پیچیدگی یک طرح

سیاستی که در روزهای اخیر توسط رئیس محترم دولت نهم در ساماندهی امور اقتصادی کشور مطرح شد با تکیه بر یک تجربه بیش از دو دهه در اقتصاد ایران مطرح شده است. از سال‌های پس از جنگ تحمیلی و روند رو به افزایش یارانه‌های آشکار و پنهان همواره این بحث در میان صاحب‌نظران و دولتمردان کشور ایران مطرح بوده است که وجود این یارانه‌ها در اقتصاد ایران نیازمند یک بازنگری جدی برای هدفمند کردن آنها است. پیچیدگی و محدود بودن یارانه‌ها در سال‌های اولیه پس از جنگ تحمیلی موجب شد، آنگونه که بایسته و شایسته است به این مسئله پرداخته نشود، اما به‌تدریج برگستره این یارانه‌ها و به عمق آن افزوده شد، به طوری‌که به تدریج گونه‌های مختلف و جدیدی از یارانه‌ها نیز بر یارانه‌های پیشین افزوده شد. یارانه‌های مربوط به دارو، نان و انرژی که عمده‌ترین سهم این یارانه‌ها را به‌خود اختصاص می‌دادند، به‌گونه‌ای کاملا ناعادلانه در جامعه توزیع می‌شد، به‌طوری که حتی نقض غرض نیز حاصل شد. یعنی آنگونه که در آموزه‌های علم اقتصاد مطرح می‌شود، هدف از یارانه‌ها حمایت از اقشار ضعیف‌ و یاری رساندن به آنان است که کاملا مغفول واقع شده است.
در دولت آقای هاشمی، مقدمات لازم برای ورود به مسئله یارانه‌ها تحت عنوان طرح فقرزدایی فراهم شد، اما به دلیل پیچیدگی‌ها و نامناسب بودن ابزارها و الزامات اجرایی این سیاست، دولت آقای هاشمی موفق به اجرای این طرح نشد.
در دولت آقای خاتمی نیز این مسئله یک بار دیگر در دستور کار قرار گرفت و دولت با بهره‌گیری از تجارب گذشته و با ایجاد وزارت رفاه و تامین اجتماعی، تمهیدات لازم برای انجام این مهم را فراهم کرد، اما در دولت آقای خاتمی نیز به دلیل عدم آمادگی همه شرایط برای اجرای آن سیاست، این طرح با تاکید بر تدریجی بودن در دستور کار قرار گرفت و در قالب برنامه سوم و برنام چهارم توسعه گام‌های نخستین برای این جراحی بزرگ برداشته شد.روی کار آمدن مجلس هفتم و ارائه طرح تثبیت قیمت‌ها در عمل موجب تعطیلی اقدامات اولیه دولت شد و بر معضل پیشین افزوده شد. حال که دولت نهم تصمیم گرفته تحت عنوان تحولات اقتصادی به این مقوله مهم بپردازد، لازم است توجه دولت، مجلس و مردم به چند نکته اساسی جلب شود.
۱) هدفمند کردن یارانه‌ها ضرورت اجتناب‌ناپذیر اقتصاد کشور ماست، اما مفهوم این ضرورت آن نیست که بدون مطالعه و بدون فراهم کردن شرایط و الزامات مربوط به این مسئله بزرگ به‌گونه‌ای شتاب‌زده و غیراصولی اقدام به این عمل کنیم، زیرا هر اقدام شتاب‌زده و غیرکارشناسانه می‌تواند عواقب ناگوار و وخیمی را برای اقتصاد ایران به دنبال داشته باشد.
۲) هرچند دولت در طرح تحول اقتصادی از موضوعاتی چون ساماندهی بخش مالیاتی و گمرکی و بانکی سخن به میان آورده است اما براساس شواهد موجود روشن شده است که اصلی‌ترین و کانونی‌ترین هدف دولت پرداخت نقدی یارانه‌ها است. با توجه به آنکه در خصوص ضرورت اجرای این ایده بیش از هزاران صفحه اسناد تحقیقاتی توسط سازمان‌ها و نهادهای دولتی و همچنین مراکز پژوهشی تهیه شده و موجود است، انتظار آن است که دولت از مباحث پیرامون ضرورت این مسئله پرهیز کرده و برنامه اجرایی و عملیاتی خود را در مورد چگونگی این مسئله ارائه کند تا برای صاحب‌نظران و مردم کشور، روشن شود که دولت از چه روش‌ها، ابزار و امکاناتی برای تحقق این طرح بهره ‌می‌گیرد.
۳) در اذهان عمومی جامعه این شبهه وجود دارد که طرح تحول اقتصادی و در رأس آن هدفمند کردن یارانه‌ها با تکیه بر پرداخت نقدی یارانه‌ها ممکن است یک کار تبلیغاتی انتخاباتی باشد که در دستور کار دولت قرار گرفته است. برای از میان رفتن این شبهه لازم است دولت به طور دقیق روشن کند که حجم یارانه‌هایی که قرار است به صورت نقدی پرداخت شود، چه مقدار است؟ از چه محلی تامین شده؟ و با چه مکانیسمی و به چه کسانی پرداخت می‌شود؟
۴) با توجه به کانونی‌ترین نقطه طرح تحول اقتصادی که همانا پرداخت نقدی یارانه‌هاست، دولت بایستی به افکار عمومی توضیح دهد که مفهوم پرداخت نقدی یارانه‌ها آزاد‌سازی قیمت‌ها است. بر این اساس اگر دولت در اولین قدم حذف یارانه‌های انرژی را در دستور کار خود قرار داده است و با آزادسازی قیمت (به‌عنوان مثال بنزین لیتری ۸۰۰ تومان) از یک سو و با پرداخت این یارانه‌ها به صورت نقدی که موجب افزایش نقدینگی می‌شود چه مقدار اثر تورمی به جا خواهد گذاشت! و دولت برای مقابله با این تورم چه تمهیداتی اندیشیده است؟
۵) بدون توجه به نکات فوق و بسیاری نکات دیگر، موضوعات مطرح‌شده تحت عنوان طرح تحول اقتصادی اثر مثبتی بر اقتصاد ایران بر جای نخواهد گذاشت بلکه معضل را پیچیده‌تر خواهد کرد.

سعید شیرکوند
معاون اقتصادی وزارت اقتصاد در دولت اصلاحات

منبع : روزنامه کارگزاران