معنویت؛ رکن نبرد نامتقارن

نـمـایـنـده محترم ولی فقیه در سپاه با الهام از تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص بحث مـعـنویت در یکی از مجموعه های سپاه به شکل خاصی به این موضوع مهم پرداخته اند که جهت استفاده ، تقدیم حضورتان می گردد.
((الحـمـد و شکرللّه رب العالمین و الصّلاة و السّلام علی خیر خلقه و اشرف بریته ابی القاسم محمد(ص ) و علی آله الطیّبین الطّاهرین الهدات المهدیین ))
قال الحکیم : یا ایها النبی حرزالمومنین علی القتال ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا ماءتین و ان یکن منکم ماءه یغلبوا الفاً من الذین کفروا بانهم قوم لا یفقهون .
خدا را شاکرم که توفیق داد در محفل نورانی فرهیختگان و مدیران عرصه آموزش عقیدتی و سنگر داران تعمیق باورهای دینی در نهاد مقدس سپاه حضور پیدا کنم و با عرض تبریک فـرا رسـیـدن دوم اردیـبهشت سالروز تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بحثی که در خدمت شما دارم (نقش آموزش عقیدتی در معنویت ) است .
در اواخـر قـرن بـیـستم بحث نبرد نامتقارن در ادبیات نظامی مطرح و بعد از طرح موضوع آرام آرام مـبـاحـث و تـعـریـف نـبـرد نـامـتـقـارن و کـارکـرد و اصول حاکم بر این نبرد ارائه شد. در تاریخ معاصر و سالیان اخیر این موضوع مقداری وسعت و عمق بیشتری پیدا کرده و در مراکز علمی و آموزشی بحث نبرد نامتقارن مورد توجه فـوق العاده ای قرار گرفته است . ما مصادیق نبرد نامتقارن را در چند مقطع حساس از جمله دفاع مقدس و نبرد ۳۳ روزه حزب اللّه در برابر ارتش صهیونیستی تجربه کرده ایم و ظـاهـراً نـبرد ما در آینده به طور قطع ، نبرد نامتقارن خواهد بود. اینجا می بایست مولفه هـایـی کـه در نـبـرد نامتقارن تاءثیرگذار هستند مورد ارزیابی قرار داده و نقش و جایگاه معنویت و رسالت آموزش عقیدتی در گسترش و تعمیق معنویت را مورد بحث قرار دهیم .
۱) تعریف نبرد نامتقارن
نـبـرد نـامـتـقارن تعاریف متعددی دارد و یکی از آن تعاریف عبارتست از رویارویی دو قدرت نـاهـمـطـراز و غـیـر متوازن که طرف ضعیف تر ضمن اجتناب از مواجهه با نقاط قوّت طرف مـقـابـل با تکیه بر عوامل قوّت خود نقاط ضعف دشمن را مورد حمله قرار دهد. در این تعریف چند عنصر تعبیه شده است .
برخوردار نیست ولی از یک نقاط قوت دیگری برخوردار است . طرف برتر در عین داشتن قـدرت دارای نـقـاط ضـعـف خـاصـی اسـت . شناسایی نقاط قوت و ضعف دشمن و شناسایی امکانات قابل افزایش جبهه خودی و تکیه بر آن امکانات و بهره گیری از تکنیک و تاکتیک و مـسـائل مـخـتلف در این نبرد مجموعاً حاصل آن نبرد نامتقارن است . نمونه های زیادی را در گـذشـتـه و حـال داشـتـه ایم . در نبردهای صدر اسلام کاملاً این را مشاهده می کنیم که نوع تـاکـتـیـک هـا و تکنیکها و امکاناتی که در جبهه خودی بوده تقویت شده و زمینه پیروزی را علیرغم نابرابری و ناهمطرازی فراهم کرده است .
۲) مؤ لفه های نبرد نامتقارن
چه مؤ لفه هایی در نبرد نامتقارن تاءثیرگذار هستند؟ استراتژی ، ابزار و تجهیزات ، فـن آوری و نـیـروی انـسـانـی مـؤ لفـه هـای مـهـمـی اسـت کـه در طـراحـی و شـکـل دهـی نـبـرد نـامـتـقـارن تـاءثـیـرگـذار هـسـتـنـد. در بـخـش نیروی انسانی چه عواملی تـاءثـیـرگذار است ؟ مهارتها، ابزار و تجهیزات انفرادی و از جمله معنویت و انگیزه عالی برای جنگیدن یکی از مهمترین عوامل تاءثیرگذار در بخش نیروی انسانی است .
۳) اصول حاکم در نبرد نامتقارن
اصولی که در نبرد نامتقارن مطرح می کنند عبارتند از:
ـ تـحـرک و واکـنـش سـریـع (سـرعـت عـمـل چـه در حـالت قبل از حمله دشمن یا در حین حمله یا بعد از حمله .)
ـ خـوداتـکـایـی و اسـتـقـلال رزمـی (در سـطـح کـلان و تولید سخت افزاری یا در قلمرو اجرایی و محدود.)
ـ قابلیت استمرار.
در جـبـهـه حـزب اللّه ، روسـتـای عـیـت الشـعـب چـنـدیـن بـار بـمـبـاران شـد و در طـول ۲۲ روز مـحـاصره هیچ ارتباطی با این روستا نبود و حتی جبهه خودی نمی دانست که سـاکـنـیـن روسـتـا در چـه وضـعـی هـسـتـند و احتمال می دادند که همگی کشته یا به اسارت گـرفته شده اند ولی بعد از ۱۸ روز یک ارتباط ضعیفی برقرار شد و بعد از ۲۲ روز ارتـش اسـرایـیـل بـا یـقـیـن بـه اینکه در این روستا جنبنده ای نیست وارد این روستا شد. اما رزمـنـدگـان حـزب اللّه از سـنـگرها بیرون آمده و با دشمن مقابله کردند. این نمونه ای از قابلیت استمرار است .
ـ بومی سازی تسلیحات و تجهیزات .
ـ چند منظوره بودن (یعنی اینکه یک نیرو چند نوع مهارت داشته باشد.)
امـروز وقـتـی سـپـاه سه فلشی است اگر بخواهد مفهوم نبرد نامتقارن در سپاه پیاده شود، بـایـد هـر پـاسـداری سـه نـوع گـرایـش داشـتـه بـاشـد. درصـدی رسـتـه اول آنـهـا بـاید نظامی و جمعی رسته اصلی آنها فرهنگی و جمعی دیگر رسته آنها امنیتی بـاشـد. یـعنی هر فردی در شرایط انجام وظیفه اگر چه رسته اولش نظامی است ، اما در شـرایـط مـقـتضی باید بتواند وارد رسته های امنیتی یا فرهنگی شود. همینطور در سایر موارد و گسترش یک به سه باید در تمام رسته های مجموعه سپاه تسری یابد.
ـ نظم و انضباط انقلابی و تبعیت از فرمانها تا حد نهایی .
ـ توازن وحشت و عملیات روانی .
ـ معنویت (مهمترین و زیربنایی ترین اصل نبرد نامتقارن است ).
مـعـمـولاً دوازده اصـل بـرای جـنـگ نـامـتـقـارن ذکـر مـی کـنـنـد. امـا یـکـی از اصـول مـهـم و اسـاسـی و زیـربـنـایـی حـاکـم بر نبرد نامتقارن بحث ((معنویت )) است که موضوع بحث حقیر است . معنویت ترکیبی از چند عنصر مهم است و باید به مؤ لفه های آن توجه شود.
الف) ایمان و بصیرت
تـدیـن ، تـعـهـد و ایـمـان قوی و بینش و بصیرت نافذ از مؤ لفه های اصلی است . اگر بـخـواهـیـم در سـپـاه ایـن بـصـیـرت و ایـمان را تعریف کنیم با گرایش و انطباق آنان با آرمـانـهـای نـظـام دیـنـی و اصـل ولایـت فـقـیـه را کـامـلاً بـشـنـاسـد و در یـک تـجـزیـه و تحلیل ، تفکرات و جریانهای خودی و غیرخودی با مواضع و عملکرد آنان را تشخیص دهد. این لازمه پاسداری از انقلاب و دستاوردهای آن است .
بنابراین بحث ایمان و بصیرت یکی از مؤ لفه های معنویت است .
ب) ایجاد ظرفیت و انگیزه مقاومت در بدترین شرایط
باید در نیروی مکتبی ، انقلابی سپاه و بسیج ، ظرفیتی را ایجاد و انگیزه ای را به وجود بیاوریم که فرد در سخت ترین شرایط بتواند مقاومت کند. یعنی این فرد آن قدر آگاهی و ایـمـان و اعـتـقـادش قـوی بـاشـد کـه در سـخـت تـریـن شـرایـط مـتـزلزل و نـلغـزد. شـمـا صـحـنـه فـشـار و شـکـنـجـه روی بـلال حـبـشـی ، سـمـیـه و یـاسـر را در تـاریـخ شـنـیـده و در فـیـلم مـحـمـد رسول اللّه (ص ) مشاهده کرده اید. المومن کالجبل الراسخ .
موحد چه در پای ریزی زرش
و گر تیغ هندی نهی بر سرش
هراس و امیدش نباشد ز کس
همین است معنای توحید و بس
امـروز بـا یـک وضـعـیـت بـسـیار پیچیده ای در دنیا مواجه هستیم . وقتی یک نیروی مکتبی در عرصه جهاد فعالیت می کند امکان لو رفتن و دستگیری آن هم وجود دارد. رزمنده باید دارای یـک ایـمـان و بـاوری بـاشـد که بتواند در سخت ترین شرایط خود را حفظ کند. یعنی یک اسـتـحـکام لازم در وجود و شخصیت هر پاسدار و بسیجی باید باشد تا در برابر زلزله ۱۰ ریـشـتـری مـقـاومـت کـنـد. چه سازه هایی لازم است که بتواند با ده درجه ریشتر زلزله مقاومت کند و از پای درنیاید. ما باید خود را برای این عرصه آماده کنیم .
کارکرد معنویت و بصیرت هم در جبهه نظامی است و هم در جهاد اکبر، یعنی تسلط بر نفس و دشـمـن درونـی کـه قوی ترین دشمن است . پیامبر اسلام (ص ) از آن به جهاد اکبر یاد می کند. جهاد اکبر از جهاد اصغر که همان نبردهای بیرونی است به جهت اینکه نفس ‍ خیلی قوی اسـت و دارای عـده و عـده مـی بـاشد به مراتب نامتقارن تر است . به تعبیر روایات هیچگاه نابود شدنی نیست و وقتی انسان زنده است همراه انسان است .
ایـمـان و بـاورهـای دیـنـی بـاید در پاسداران آنچنان تقویت شود تا در برابر هر دشمن قوی تر بتواند بایستد و مقاومت کند.
ج) تقویت روحیه جهادی و شهادت طلبی
یک نیروی انقلابی و مکتبی وقتی جبهه حق و باطل را شناخت درک می کند اگر کشته شود در راه حـق اسـت و بـه مـراتـب عـالی از شـهـادت در راه خـدا نائل می شود و اگر دشمن را هم نابود کند فوزی عظیم نصیبش می شود. اما صرف شناخت کـافـی نـیـسـت . تـقـویـت روحـیـه شـهـادت طـلبـی و جـهـاد عـامـل اسـاسـی پـایـداری اسـت . در عـیـن حـال کـه جـبـهـه را مـی شـنـاسـد و حـق و بـاطـل را تـشـخـیـص مـی دهـد نـبـایـد لغزش داشته باشد و در پیمودن این راه هراسی به دل راه دهـد، ولو ایـنـکـه در آسـتـانـه شـهـادت قـرار گـیـرد و از مـرگ استقبال کند.
ـ معنویت و نقش آن نسبت به دیگر عوامل چیست ؟
ـ چگونه وزن و نقش معنویت را در موقعیتها به دست آوریم ؟
ـ چـگـونـه مـی تـوانیم نقش معنویت را در پیروزی ها، نقص آن را در شکست ها ملموس و عینی کنیم ؟
یـکـی از رسـالتـهـای حـوزه نـمـایـنـدگـی ولی فـقـیـه در سـپـاه در حـال حـاضـر هـمـیـن اسـت . ولی مـتـاءسـفـانـه جایگاه و نقش معنویت در نبردها، کاملاً مشهود و تئوریزه بشود.
برای رسیدن به این هدف چهار مرجع و منبع در پیش روی ما قرار دارد.
۱) مراجعه به قرآن
قـرآن بـه عـنـوان مـنـبـع بـسـیـار غـنـی و عـمـیـق ، مـنـبـع اصیل و قطعی از نظر سند برای رسیدن به این نتیجه می باشد.
مـا دو نـوع مـسـتـنـدات در قـرآن داریـم یـک دسـتـه آیاتی که نقش معنویت را بر پیروزی و افـزایش توان نیروهای جبهه حق بیان می کند. و دسته دوم ، آیاتی که اشاره به امدادهای غـیـبـی و عـنـایـات ذات بـاری تعالی برای رزمندگان در صدر اسلام دارد. آیه ای که در ابتدا تلاوت شد با صراحت نبرد نامتقارن را بیان و یکی از مولفه های تاءثیرگذار در نـبـرد نـامتقارن را تبیین می کند و می فرماید: ((إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مـِائَتـَیـْنِ)) تـوان شـمـا بـا تـوان دشـمـن از جـهـت نـیـروی انـسانی ، تجهیزات و سرزمین نـاهـمـطـراز اسـت . و اصـولاً هـیـچ بـرابـری از نـظـر ظـاهـر بـیـن جـبـهـه حـق و باطل در صدر اسلام و جنگهای پیامبر نبوده است . قرآن کریم یک راهکار نشان می دهد و می فرماید: شما در نبرد نامتقارن هستید و باید به مولفه ها توجه کنید: اگر شما ۲۰ نفر باشید و سه عنصر ایمان ، بصیرت و صبر را در نیروی رزمنده تعبیه کنید توان شما یک بـه ده مـی شـود و بـر دویـسـت نـفر فائق می آیند. این همان نبرد نامتقاران است که توازن جبهه حق را برتری می بخشد.
مـقـام مـعـظـم رهـبـری تعبیری دارند و می فرمودند: ما از نظر تکنولوژی با دشمن فاصله زیـادی داریـم ولی مـولفـه هـایـی در اخـتـیار داریم که اگر روی آنها تکیه کنیم با آنها بـرابـر می شویم و چه بسا در بعضی مقاطع شرایط برتری داشته باشیم . هر چند ما در مـقـابـل نـاوها و موشکهای کروز آمریکا تکنولوژی مورد نیاز را نداریم ولی باید قهرا به آن عواملی که داریم تکیه کنیم . و آنچه که ما داریم ولی دشمن از آن محروم است عنصر مـعـنـویـت است و باید روی آنچه که دشمن ندارد تکیه کنیم . بنابراین بر اساس این آیه شـریـفـه بـایـد روی مـعـنـویـت سـرمایه عظیمی گذاشته شود. در آیه دیگر می فرماید: ((بـَلی إِنْ تـَصـْبـِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ یَأْتُوکُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمـَلائِکَةِ مُسَوِّمینَ)) این عامل ، فوق نرم افزاری است و مرحله تکاملی معنوی را بیان می کند و چـیـزی کـه در اثـر معنویت حاصل می شود یک مرحله اش افزایش توان یک به ده است . و مرحله دوم دستیابی به امداد غیبی است . در اینجا توان بسیار مضاعف می شود.
سـیـد حـسـن نـصـراللّه در بـیـانـی گـفـتـه اسـت : در جـبـهـه لبـنـان نـبـرد بـا اسـرائیـل دارای تـفـاوت ۸۰ بـرابـری بـود. یعنی ۱ به ۸۰ و دشمن ۸۰ برابر، از جهت نـیـروی انـسـانـی و امـکـانـات هـوایـی بـرتـری داشـت کـه در چـنـیـن شرایطی توجه به اصول نبرد نامتقارن و از جمله آن اصل معنویت تفاوت بسیار زیاد دو جبهه را متوازن و زمینه پـیـروزی جـبهه حق را فراهم کرد. نبرد نامتقارن ۳۳ روز مقاومت حزب اللّه لبنان با دشمن صهیونیستی دنیایی از تجربیات ، ارزشها را در خود داشت ، که امید است تمام آن لحظات و نـکـات را ثـبـت کـرده بـاشند و قابل انتقال باشد تا دیگران بتوانند از این تجربیات گرانسنگ در نبردهای نامتقارن استفاده کنند.
قرآن کریم در آیه ای می فرماید: ((اْلا نَ خَفَّفَ اللّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فیکُمْ ضَعْفاً)) اگر مـعـنویت کاهش پیدا کرد چه می شود؟ تاءثیر فیزیکی و محسوس دارد. اگر معنویت کم شد نـسـبـت ۱ بـه ۱۰ می شود ۱ به ۲ کاهش پیدا کرده و توان کم می شود و تاثیر عنصری مـعـنـویـت را در کـاهـش تـوان جـبـهـه حـق بـا کـمـیـت مـحـسـوس در قـالب فـرمـول بـیـان مـی کـنـد و زمینه را برای دست اندرکاران و سیاستگزاران در تعیین وزن و جـایـگـاه مـعـنـویـت فـراهـم مـی سـازد. قـرآن بـحـث جالب و شیرینی دارد که می تواند در تئوریزه کردن نقش معنویت موثر و مفید باشد.
۲) نبردهای صدر اسلام
دومین منبع قابل بررسی نبردهای صدر اسلام است ، در صدر اسلام جنگ ها و غزوات زیادی پیش آمد که در بسیاری از آنها پیروزی با جبهه اسلام بود.
آیـا ایـن نـبـردها متقارن بود یا نامتقارن و چه عواملی باعث شد که پیامبر در نبردها پیروز شود؟
دلیـل اصلی وارد شدن ضربه به لشکر اسلام در جنگ احد کاهش معنویت بود. چونکه آنها تـارک نـمـاز نـشـدنـد، از خط نبی مکرم اسلام خارج نشدند. بلکه فقط آن سنگر و سلسله مراتبی را که پیامبر فرموده بود این فرمان را اجرا کنید و این سنگر را حفظ کنید آن معبر ورودی و خـروجـی را نـگـهدارید، ولی آن عده که مسئولیت حفاظت آن معبر را برعهده داشتند، وقـتـی دیدند جبهه باطل عقب نشینی کرده و غنایم جنگی را بجای گذاشتند، گفتند: سهم ما چـه مـی شـود، در هـمـیـن شـرایـط حـسـاس بود که معنویت کاهش پیدا کرد و علاقه به دنیا جایگزین شد.
کـاهـش مـعـنـویـت در روحـیـه یـک رزمـنـده در هـنـگـام مـبـارزه یـعـنـی غافل شدن از مسئولیت سنگین و توجه داشتن به ظواهر دنیا می باشد و آن اینکه در وسط کار یک مرتبه یادش می افتد که سهم ما از این غنائم چه می شود؟ آن وقت بود که جبهه حق ضربه سنگینی خورد.
بـا یـک بـررسی اجمالی آمار مقایسه ای سه جنگ صدر اسلام متوجه خواهید شد که وضعیت جبهه حق و باطل چگونه بوده است .
ـ جنگ بدر لشکر اسلام ۳۱۳ نفر، لشکر کفر ۱۰۰۰ نفر
ـ جنگ احد لشکر اسلام ۷۰۰ نفر لشکر کفر ۳۰۰۰ نفر
ـ جنگ خندق لشکر اسلام ۳۰۰۰ نفر لشکر کفر ده هزار نفر
بـه اضـافـه تجهیزات و امکاناتی که دشمن در اختیار داشته ، اما در همه نبردها پیروزی بـا جـبـهـه اسـلام بـوده است . با مقداری تفاوتها و یا در بعضی جاها فراز و فرودهایی وجود داشته است . اینها نمونه هایی از تاریخچه نبردهای نامتقارن و مؤ لفه هایی که در آن تاءثیرگذار است می باشد.
حـضـرت عـلی (ع ) مـی فـرمـایـد: ((فـلمـا راءاللّه صـدقـنـا انـزل علی عدونا الکبت علینا النصر)) وقتی خداوند صداقت ، راستگویی و امانتداری ما را در پای بندی به راه دید نکبت و شکست را بر دشمن ما و پیروزی و نصرت را برای جبهه ما مقرر فرمود.
۳) دوران هشت سال دفاع مقدس
مـنـبـع سـوم کـه قـابـل بهره برداری است دفاع مقدس است . در دفاع مقدس چه عاملی باعث پیروزی جبهه حق شد؟ در حالی که نبرد رزمندگان اسلام با دشمن کاملاً نامتقارن بود. یک طـرف آمـریـکا و شوروی سابق و صدام و در طرف دیگر یک کشوری که هیچ یک از معادلات اصـلی را بـرای یـک نـبـرد نـامـتـقـارن در اخـتـیـار نـداشـت امـا در عـیـن حال در نهایت منجر به پیروزی شد.
۴) نبرد مقاومت حزب اللّه لبنان
نـبـرد سـی و سـه روزه مـقـاومـت حـزب اللّه لبـنـان بـا اسـرائیـل مـی تـوانـد تـجربه بسیار خوبی برای تبیین و تثبیت نقش و جایگاه معنویت در سپاه باشد. و مادامیکه جایگاه و نقش معنویت در معادلات سپاه تبیین نگردد و جایگاه آن ملموس و محسوس نشود جایگاه آموزش عقیدتی ارتقاء پیدا نکرده و مربی آموزش عقیدتی سیاسی ارزش خودش را پیدا نمی کند.
تـا وقـتـی کـه نقش و فلسفه وجودی مربیان عقیدتی و معلمین و مدیران و این حرکت چیست ؟ بیان نشود، ارزش قائل نمی شوند.
مـشـکـل ایـن اسـت کـه دیـگـران نـمـی دانـنـد نـقـش مـربـی عـقـیـدتـی ، مـعـلم و یـک مسئول چیست ؟
روایـت اسـت کـه عـبـدالرحـمـن بـن سـلمـی به فرزند امام حسین (ع ) سوره حمد را می آموزد. حـضـرت نـیـز در مـقـابـل تـعـلیـم فـرزنـد خـود یـک پـارچـه گـران قـیـمـت ، پـول نـقـدی بـه عـنوان هدیه دادند و همچنین دهان معلم را پر از دُرّ کردند. اطرافیان تعجب کردند که چگونه امام این مقدار هدیه و وجه نقد به این فرد می بخشد. فرمود: هدیه من با کـار معلم قابل مقایسه نیست . فرمود: عطای من کجا و اقدام معلم کجا؟ آموزش سوره حمد کجا و مـبـاحـث احکام و اخلاق کجا؟ هر کدام جای خود را دارد لذا باید تلاش کرد جایگاه معنویت را بالا برده تا جایی که آموزش عقیدتی جایگاه خودش را پیدا کند.
نمایندگی ولی فقیه در سپاه باشد، که یکی از اهداف آن تئوریزه و تعیین وزن و جایگاه معنویت در معادلات و نبردهای نامتقارن و پیروزیها خواهدبود.
نقش و جایگاه معنویت ، عوامل موثر در معنویت در قرآن ، نقش معنویت در پیروزی و شکست ها، امـدادهـای غـیبی در قرآن نیاز به پژوهش هایی دارد. و بنده معتقدم معنویت به هیچ عنوان با تـکـنـولوژی ، تجهیزات ، مهارتها قابل مقایسه نیست . البته آنها را هم نادیده نمی توان گـرفـت . ولی نـقـش مـعنویت در کنار آنها قابل مقایسه نیست ، از این رو باید به موضوع معنویت توجه تام و تمام داشته باشیم ، به ویژه با توجه به تاکیدات مکرر مقام معظم رهـبـری (مـدظـله العـالی ) در شـرف یـابـی فرماندهان سخن اصلی معظم له روی موضوع معنویت تکیه و نکات مهمی را مورد تاکید قرار دادند. ایشان فرمودند: شما آن روز که هیچ چـیـز نـداشـتـیـد حـتـی سـلاح آر پـی چی ولی برای دفاع از انقلاب اسلامی توانستید در بـرابـر دشـمن بایستید و آن چیزی که شما را در برابر دشمن با آن همه امکانات پیروز کرد معنویت بود.
امـروز آنـچـه مـا داریـم و بـا دشمن همطراز نیست و توان ما را افزایش می دهد عنصر معنویت است . در فرایند تحقق معنویت ، آموزش فراگیر نخستین مرحله است و با اجرای آموزش دانش و مـعـرفـت دیـنـی فـرد افـزایـش مـی یـابـد و وقـتـی دانـش عـقـیـدتـی او عـمـق پـیـدا کـرد تبدیل می شود به ایمان و در جان فرد نفوذ کرده و در کلام او بروز می کند و بعد هم در اعضا و جوارح او متجلی می گردد و افراد این گونه مومن و متدین می شوند.
یکی از کارهای خوبی که سال های اخیر به آن توجه شده است موضوع تداوم آموزش است . شـایـد نـظـام آمـوزش فـعـلی در اجـرا نتواند میزان ویتامینی که لازم هست در هر پاسداری تـزریـق کـنـد ولی طرحی است که در قالب تداوم و فراگیر کردن آموزش در دستور کار قرار دارد. و در همین رابطه نیروی دریایی ، زمینی ، هوایی ، نیروی مقاومت و قدس اقدامات مـفـیـدی بـه عـمـل آورده انـد و بعضی از نیروها نیز خیلی جلوتر هم هستند و مراکز آموزشی خـوبـی را در مـشـهـد و قـم و تـهـران پـیـش بـیـنـی کـردند و حجم بالایی از نیروها را در طـول سـال در ایـن مـراکـز تـحـت پـوشـش آمـوزشـهـای عـقـیـدتـی قرار می دهند و بسیار هم تاءثیرگذار بوده است و من هم به این امر مهم عنایت و اهتمام دارم و باید تلاش کنیم تا ان شاءاللّه موضوع جامه عمل بپوشد.

نویسنده: علی سعیدی
منبع: فصلنامه پیام انقلاب (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) ، شماره ۸۳

منبع : خبرگزاری فارس