بررسی ابعاد حقوقی فرزندخواندگی

در ارتباط با مساله سرپرستی از کودکان بی سرپرست یکی از مشکلاتی که امروزه به تدریج در حال فزونی است، معضل تحویل کودک از سوی والدین قانونی و طبیعی به متقاضیان نگهداری از فرزند است که گاهی با مقاصد خیرخواهانه در جهت رفع مشکل عاطفی خانواده های فاقد فرزند و توسط اقوام و بستگان آنها صورت می گیرد و گاه به صورت غیرقانونی و خلاف اصول انسانی و حقوق بشردوستانه از طریق فروش نوزاد و دریافت وجه انجام می پذیرد.
این اقدامات منجر به بی هویت شدن این فرزندان و تغییر هویت واقعی آنها می شود.
روایت شده است که روزی پیامبر گرامی اسلام مشغول خواندن نماز ظهر بودند و ۲ رکعت آخر را بسیار سریع به جای آوردند. مردم از ایشان علت را سوال کردند. آن حضرت فرمودند: «مگر صدای شیون طفل را نشنیدید؟»
امروز صدای شیون کودکان معصوم بیش از هر زمان دیگری بلند است; اما گویی آلودگی صوتی ناشی از مدرنیته و زندگی صنعتی و نیز آلودگی نشات گرفته از درگیری به زندگی مادی و متفرعات آن امکان شنیدن صدای این کودکان را به کسی نمی دهد.
امروز در تاریخ می خوانیم که کودکان در برهه ای از تاریخ زنده به گور شده و یا به عنوان برده به فروش می رسیده اند، به شدت متاثر می شویم و تنفر و انزجار خود را از این اقدامات غیرانسانی بروز می دهیم; غافل از آن که در جامعه متمدن امروز که پیشرفت علم و فن آوری با آن دوران به هیچ وجه قابل قیاس نیست، همچنان برده فروشی و برده داری - به شکل نوین- و خرید و فروش کودکان، تجارتی پرسود در سطح بین المللی به حساب می آید و شاید بهره ای که از علم و فن آوری گرفته اند، آن است که خرید و فروش اعضای بدن کودکان نیز به موارد پیشین افزوده شده است و صد اسف که گاه شنیده می شود فروش کودکان و نوزادان از سوی خانواده و والدین آنها در ازای دریافت مبالغی در برخی از نقاط کشور در حال وقوع است.
در عصر حاضر کودکان قربانیان مستقیم تزلزل ایجاد شده در بنیان خانواده ها، افزایش آمار طلاق، اعتیاد، فقر و بیکاری و در مواردی طمع و رفاه زدگی والدین هستند که نمونه های آن به صورت کود ک آزاری، کودکان خیابانی و فراری، فروش اعضای بدن کودکان، سو»استفاده جنسی از آنها و از همه بدتر، فروش کودکان و نوزادان و تغییر هویت یا بی هویتی آنها بروز کرده است.
یکی از بارزترین اشکال تضییع حقوق کودک، جدا ساختن وی از والدین حقیقی و سپردن او به خانواده ای دیگر و تلاش در جهت تغییر هویت وی و محروم ساختن او از حقوق طبیعی و شرعی اش در اثر این گونه اقدامات غیرقانونی است که متاسفانه گاه در اثر بی توجهی به رعایت قانون و یا مهربانی و شفقت بیجا، این اقدامات غیرقانونی با توسل به قانون، شکل قانونی به خود می گیرد.
● تعریف فرزندخواندگی
فرزند به کسی اطلاق می شود که با والدین خود رابطه خونی و نسبی داشته باشد. اگر تولد کودک ناشی از رابطه مشروع و قانونی والدین; یعنی عقد نکاح باشد، فرزند قانونی و در غیر این صورت، گرچه فرزند طبیعی می باشد; اما نامشروع خوانده می شود.
گاه نیز ممکن است برخی افراد تحت تاثیر عواملی از قبیل نداشتن اولاد، کمک به همنوع و حمایت از اطفال یتیم، کودکانی را به عنوان فرزند پذیرفته و متعهد شوند که مانند فرزند واقعی خویش با آنان رفتار نمایند; به این عمل فرزندخواندگی گویند.
درجه وابستگی فرزندی که به این شیوه پذیرفته می شود، با خانواده پذیرنده وی تابع احکام قانونی است.
پاره ای از قوانین کشورها این اجازه را می دهد که با شرایط خاص، کودک بیگانه به خانواده ملحق شود و به طور کامل در زمره فرزندان مشروع زن و شوهر درآید; اما در برخی موارد کشورها این الحاق را به طور کامل نمی پذیرند و ارتباط کودک را با خانواده طبیعی وی محفوظ می دارند و از بعضی جهات نیز او را در حکم فرزند خانواده پذیرنده قرار می دهند.
به هر حال فرزندخوانده در واقع فرزند حکمی و انتساب او به خانواده مجازی است; اما ممکن است در مواردی و در نتیجه بروز حوادثی از قبیل فوت پدر و مادر حکمی، ارتباط ایجاد شده بر هم خورد و کودک در حکم فرزند خانواده دیگر درآید. در حالی که فرزند مشروع و قانونی را هیچ حادثه ای بیگانه نمی سازد و پیوند طبیعی او و پدر و مادرش گسستنی نیست.
● فرزندخواندگی در اسلام
قرآن کریم به صراحت در آیات ۴ و ۵ سوره احزاب فرزندخواندگی را در اسلام رد کرده است: «و ما جعل ادعیا»کم ابنا» کم ذلکم قولکم بافواهکم و الله یقول الحق و هو یهدی السبیل. ادعوهم لابائهم هو اقسط عندالله فان لم تعلموا آبائهم فاخوانکم فی الدین و موالیکم و...»۲ و پسرخوانده های شما پسر شما نیستند. این پسرخواندگی گفته خود شماست که به زبان خویش می گویید و خداوند سخن حق و راست می گوید و اوست که راه راست را می نماید. آن پسرها را به پدرانشان بازخوانید. این نزد خدا راست تر و درست تر است. اگر پدران آنها را نشناسید، آنها برادران دینی شما هستند.»
بنابراین مفاد آیه این است که خدای تعالی آن کسانی را که شما آنها را فرزند خود خوانده اید، فرزندان شما قرار نداده تا احکام فرزند صلبی در حق آنان نیز جاری باشد.

نویسنده : علی نوریاند
رئیس شعبه ۲۰ دادگاه عمومی اصفهان

منبع : روزنامه مردم سالاری