تحریم های سیاسی- اقتصادی و محدودیت های فشار بین المللی بر ایران

در روابط بین الملل هر گاه اراده چند کشور یا جامعه بین المللی بر طرد یا مجازات یک کشور به منظور تنبیه یا اعمال اراده باشد، معمولا از ابزار تحریم بر ضد آن کشور استفاده می شود.
البته وسعت و دامنه تحریم، قدرت و جایگاه کشور تحریم کننده و مهم تر از همه نوع تحریم ها عامل بسیار مهمی در موثر بودن و نتیجه دادن تحریم است.
معمولا در موثر بودن یا به نتیجه رسیدن تحریمها، عوامل متعددی درگیر هستند که بعضی از آنها اصلا جزیی از ساختار یک تحریم محسوب نمیشوند و صرفا عواقب یا بازتابهای سیاسی - اجتماعی آن هستند. عوامل موثر بر یک تحریم را می توان شامل: وسعت و دامنه تحریم ها، تعداد کشورهای تحریمکننده، جایگاه کشور یا کشورهای تحریمکننده در منطقه یا جهان، نوع موارد مورد تحریم، اثرات و بازتاب های روانی تحریم و از همه مهمتر توجیهپذیر بودن توسل به تحریم برای گسترش آن دانست.
عموما تحریمهای کم وسعت و محدود مثل تحریم واردات محصولات کشاورزی یا دامی به بهانههای بهداشتی یا محیط زیستی مثل تحریم پسته یا فرش ایران نمیتواند بر سیاست خارجی آن کشور تاثیر چندانی بگذارد اما در مورد کشورهای دارای اقتصاد تک محصولی مثل کشورهای متکی به نفت، آنچه که این تحریم را موثر می سازد یا آن را برای کشور مورد نظر به یک نقطه ضعف تبدیل می کند تکیه استراتژیک بر اقتصاد تک محصولی آن کشور است که اگر این مورد خاص هدف تحریمها قرار بگیرد آنگاه دیگر نمی توان در برابر خواست کشورهای تحریمکننده یا جامعه بین المللی چندان مقاومت کرد.
در این بین; دامنه تحریم ها می تواند بسیار متغیر باشد اما اگر دامنه یک تحریم نیمی از جهان را هم در بر بگیرد باز نیمه دیگری وجود دارد که می تواند جایگزین قسمت اول شده و اثرات تحریم را از بین برده یا حداقل آن را کاهش دهد.
اما اصلی ترین مساله در تحریم ها که اتفاقا جزیی از ساختار ذاتی تحریم ها هم محسوب نمی شود، اثرات روانی تحریم و مهم تر از آن توجیه پذیر بودن توسل به تحریم برای افکار عمومی است. معمولا اگر خود تحریم اقتصادی یک کشور به اقتصاد آن کشور مثلا ۱۰۰ میلیارد دلار ضرر بزند، اثرات روانی و بازتاب آن در داخل و خارج آن کشور می تواند رقمی بالغ بر ده ها برابر این مبلغ را به اقتصاد آن کشور خسارت وارد کند و معمولا در طول تاریخ، این اثرات روانی تحریم ها بوده که ضربه نهایی را به کشور مورد تحریم وارد کرده و آن را از پای در می آورد.
برای نمونه تصور کنید که واردات بنزین ایران قطع شده و ایران از این نظر مورد تحریم قرار بگیرد. اثرات روانی این اقدام می تواند به اقتصاد کشورمان لطماتی وارد کند.
در حالی که خود تحریم بنزین از نظر فنی نمی تواند اقتصاد را با ورشکستگی یا فلج روبرو کند!
اما در حال حاضر که کشورمان مورد تحریم نسبی و محدود برخی کشورهای غربی قرار گرفته و همچنین احتمال افزایش آنها در آینده نیز وجود دارد مهم است که تلاش کنیم تا از توجیه پذیر بودن این تحریم ها برای جامعه بین المللی کاسته شود.
مهم ترین اقدام در این راستا این است که با توسل به شفافیت در مواضع کشور و همچنین پرهیز از سخنان یا اقدامات افراطی و نسنجیده که به تیره شدن و تخریب وجهه کشورمان در نزد افکار عمومی جهان منجر می شود، تلاش کنیم تا توجیه پذیری اعمال فشار بر کشورمان را کم کرده و به جهانیان بگوییم که نیازی به اقدامات سخت گیرانه وجود ندارد و مسایل موجود به خوبی از راههای دیپلماتیک قابل حل است.
در جریان حمله رژیم صهیونیستی به مصر در زمان جمال عبدالناصر، نخست وزیر وقت اسراییل ماه ها برای توجیه و راضی کردن مقامات و سران سیاسی و نظامی رژیم صهیونیستی تلاش کرد اما موفق نشده بود.
وی تنها زمانی توانست مجوز حمله به مصر را از پارلمان این رژیم دریافت کند که سخنرانی مشهور و تاریخی جمال عبدالناصر مبنی بر اینکه: «اسراییلی ها باید به دریا ریخته شوند» را برایشان پخش کرد.
پس از این اقدام، در کلیه جوامع بین المللی و همچنین در شورای امنیت اقدام رژیم صهیونیستی صرفا دفاع پیشگیرانه و دفاع مشروع تلقی شد و تحریمهای متعددی به بهانه بر هم زدن صلح و امنیت منطقه، علیه مصر که خسارات بسیار سنگینی هم دیده بود وضع شد.
دوم این که شاید برای دستگاه دیپلماسی بهتر باشد که قدری به فلسفه «هر راست نشاید گفت» نیز بیندیشند.
سوم این که تجربه مصر نشان می دهد که مهم ترین ابزار در مقابله باتحریم ها یا گسترش آنها، تنها و تنها این مساله است که باید از توجیه پذیر بودن وضرورت اعمال و گسترش تحریم ها جلوگیری شود.
پرهیز از مانورهای تبلیغاتی در صحنه بین الملل یک ضرورت در سیاست خارجی کشورمان است و همچنین دست کم گرفتن توان دشمنان و وسعت اقدامات جامعه بین المللی همانقدر اشتباه است که توان دشمن را بسیار بیشتر از حد واقعی و به شکلی اغراق آمیز برآورد کنیم.
قطعا در شرایط فعلی اتخاذ موضع هماهنگ و تشکیل جبهه متحد برای نیروهای داخلی می تواند بهترین راه برای برون رفت از بحرانهای کنونی باشد.
در کنار این اقدام، باید به عادی سازی روابط و همچنین حذف تدریجی تحریم ها پرداخت که این امر نیاز مند برطرف سازی نگرانیهای موجود در جامعه بین المللی در مورد اهداف و برنامههای کشورمان است.

نویسنده : محمد مهدی شجاعی

منبع : روزنامه مردم سالاری