بحران کوزوو

بحران کوزوو در منطقه بالکان که در اوایل ۱۹۹۷ نضج گرفت با فراز و نشیب‌های فراوان به جنگ بزرگی در منطقه بالکان تبدیل شد که موجبات دخالت نظامی ناتو و تحت کنترل درآمدن این ایالت توسط سازمان ملل متحد شد. تداوم فرایندهای سیاسی سرانجام منجر به استقلال این ایالت به مرکزیت پریشتینا با حمایت ایالات متحده و دول اروپای غربی گردید. آنچه که در زیر می‌آید پژوهشی است از آغاز بحران تا استقلال کوزوو.
● جغرافیای طبیعی کوزوو:
ایالت کوزوو با مساحتی بالغ بر ۱۰۸۸۰ کیلومتر مربع یکی از دو ایالت خودمختار جمهوری صربستان به شمار می‌رود. این منطقه که در ناحیه جنوب غربی جمهوری صربستان واقع شده است از جنوب شرقی به جمهوری مقدونیه، از جنوب غربی به کشور آلبانی و از غرب به جمهوری مونته‌نگرو محدود و محصور گردیده است.
● پیشینه بحران:
در قانون اساسی سال ۱۹۶۳ جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی، منطقه کوزوو به‌عنوان یک استان خودمختار مورد شناسایی قرار گرفت و در آخرین اصلاحات به عمل آمده در قانون اساسی فدرال یوگسلاوی سابق در سال ۱۹۷۴ کوزوو به‌عنوان یک منطقه با خودمختاری وسیع در چارچوب جمهوری صربستان ولی دارای نمایندگان مستقل در دستگاه‌های اجرایی و قانونگذاری فدرال از جمله شورای ریاست جمهوری، مجلس و دولت فدرال نام برده شد. در سال ۱۹۸۱ کمتر از یک سال پس از مرگ تیتو رهبر مقتدر یوگسلاوی و رئیس اتحادیه کمونیست‌های یوگسلاوی سابق، اعتراضات و تظاهرات گسترده‌ای در کوزوو آغاز گردید و طی آن آلبانیایی تبارها خواستار اعلام جمهوری با حقوق مشابه شش جمهوری دیگر تشکیل دهنده یوگسلاوی سابق (صربستان، مونته‌نگرو، مقدونیه، کرواسی، اسلوونی و بوسنی- هرزگوین) برای کوزوو شدند. با اوج‌گیری این ناآرامی‌ها، شورای ریاست جمهوری یوگسلاوی سابق در این ایالت وضعیت اضطراری اعلام کردند و واحدهای پلیس را به منطقه اعزام نمود و به‌طور موقت به این غائله پایان داد.
در سال ۱۹۸۹ نمایندگان مجلس محلی کوزوو با تصویب اعلامیه‌ای جمهوری مستقل کوزوو را اعلام کردند. سه روز بعد از تصویب این اعلامیه پارلمان صربستان، مجلس محلی و دولت کوزوو را منحل کردند. با به قدرت رسیدن اسلو بودان میلوشویچ به‌عنوان رئیس جمهور صربستان احساسات ناسیونالیستی صربی نیز به اوج خود رسید. و متعاقب آن خودمختاری کوزوو محدود شد. با خاتمه بحران بوسنی و هرزگوین توجه جامعه بین‌الملل و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به بحران کوزوو بیشتر شد و موسسه کاتولیک ایتالیا سعی نمود به نحوی نظرات آلبانیایی تبارهای کوزوو و صرب‌ها را در خصوص اداره آینده کوزوو به همدیگر نزدیک نماید.
● فروپاشی شوروی و بحران کوزوو:
پس از فروپاشی شوروی تحولات منطقه بالکان وارد مرحله‌ای تازه شد که متعاقب آن تحولات یوگسلاوی سابق پیش آمد. در آغاز بحران در بوسنی و هرزگوین آلبانیایی تبارهای کوزوو تمایل داشتند همزمان جبهه دومی علیه صرب‌ها در ایالت کوزوو باز کنند. اما به لحاظ توجه وافر جامعه بین‌المللی به این بحران، آلبانیایی تبارهای کوزوو شرایط داخلی و بین‌المللی را برای ابراز وجود و تلاش برای احقاق حقوق خویش مساعد ارزیابی نکردند. اما پس از خاتمه جنگ بوسنی در سال ۱۹۹۵ آلبانیایی تبارهای کوزوو فرصت را مغتنم شمرده و تحرکات گسترده سیاسی و نظامی خویش را آغاز نمودند. این تحرکات مورد حمایت کشورهای اروپای غربی و ایالت متحده قرار گرفت ولی روسیه به شدت مخالف اروپاییان و آمریکا بود.
● اوج بحران کوزوو
نقطه آغاز کوزوو به درگیری نیروهای پلیس صرب با شبه نظامیان ارتش آزادیبخش کوزوو )kosovo libration Army( یا )KLA( در ۲۸ فوریه ۱۹۹۸ برمی‌گردد که روند بحران با کشته شدن بیش از ۸۰ نفر آلبانیایی تبار به دست صرب‌ها در ۴ مارس ۱۹۹۸ تشدید گردید. در این راستا به پیشنهاد آمریکا در ۷ مارس ۱۹۹۸ وزرای خارجه گروه تماس بین‌المللی (متشکل از آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا و روسیه) به منظور بررسی راه‌های مهار بحران در لندن گردهم آمدند و فشارهای بین‌المللی علیه بلگراد را تشدید نمودند.
به دنبال تشدید این فشارها علیه بلگراد، ارتش آزادیبخش کوزوو که با کمک قدرت‌های خارجی و حمایت جوانان آلبانیایی تبار وضعیت مناسبی پیدا کرده بود تحرکات نظامی خویش را در خاک کوزوو گسترش داد و در ژوئن ۱۹۹۸ موفق شد چند مقر پلیس صرب را به تصرف در آورد. متعاقب آن چند شهر از جمله اوراهوتوس و معدن زغال‌سنگ حومه شهر نیز به تصرف کامل آلبانیایی تبارها درآمد. برتری نظامی KLA و تصرف تقریبا یک سوم از خاک کوزوو، موجب رعب و وحشت شدید میان اروپاییان گردید. در چنین شرایطی بود که اعلام تشکیل آلبانی بزرگ متشکل از آلبانی و آلبانیایی ‌تبارهای مقدونیه فرصت را در اختیار صرب‌ها قرار داد و مقدمات سرکوب KLA را فراهم آورد.
پس از سرکوب ارتش آزادیبخش کوزوو، مانور دریایی و زمینی ۱۱ کشور عضو ناتو به همراه آلبانی به منظور کاستن از شدت بحران با نام «عقاب مصمم» آغاز شد. اما انتقادات کریستوفر هیل (سفیر آمریکا در مقدونیه و نماینده این کشور در بحران کوزوو) از اروپاییان به خاطر بی‌تفاوتی به بحران کوزوو بحران پیچیده‌تر شد.
در هفتم اکتبر ۱۹۹۸ وزرای دفاع پیمان آتلانتیک شمالی طی یک نشست اضطراری و فوق‌العاده در بروکسل، چگونگی آغاز حمله هوایی علیه یوگسلاوی را مورد بحث و بررسی دقیق قرار دادند. شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز در ۲۲ اکتبر ۱۹۹۸ با تصویب قطعنامه ۱۲۰۳ از یوگسلاوی خواست تا بدون قید و شرط و بدون تاخیر توافقنامه امضا شده با ریچارد هولبرک (معمار دیتون) را اجرا نمایند. در این قطعنامه شورای امنیت اجاره استقرار ناظران زمینی و هوایی را در کوزوو صادر نمود. تعداد ۲۰۰۰ ناظر سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز به مدت یکسال در ایالت آلبانی مستقر شدند.

هادی محمدی فر

منبع : روزنامه رسالت