری ها نسبت به عنصر نفوذ خارجی حساسیت منفی فراوان دارند . قدرت سیاسی در پایتخت های منطقه دائم رو به دگرگونی است و جناح های سیاسی مختلف هر کدام نگاه خاص خود را درانتخاب شرکای خارجی تعقیب می کنند.

مهین السادات صمدی

منبع : روزنامه ایران