مدارس هوشمند

قرن۲۱ به سمتی می رود که اکثر مشاغل به دانش و مهارت های رایانه ای نیاز خواهند داشت. ورود به این عرصه به نوع جدیدی از آموزش نیاز دارد که با آموزش سنتی کنونی به خصوص آنچه هم اکنون در مدارس کشور ما در جریان است همخوانی ندارد.
مدتی است برخی کشورهای جهان به تاسیس مدارس الکترونیکی یا آنچه در ایران مصطلح شده «مدارس هوشمند» دست زده اند. الگوی اولیه این مدارس از کشور انگلستان گرفته شده و کشور مالزی یکی از پیشتازان ایجاد این مدارس بشمار می رود.
با این رویکرد کشور ما نیز اخیرا طرحی را در چند مدرسه اجرا کرده است. دانشگاه ها هم به نوع دیگری از آموزش، تحت عنوان آموزش مجازی متمایل شده اند. در «مدارس هوشمند» رایانه در نحوه تدریس و ارزشیابی تاثیر می گذارد و برنامه های درسی را تا حدودی تغییر می دهد.
ولی در عین حال کارکردهای اجتماعی مدارس بر جای خود باقی می ماند چون در روابط اجتماعی به دانش آموزان یاری می رساند. در این مدارس دانش آموزان می آموزند انبوهی از اطلاعات را پردازش کنند و از این اطلاعات در جهت یادگیری بیشتر استفاده کنند.
دانش آموزان حتی می توانند با منابع علمی جهان و معلمان و بچه های مدارس دیگر ارتباط برقرار کنند. در «مدارس هوشمند» معلمان می توانند به جای اینکه تلاش کنند خودشان پاسخی برای پرسش های دانش آموزان پیدا کنند، از آنها بخواهند پاسخ پرسش هایشان را در رایانه پیدا کنند و برای بقیه بازگو کنند. البته «مدارس هوشمند» این کارآیی را نیز دارند که به دانش آموزان نشان دهند چه اطلاعاتی در وب «موثق» است تا کودکان و نوجوانان ضمن دریافت اطلاعات درست تحت تاثیر تبلیغات سو»اینترنت هم قرار نگیرند.
در نهایت بکارگیری رایانه به معلمان خوش فکر کمک می کند به دوره آموزش براساس کتاب محوری و سخنرانی تک گویانه معلم در کلاس خاتمه دهند و سیستم آموزشی را به شکل سیستم مشارکتی، مبتنی بر آموزش توانایی های پژوهش، جمع بندی، تحلیل و نتیجه گیری دانش آموزان تبدیل کنند. دانش آموزان ایرانی در مقایسه با دانش آموزان کشورهای پیشرفته و برخی کشورهای در حال توسعه پیشرو، عقب ماندگی هایی دارند.
بسیاری از آنها حتی روش روشن و خاموش کردن رایانه را نمی دانند. در کشورهای پیشرفته کودکان از همان ابتدا در خانواده با رایانه آشنا می شوند و با آن کار می کنند. در حالیکه در کشور ما رایانه به منازل بسیاری از خانواده ها چه بسا از طبقات متمول و تحصیلکرده راه پیدا نکرده است.
البته کارشناسان هشدار می دهند حتی در صورت ایجاد امکان دسترسی همه دانش آموزان به امکانات لازم باز هم رایانه نمی تواند مشکلات ریشه ای مدارس را حل کند و اگر هدف از کاربرد رایانه در مدارس مشخص نشود، رایانه ها تنها به دستگاه های تحمیلی در مدارس تبدیل می شوند. یک کارشناس فناوری اطلاعات می گوید: «اگرچه در عصر تکنولوژی وا طلاعات سرعت تولید دانش تصاعدی است ولی به خاطر عمق داشتن و ریشه دار بودن علوم این سرعت نباید خطی و شتاب زده باشد.
ما به آموزش شتابان نیازمندیم نه آموزش شتاب زده! و اگر راهی که طی می کنیم اشتباه باشد فناوری بر سرعت ما در راه اشتباه می افزاید.» وی درباره چالش های سیستم آموزشی عصر حاضر که ایران را واداشت به ورود فناوری اطلاعات در سیستم آموزشی اقدام کند، می گوید: «پرورش خلاقیت و ایجاد تغییر و سوق دادن یادگیرندگان به سمت ناشناخته ها، ایجاد زمینه بهره مندی مناسب و عدالت در دسترسی به منابع موجود، انتقال و پردازش حجم عظیمی از دانش در عصر اطلاعات، ایجاد زمینه حضور صحیح دانش و فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در تکنولوژی های نوین آموزشی و محیط اینترنت و البته سابقه چند کشور دنیا در ایجاد مدرسه هوشمند که البته بر مبنای ده سال پژوهش و تحقیق انجام گرفته بود باعث شد ما هم به ایجاد این مدارس بیندیشیم.
در نتیجه با چند بازدید و مطالعه بر روی نمونه های مشابه ظرف یکسال طرح پایلوت مدرسه هوشمند در سه مدرسه منتخب کلید زده شد. البته زمانیکه کلید این طرح را زدیم بستر آموزشی و پژوهشی دقیق منطبق با شرایط محیطی و فرهنگی و آموزشی خودمان را نداشتیم.
این کار را با سند محکم تحلیل شده با مدیریت قدرتمند پروژه و بازده های کاری کارشناس شروع نکردیم. به نظر می رسد طرح های پایلوت در این بعد حداقل باید دارای یک سیستم آنالیز و تحلیل و ارزیابی تعریف شده از قبل باشد تا مرتبا پیشرفت پروژه را بسنجد و موانع و مخاطرات آن را از قبل پیش بینی و راه حل های پیشنهادی را ارائه کند.» در مورد سیستم های آموزشی نظیر آموزش و پرورش ما که کتاب محور و مبتنی بر نقش بی بدیل معلم است، کارشناسان هشدار می دهند فناوری اطلاعات حتی می تواند سیستم های محافظه کار تعلیم و تربیت را تشدید کند.
به طوریکه معلمان علاوه بر همان شیوه کتاب محوری دانش آموزان را به سوی انبوه اطلاعات سوق دهند و معلمان از دانش آموزان بخواهند حجم بیشتری از اطلاعات را حفظ کنند. کارشناسان علوم ارتباطات در تعریف مدارس هوشمند می گویند: «مدرسه هوشمند، مدرسه ای است که با کمک فناوری های نوین، سیستم های آموزشی و دیجیتالی هوشمند درصدد سرعت بخشی به فرآیند یاددهی، یادگیری و بهبود مدیریت به صورت کاملا نظام یافته باشد تا انسان عصر اطلاعات قادر به پردازش و دسته بندی و استفاده بهینه از منابع فنی دانش روز با توجه به طیف گسترده آن برای کشف استعداد خود و بروز خلاقیت ها باشد. در طراحی یک مدرسه هوشمند باید به چهار فاکتور تاثیرگذار توجه کرد:
۱) عوامل محیطی(فضا و طراحی مناسب مدرسه، کلاس ها و...).
۲) عوامل اجرایی و یادگیرندگان(آموزش قبل از شروع به جهت توجیه مدیران، معلمان و دانش آموزان).
۳) عامل سخت افزاری و شبکه طراحی مهندسی وسایل ارتباطی شبکه و سخت افزاری.
۴) عامل مهم نرم افزار و دیجیتال.
فضای فیزیکی یک مدرسه هوشمند باید به یک زیرساخت ارتباطی قوی مجهز باشد تا بتواند به شکل مستمر نسبت به وضعیت های متغیر محیط عکس العمل نشان داده و خود را با آنها وفق دهد. همچنین به همه این اجازه را بدهد که از منابع موجود به صورت موثرتری استفاده کند و امنیت و آرامش آنها را افزایش دهد. ساختمان مدرسه هوشمند دربردارنده محیطی پویا و مقرون به صرفه است که چهار عنصر اصلی سیستم ها، ساختار، سرویس ها و مدیریت در آنها یکپارچه شده و بین شان رابطه وجود دارد. برای ایجاد یک مدرسه هوشمند و یا کلا ورود فناوری اطلاعات به مدارس، وزارت آموزش و پرورش باید به دنبال ایجاد بانک های اطلاعاتی قوی و هماهنگ باشد که بتواند شبکه آموزشی قوی و استانداردی را ایجاد کند تا خدمات محتوایی و آموزشی را به راحتی در دسترس مدرسه قرار دهد. تغذیه کننده این شبکه آموزشی می تواند بانک دپارتمان تحقیق و پژوهش، سازمان آموزش و پرورش و بانک استانداردهای آموزشی باشد. از طرف دیگر طراحی فنی سیستم ارتباطات داخلی و تجهیزات سخت افزاری خود مدرسه جهت ایجاد امکانات مناسب برای استفاده اطلاعات آموزشی و نرم افزاری در مدرسه صورت بگیرد.
سیستم های دیجیتال و نرم افزاری نیز باید دارای یک پیش زمینه و بستر دقیق مطالعاتی باشد. استفاده از انواع نرم افزارها و محتواهای آموزشی غیراستاندارد می تواند لطمات جبران ناپذیری را به بدنه آموزش وارد و یادگیرندگان را دچار سردرگمی کند.
برای استفاده از سیستم دیجیتال نرم افزار باید قدم به قدم حرکت کرد و مراحل فازبندی شده و رشد را تعریف کرد زیرا یکباره رسیدن به سیستمی کاملا هوشمند رویایی و بی پایه و اساس است و بر این اعتقادیم که در یک سیستم مدرسه هوشمند در صورتیکه برنامه ریزی شده و قدم به قدم عمل شود، هزینه ها با بهره وری رابطه مستقیم خواهد شد و با گذر زمان با پیچیدگی فرآیند روبرو خواهیم شد. معماری سیستم آموزش الکترونیکی برای طراحی یک نرم افزار جامع که بتواند خونی را در پیکره طراحی شده فضای مدرسه هوشمند به جریان اندازد، باید از جدیدترین متدها و تکنولوژی های آموزشی استفاده کند که برپایه زیرساخت های استانداردشده صنعتی و آموزشی با شناخت و تعریف دقیق وظایف آموزشی و اداری سیستم برپاشده باشد.» شرایط مناسب از نظر دست اندرکاران چنین طرح هایی اینست که معلم دیگر آموزش دهنده صرف نیست، فعالیت های گروهی تشویق می شود، با تک تک دانش آموزان متناسب با توانمندی ها و استعدادهای آنها رفتار می شود و دانش آموزان می توانند مواد درسی شان را از طریق سایت های اینترنتی دنبال کنند. ارزشیابی نیز از شکل حافظه محوری خارج می شود. در مدارس هوشمند از اینترنت استفاده زیادی می شود.
ولی این با آموزش مجازی متفاوت است. در آموزش از راه دور معلم و دانش آموز یا استاد و دانشجو از طریق اینترنت صدا و تصویر یکدیگر را دریافت می کنند. در حالیکه در یک محیط و مکان حضور ندارند. در باب مزایای دانشگاه های مجازی گفته می شود که تعداد دانشجویان افزایش می یابد ولی هزینه ها کاهش می یابد. آموزش مجازی بطور کلی به آموزش توسعه زیادی می دهد.
افزایش تعداد این دست از دانشگاه ها در سطح جهان نیز به این باور که بهتر است این نوع دانشگاه ها را در ایران گسترش دهیم دامن زده است. یک استاد دانشگاه می گوید: «تعداد استادان و ظرفیت کلاس های دانشگاهی در کشور ما محدود است.
از طریق اینترنت می توان خیلی ها را آموزش داد. لازم نیست کلاس فیزیکی باشد. هرکس می تواند در خانه از طریق رایانه آموزش ببیند، تمرین حل کند و نمره بگیرد و بر اساس این نمرات به مراحل بعدی و دروس بعدی صعود کند.» به این ترتیب در آموزش مجازی دانشگاهی در کلاس هایی شرکت می کنید که در خانه تان است. این آموزش مزایای دیگری هم دارد، مثلا محدودیت زمانی و مکانی وجود ندارد. دانشجو انتخاب می کند که چه موقع و کجا از کلاس استفاده کند و چندبار از کلاس استفاده کند و به عبارتی چندبار به فایل مراجعه می کند. تیم طراح نرم افزار هم مهم است. گرافیک و ترتیب مسائل درسی اهمیت زیادی دارد. از ملزومات آموزش مجازی یک شبکه ارتباطی است که همه به آن وصل می شوند. بسیاری از طریق اینترنت وصل می شوند. که البته سرعت آن کم است.
امکانات دیگر خود نرم افزار است که لازم است نرم افزار خوب و با کیفیت و گرافیک مناسبی باشد. کیفیت نرم افزار خیلی تعیین کننده است. چون بحث ارزیابی دانشجویان و مسائل مالی و اداری و غیره را هم دربرمی گیرد، وگرنه کار آموزش را سی دی های موجود در بازار هم انجام می دهند.
آموزش مجازی اگر در جایگاه خودش درست مورد استفاده قرارگیرد بسیار خوب است به شرط اینکه شعر نباشد! ظاهرا پول های کلانی به این امر اختصاص داده شده که اگر به درستی مصرف شوند خوب است. منتها زمزمه هایی حاکی از آنست که چون ظاهرا دانشگاه ها نتوانسته اند آموزش را پوشش دهند و به عبارتی چون نتوانسته ایم آموزش کلاسیک را توسعه دهیم به این آموزش روی آورده ایم در حالیکه هر کدام جای خودشان را دارند.
افزایش استفاده از رایانه در آموزش به یک نیاز تبدیل شده است. ما برای عقب نماندن از قافله جامعه جهانی که به سرعت نقش رایانه ها را در مشاغل گسترش می دهد به سیستم آموزش مناسب این عصر نیازمندیم، منتها در صورتیکه به مشکلات ساختاری آموزش نپردازیم، تنها از رایانه ها دکوری خواهیم ساخت بی آنکه به نتایج موردنظر دست پیداکنیم.

منبع : روزنامه ابتکار