علل شکل احزاب شیعی افغانستان در سه دهه اخیر

با شروع قرن بیستم وشروع جنگ جهانی اول و در زیر تاثیر رشدافکار ضداستعماری و نفاق میان شاهزادگان دربار امیر حبیب الله خان، برای اولین بار نهضتهای اصلاح طلبی درافغانستان بوجود آمد،(۲۰) ولی این گونه فعالیتها باوجوداینکه به صورت مخفی انجام می گرفت، بزودی افشا ء و سرکوب گردید. ولی اصلاحاتی که بانی آن شاه امان الله خان بود؛ پس از ده سال توسط حبیب اله کلکانی(بچه سقو) منجر به سقوط گردید. و تا اواخر سالهای ۱۹۴۰ م دوران رکود فعالیت های سیاسی در افعانستان فرا رسید. مجددآ در نیمه قرن بیستم در زمان صدارت شاه محمود خان جنبش سیاسی روشنفکری بار دیگررشد نمود و فعالیت روشنفکران و فعالان سیاسی در سه حزب سیاسی متمرکز گردیدند.
۱) ویش زلمیان(تأسیس ۱۹۴۷) یک حزب محافظه کار وعمدتآ متشکل از فرهنگیان پشتون ، مانند گل پاچا الفت ، فیض محمد انگار، عبدالروف بینوا، قیام الدین خادم ، غلام حسین صافی، نورمحمد تر ه کی و قاضی عبدالصمد خان بودند. ویش زلمیان به نشرجراید انگا ر و ولس، به مثابه ارگان نشراتی خویش ، مبادرت ورزیدند.
۲) حزب وطن(تأسیس ۱۹۵۰) یک سازمان سیاسی معتدل با ارگان نشراتی جریده وطن بود. در اعضای حزب وطن میتوان از شخصیت های علمی ، فرهنگی مانند میر غلام محمد غبار، برات علی تاج ، سرور جویا، فتح محمد خان میرزاد- عبدلاحی عزیز ، میر محمد صدیق فرهنگ ، علی محمدخروش ، علی احمد نعیمی ، عبدالقیوم رسول و دکتور محمد فاروق اعتمادی نام برد.
۳) حزب خلق(تأسیس ۱۹۵۰) جریدهء ندای خلق را نشر مینمود. که روشنفکران دارای افکار چپ سیاسی را تشکیل میدادند. از شخصیت های برجسته این حزب دکتورعبدالرحمن محمودی ، محمد نعیم شایان ، دکتور نصرالله یوسفی ، محمد عظیم محمودی ومحمد امان محمودی عبدالحمید مبارز بودند.(۲۱)
این سه حزب سیاسی عمر کوتاهی داشت ودر سال ۱۹۵۲(۱۳۲۹ه.ش)در سالهای پایانی صدارت شاه محمود خان سرکوب گردیده و عده یی از رهبران آن زندانی شدند.(۲۲)
در سالهای پایانی سلطنت ظاهرشاه در سال -۱۹۶۴ ـ م به مطالبات سیاسی روشنفکران تاحدودی جواب مثبت داده شد. حقوق و آزادی افراد در قانون اساسی تسجیل گردید وبا استفاده از آن جنبش نوین روشنفکری در یک طیف وسیع از چپ افراطی تا راست افراطی به سرعت در صحنه سیاسی عرض وجود کردند. و در قالب ده ها سازمان وحزب سیاسی به فعالیت آغاز نمودند.
حزب دموکراتیک خلق افغانستان از اول ژانویه سال ۱۹۶۵- م(دیماه ۱۳۴۳ه.ش) تحت رهبری نورمحمد تره کی ، ببرک کارمل ، صالح محمد زیری، سلطان علی کشمند ، محمد طاهر بدخشی، شهرالله شهپر، دستگیر پنجشیری ، شـاه ولی ، کریم میثاق ، ظاهر افق و نور احمد نور به فعالیت آغاز نمود.(۲۳)و مرامنانه آن به تاریخ ۱۱آوریل ۱۹۶۶ در شماره های اول و دوم جریده خلق به نشر رسید. در مرامنامه مذکور ، هدف ایجاد « حکومت ملی ـ دموکراتیک » مطرح گردید. در عرصهء اقتصادی انتخاب « راه رشد غیر سرمایه داری » برای افغانستان لازم دانسته شد. سال (۱۳۵۷ه.ش)۱۹۷۸ حزب دموکراتیک خلق افغانستان از طریق کودتای نظامی قدرت را به دست گرفت.

غلامرضا جاویدی
پی نوشتها:
۱- سجادی، سید عبدالقیوم ،جامعه شناسی سیاسی افغانستان(قوم،مذهب و حکومت)،قم،بوستان کتاب،۱۳۸۰،چ۱،ص۷۵
۲- واعظی،حمزه،افغانستان و سازه های ناقص هویت ملی،تهران،انتشارات عرفان،۱۳۸۱،چ۱،ص۱۳۳
۳- کرنا،لورل،افغانستان،ترجمه فاطمه شاداب،تهران،انتشارات ققنوس،۱۳۸۳،چ۱،ص۷
۴- دولت آبادی،بصیر احمد،شناسنامه افغانستان،تهران،انتشارات عرفان،۱۳۸۳،چ۲،تلخیص صفحات ۳۴تا۳۷
۵- کورنا،لورل،افغانستان،ص۱۳
۶- همان،تلخیص صفحات ۱۹تا۲۴
۷- دولت آبادی،بصیر احمد،شناسنامه افغانستان،تلخیص صفحات ۲۷۸ تا۳۰۵ ونیز برای اطلاعات بیشتر به کتاب افغانستان در مسیر تاریخ،میر غلام محمد غبار،قم،انتشارات احسانی،۱۳۷۵،ج۱و۲ مراجعه کنید.
۸- همان،تلخیص صفحات ۳۵۵تا۴۴۰
۹- همان،تلخیص صفحات ۴۴۰تا ۴۴۵
۱۰- عالم،عبد الرحمان،بنیادهای علم سیاست،تهران،نشر نی، ۱۳۸۶،چ ۱۷،ص ۳۴۳
۱۱- همان،ص۳۴۳وص۳۴۴
۱۲- همان،ص ۳۴۴و۳۴۵
۱۳ـ همان،ص ۳۴۵
۱۴- همان،ص ۳۴۵
۱۵- عضدانلو،حمید،آشنائی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی،تهران،نشر نی،۱۳۸۶،چ۲،ص۱۸۶
۱۶- کوئن،بروس،مبانی جامعه شناسی،ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل،تهران،انتشارات سمت،۱۳۸۲،چ۱۴،ص۴۰۵تاص۴۰۸
۱۷- عضدانلو،حمید،آشنائی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی،ص۴۰۴و۴۰۵
۱۸- همان،ص۵۲۱و۵۲۲
۱۹- برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به جامعه شناسی سیاسی افغانستان(قوم،مذهب و حکومت)،سید عبد القیوم سجادی
۲۰- غبار،میر غلام محمد،افغانستان در مسیر تاریخ،جلد دوم،قم،انتشارات احسانی،۱۳۷۵،چ۱ٌتلخیص صفحات ۱۱۲۲تاص۱۱۴۸
۲۱- فرهنگ،میر محمد صدیق،افغانستان در پنج قرن اخیر،ج۱و۲و۳،قم،انتشارات احسانی،۱۳۷۵،چ۱،ص۶۶۳ ونیز شناسنامه افغانستان،ص۳۶۲و۳۶۳ و نیز افغانستان در مسیر تاریخ،ج ۲،بخش ممنوع الچاپ،انتشارات جمهوری،ص ۱۳۱تا ص۲۵۸
۲۲- دولت آبادی،بصیر احمد،شناسنامه افغانستان،ص۳۶۶
۲۳- همان،ص ۳۷۶و۳۷۷
۲۴- همان،ص۳۷۸
۲۵- همان،ص۳۷۸
۲۶- همان،تلخیص صفحات ۳۸۰تا ۳۸۲
۲۷- نبی زاده،محمد عوض،مقاله تحت عنوان نگاهی گذرا به نهضتهای سیاسی معاصر افغانستان،سایت مشعلwww.mashal.com
۲۸- علی بابائی،غلامرضا،فرهنگ سیاسی آرش،تهران،انتشارات آشیان،۱۳۸۴،چ۲،ص۶۹
۲۹- رجوع کنید به شناسنامه افغانستان،صفحات ۳۲۷تا۴۲۴
۳۰- نبی زاده،محمد عوض،مقاله تحت عنوان نگاهی گذرا به نهضتهای سیاسی معاصر افغانستان،سایت مشعلwww.mashal.com
۳۱- رجوع کنید به افغانستان در پنج قرن اخیر و سراج التواریخ ،ملا فیض محمد کاتب ونیز پژوهشی در تاریخ هزاره ها،حاج کاظم یزدانی
۳۲- عادلی،سید جعفر،کوثر النبی(پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان)،قم،انتشارات گلهای بهشت،۱۳۸۳،چ۱،ص۲۱۲
۳۳- غبار،میر غلام محمد،افغانستان در مسیر تاریخ،جلد دوم بخش ممنوع الچاپ به همت حشمت خلیل غبار،تهران،انتشارات جمهوری،۱۳۷۸،چ۱،ص۲۵۹
۳۴- همان،تلخیص صفحات ۲۵۷و۲۵۸
۳۵- نبی زاده،محمد عوض،مقاله تحت عنوان نگاهی گذرا به نهضتهای سیاسی معاصر افغانستان،سایت مشعلwww.mashal.com
۳۶- سایت آفتاب وابسته به حزب حرکت اسلامی افغانستان،www.payam-aftab.com
۳۷- افغانستان در پنج قرن اخیر،ص۵۳۴ و نیز کوثر النبی ،ص۲۱۶
۳۸- رجوع کنید به شناسنامه افغانستان،صفحات ۴۰۰تا ۴۴۳
۳۹- رجوع کنید به افغانستان در مسیر تاریخ،ج۲،ص۱۰۶۰ تا ۱۰۶۶
۴۰- رجوع کنید به تاج التواریخ ج ۱و۲،امیر عبد الرحمان خان،کابل،انتشارات میوند،۱۳۸۲،چ۱،ص۲۶۲تا۲۶۹
۴۱- افغانستان در پنج قرن اخیر،ص۴۰۲
۴۲- تاج التواریخ،ج۱،ص۲۶۶
۴۳- رجوع کنید به شناسنامه افغانستان،صفحات ۳۱۶تا۴۳۵ و نیز پژوهشی در تاریخ هزاره ها،حاج کاظم یزدانی،۱۳۶۸،قم،ص ۱۷۰تا ۱۷۶
۴۴- غبار،میر غلام محمد،افغانستان در مسیر تاریخ،جلد دوم بخش ممنوع الچاپ،صفحات ۱۶۲تا۱۹۲
۴۵- نبی زاده،محمد عوض،مقاله تحت عنوان سهم مردم هزاره در جنبش های ملی و حفظ استقلال افغانستان، سایت مشعلwww.mashal.com
۴۶- جمعی از نویسندگان و محققین،افغانستان و نظام سیاسی آ؛ینده(مجموعه مقالات سمینار،قم.نشر زلال کوثر،۱۳۸۱،چ۱،مقاله برسی اشکال مبارزه شیعیان نوشته میرزاحسین فاضلی
۴۷- سخنرانی عبد اللطیف پدرام تحت عنوان تأثیر تفکر شریعتی بر جنبش مذهبی و چپ افغانستان در مراسم بیست و پنجمین سالگرد دکتر شریعتی در پاریس،سایت ملی و مذهبیwww.mellimazhabi.org
۴۸- هفته نامه پیام زن،شماره ۴۱،عقرب(آبان) ۱۳۷۴، متن مصاحبه ظاهر طنین با سید عسکر موسوی در رادیو بی بی سی،
۴۹- شناسنامه افغانستان،ص۴۰۳
۵۰- مهدوی،میر حسین،مقاله تحت عنوان سایه همسایه، سایت آریاییwww.ariayemusic.com/dari
۵۱- گفتگو با دکتر احمدی از فعالین سیاسی افغانستان و عضو شورای اتفاق اسلامی افغانستان،تاریخ گفتگو ۲۵/۲/۱۳۸۷
همچنین استفاده از سایتهای:
حزب وحدت اسلامی افغانستان www.wahdat.net
سایت آرمان،(باشگاه نویسندگان آزاد) www.armans.info
سلیت کاتب هزاره www.kateb-hazara.net/Maqalat.htm
سایت مزاری Mazary.Net www.
سایت فانوسwww.faanoos.com
سایت کابل پرس www.kabulpress.org