«دعا» اسلحه مومن

«دعا کردن»، در فرهنگ اسلامی یکی از برترین عبادات معرفی شده است. امام سجاد(ع) در «مناجات الذاکرین» خود، از مناجات پانزده گانه (مناجات خمس عشر) به خداوند چنین عرض می کنند: «یکی از برترین و بزرگ ترین نعمت های تو بر ما یاد توست که بر زبان های ما جاری است و اجازه توست به ما که تو را بخوانیم و دعا و تسبیح کنیم.»، در برخی از روایات «دعا»، اسلحه مومن معرفی شده است. البته استجابت دعا شرایطی دارد و از شرایط اصلی آن بندگی خداوند است. نمی توان انتظار داشت که با بندگی شیطان و هوای نفس، دعاها مستجاب شوند. بر این اساس حضرت امیرالمومنین علی(ع) در دعای کمیل به خداوند چنین عرض می کنند: «خدایا تو بر بندگانت حکم کردی که بندگی تو را به جا آورند، آنان را امر به دعا فرمودی و اجابت را برای آنان ضمانت کردی.»، همچنین نباید فراموش کرد که دعا، به عنوان ارتباط بنده با خدای خود، دارای ارزش است; اگر چه اجابتی به دنبالش نباشد. بنابراین نباید در صورت «عدم استجابت دعا»، از دعا کردن خسته و ناامید شد. به گفته حافظ: «حافظ وظیفه تو دعا کردن است و بس/ در بند آن مباش که نشنید یا شنید.»
جایگاه و ارزش «دعا» در اسلام
«دعا» در لغت به معنای «طلب»، «درخواست» و «تقاضا» است و در اصطلاح به اظهار نیاز و خواهش بندگان به درگاه خدای قادر متعال گفته می شود. ارزش و اهمیت دعا در فرهنگ اسلامی، از سفارش های قرآن و معصومین(ع) معلوم می شود. این تاکید بسیار زیاد، نشانگر جایگاه ویژه دعا در اسلام است، تا جایی که رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «دعا مغز عبادت است.»، همچنین امام باقر(ع) فرمودند: «در نزد خدا هیچ چیز بهتر از این نیست که از او سوال شود و از آنچه نزد اوست درخواست گردد.»
آداب دعا
«دعا» همچون عبادات دیگر، آداب و مقررات ویژه ای دارد که در صورت انجام آن، نتیجه بهتر و مطلوب تری به دست می آید. در این مطلب برخی از آن آداب را بطور اختصار بیان می کنیم:
حال دعا داشتن: دعا کننده باید با تمام وجود متوجه ذات مقدس خدا باشد و از غیر او به کلی دل بکند و هیچ امیدی به دیگران نداشته باشد.
پیشقدم در کارهای نیک: دیگر اینکه در کارهای نیک پیشقدم باشد با بیم و امید به دعا بنشیند. قرآن مجید می فرماید: خاندان زکریای پیغمبر با چنین حالتی خدا را می خواندند: «بدرستی که آنها در کارهای خیر پیشگام بودند و با حالت امید و ترس، ما را می خواندند و برای ما خاشع بودند.» (سوره انبیا»، آیه۹۰)
خواستن از ته دل: توجه قلبی نیز از شرایط دعاست که دعاکننده باید با توجه کامل و از ته دل خدا را بخواند. حضرت علی(ع) فرمود: «خداوند بزرگ، دعای دلی را که غافل و مشغول باشد نمی پذیرد.»
نکات دیگر: همین طور بجا و نیکوست که انسان هنگام دعا و مناجات دست های خویش را به سوی آسمان بالا برد چنان که نقل شده است که رسول خدا(ص) هنگام دعا و مناجات دست هایش را بالا می برد. امام صادق(ع) در مورد حکمت این کار فرمود: «هرگاه بنده دست هایش را به سوی خدا بالا برد، او حیا می کند که آنها را خالی برگرداند.» همچنین از دیگر موارد اینکه; استعمال بوی خوش، صدقه قبل از دعا و انگشتر عقیق به دست داشتن نیز از آداب دعا شمرده شده است.
رعایت زمان دعا
گرچه درهای رحمت الهی، همواره به سوی بندگانی که صادقانه و مخلصانه او را می خوانند، باز است و خداوند، به آنها وعده پاسخ داده است، اما امامان معصوم(ع) به بعضی از زمان ها و اوقات، عنایت بیشتری داشته اند و احتمال استجابت در آن مواقع خاص را بیشتر دانسته اند. از آن جمله ماه مبارک رمضان به ویژه شب های قدر، روز عرفه، روزهای عیدفطر، قربان، غدیر، و شب های جمعه می باشد. امام باقر(ع) فرمود: « خدای بزرگ در هر شب جمعه از اول تا آخر شب از بلندای عرش ندا دهد که آیا بنده مومنی نیست که امشب مرا برای دین و دنیای خویش بخواند تا او را اجابت کنم.»، همچنین امام صادق(ع) فرمود: «به هنگام نیمروز، درهای آسمان و بهشت گشوده می شود و حاجت های مهم برآورده می گردد.»، رسول اکرم(ص) نیز دعا در ماه مبارک رمضان را مستجاب دانسته و فرمودند: ...«و دعا»کم فیه مستجاب...»
توجه به مکان دعا
جای دعا کردن نیز در چگونگی استجابت دعا نقش دارد. مکان هرچه مقدس تر باشد دعا به استجابت نزدیک تر است. مانند: مکه معظمه، مدینه منوره، مشاهد مشرفه امامان، مساجد، امامزاده های معتبر، مزار گلگون شهدا و.... امام رضا(ع) درباره دعا کردن در شهر مقدس مکه فرمودند: «هیچ کس در این کوه ها (مکه) نایستاد (و دعا نکرد) مگر اینکه مستجاب شد. اما دعاهای مومنان در امور آخرتشان و دعای کفار در امور دنیاشان به اجابت می رسد.»، در جوار قبر رسول خدا(ص) نیز دعا به اجابت می رسد. همچنین کنار مرقد مطهر سیدالشهدا حسین بن علی (ع) از مکان هایی است که دعا مستجاب می شود.
اسباب و عوامل اجابت
علاوه بر آداب ظاهری دعا، عوامل دیگری نیز در استجابت دعا موثر هستند، که در اینجا به طور اختصار به آنها می پردازیم:
قطع امید از غیر خدا: قطع امید از غیر خدا، عزم دعاکننده را در توسل به پروردگار و مبدا» هستی قوی تر کرده، با خلوص بیشتری خواسته های خود را از درگاه خدا طلب می کند. امام صادق(ع) در این باره فرمود: «هرگاه یکی از شما اراده کرد که هرچه از خدا بخواهد به او بدهد باید از همه مردم ناامید شود و جز به خدا امیدوار نباشد. اگر خداوند این حالت را در قلب دعاکننده یافت هرچه از او درخواست شود عطا می کند.»
دسته جمعی دعا کردن : از دیگر عوامل موثر در اجابت دعا، گروهی بودن آن است و این نشانه اهتمام اسلام به جمع و اجتماع است. یکی از حکمت های آن، اینست که هرچه افراد، بیشتر باشند، هر یک به سهم خود و نسبت به خصایل نیکویی که دارند، نظر پروردگار را جلب و دعا را به هدف اجابت، نزدیک تر می کنند. امام صادق(ع) فرمودند: «هرگاه امری پدرم -امام باقر(ع)-را محزون می کرد، زنان و کودکان را جمع نموده، دعا می کرد و آنها آمین می گفتند.»
واسطه قرار دادن اهل بیت(ع): انسان غیرمعصوم، به طور معمول، مرتکب گناه و اشتباه شده، بدین وسیله در درگاه الهی خجل و روسیاه است. از این رو، اگر اولیای مقرب درگاه خدا را واسطه قرار دهد به خاطر آنها دعا به اجابت نزدیک تر می گردد. در میان امت اسلامی هیچ کس از پیامبر و خاندانش نزد خدای محبوب تر نیست. خداوند، خود فرموده است: «محبوب ترین و گرامی ترین بندگانم نزد من محمد و علی، حبیب و ولی من هستند، هرکس به وسیله آن دو و خاندان پاکشان از من چیزی بخواهد، خواسته اش را رد نمی کنم.»، رسول اکرم(ص) نیز فرمود: «مرا در اول، وسط و آخر دعا قرار دهید.»
موانع اجابت
همان طور که عواملی موجب تسریع در اجابت دعا می شود، عللی نیز مانع اجابت دعا می گردند، که به شرح زیر هستند:
گناه: گناه، دشمن دیرینه و خطرناک انسان و دورکننده او از نعمت های مادی و معنوی است و مانع بزرگی در مسیر کمال او محسوب می شود. دعای فرد گنهکار به اجابت نمی رسد و ناله هایش خریدار ندارد. امام باقر(ع) فرمود: «انسان گاهی حاجتی دارد و از خدا طلب می کند و خداوند ضمن قبول آن انجامش را به وقت مناسبی وامی گذارد، ولی بنده در این مدت مرتکب گناه می شود. خداوند به مامور اجابت دعا امر می کند: خواسته اش را اجابت نکن و او را از این لطف محروم بنما که خشم ما را برانگیخت و شایسته بی اعتنایی گردید.»، شخصی خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت: دوست دارم که دعایم مستجاب شود، حضرت به وی فرمود: «خوراک خود را پاکیزه کن و غذای حرام نخور.»
تقاضای امر محال و یا غیرجایز: اجابت دعا از جانب خدای سبحان پس از حصول شرایط در صورتی است که آنچه از خدا خواسته ایم شدنی و ممکن باشد و نامشروع نباشد. به عبارت دیگر، دعا در مسیر مصلحت خلقت انجام گیرد و دعای انحرافی نباشد. از حضرت علی(ع) سوال شد: کدام دعا گمراهی است؟ حضرت فرمودند: «دعا کردن و خواستن کارهای نشدنی و غیرممکن.»
عدم مصلحت: توانایی و قدرت خدا در انجام خواسته بندگان، مورد تردید نیست، ولی گاهی می شود بنده، چیزی را می خواهد که به مصلحت او نیست، در حالی که خود نمی داند و خداوند که به همه جوانب زندگی اش آگاه است، به دلیل لطفی که به بندگانش دارد، آن دعا را مستجاب نمی کند: «چه بسا چیزی بر شما ناگوار و ناخوشایند باشد، در حالیکه خیر و صلاح شما در آن است (و شما نمی دانید) و همچنین شاید چیزی را دوست بدارید که ضرر شما در آن باشد و خدا آگاه است و شما بی خبرید.» (سوره بقره، آیه ۲۱۶)
مهیا نبودن شرایط و زمان اجابت: مناسب نبودن زمان و شرایط از جمله موانع اجابت دعاست. چه بسا شخص دعاکننده، گمان کند که خواسته اش رد شده و ناامید گردد، در حالی که نباید قطع امید کند. امام صادق(ع) فرمودند: «مومن دعا می کند و خداوند اجابت آن را تا روز جمعه عقب می اندازد.»
از جمله روش های دعا و آنچه موجب قبول آن می شود
۱) اخلاص در دعا
۲) اینکه دعا را با حمد و ثنای خدا سپس صلوات بر پیامبر (ص) شروع کند و با همان، دعا را ختم نماید.
۳) دو دل نبودن در دعا و همچنین مطمئن بودن در قبول دعا.
۴) التماس کردن هنگام دعا و عدم شتاب در آن.
۵) حضور دل در وقت دعا.
۶) دعا کردن در سختی و آسانی.
۷) تنها خدا را بخواند.
۸) نسبت به خود، خانواده، دارایی و فرزند خویشدعای بد نکند.
۹) با صدای آرام، بین بلند و آهسته دعا کردن.
۱۰) اعتراف به گناه خود، و نسبت به آن طلب آمرزش کردن، و نیز اعتراف به نعمت خدا و شکر آن را بجای آوردن.
۱۱) جهت انشای دعای قافیه دار و هماهنگ، خود را به زحمت نیندازد.
۱۲) در حال فروتنی و بیمناکی و امید و ترس دعا کردن.
۱۳) باز پس دادن آنچه با ظلم و ستم بدست آورده است، همراه با توبه.
۱۴) سه بار دعا را تکرار کردن.
۱۵) رو به قبله دعا کردن.
۱۶) بلند کردن دست ها هنگام دعا.
۱۷) وضو ساختن قبل از دعا اگر میسر باشد.
۱۸) هنگام دعا، با بلند گرداندن صدا و یا خواست چیزهای ناروا و غیرممکن از حد اعتدال تجاوز نکند.
۱۹) قبل از دعا برای خود، اول برایدیگری دعاکند.
۲۰) اینکه با نام های نیک خدواند و صفات بلندمرتبه اش و یا به اعمال صالحی که خود دعاکننده آن را انجام داده است، و یا به دعای شخصی صالح، زنده و حاضر متوسل شود.
۲۱) اینکه خوراک و لباس دعاکننده حلال باشد.
۲۲) دعا به گناه و گسستن پیوند خویشاوندی نکند.

منبع : روزنامه ابتکار