فیلم هایی که قربانی سیاست نسنجیده اکران شدند

این روزها با به روی پرده آمدن فیلم های «اخراجی ها٢»، «وقتی همه خوابیم»، «سوپراستار» و «بیست»، سینمای ایران بستر رخدادهایی مختلف شده است. واکنش منفی و مثبت منتقدان نسبت به فروش افسانه ای و میلیاردی «اخراجی ها٢»، اظهارنظرهای موافق و مخالف نسبت به رکوردشکنی این فیلم، مصاحبه های مطبوعاتی و جنجالی مسعود ده نمکی، تهمینه میلانی، بهرام بیضایی و عبدالرضا کاهانی با نشریات و خبرگزاری های گوناگون، موضع گیری مسئولان و دست اندرکاران سینمای کشور نسبت به اکران این آثار، حرف و حدیث منتقدان در پشتیبانی یا محکوم کردن کارگردانان این آثار و فیلم های روی پرده و...، دست به دست هم داده اند تا بحث برانگیزترین اکران بهاری چند سال اخیر، رقم بخورد. بدون درنظر گرفتن موضع گیری های جانبدارانه، افراطی یا همراه با حب و بغض درخصوص فیلم های در حال نمایش که این روزها در نشریات، مجلات تخصصی سینما، سایت های سینمایی و خبرگزاری ها منتشر شده و می شود، آن چه در این میان اهمیت بیشتری دارد، بررسی و واکاوی شرایط حاکم بر اکران بهاری است. بی آن که بخواهیم بنا به نقل قول های بسیار، فروش بالای «اخراجی ها٢» را به عبور کارگردان از خطوط قرمز سینما، حمایت تلویزیون در پخش تیزرهای این فیلم و گفت وگوی این رسانه با عوامل این اثر، جنجال های مطبوعاتی کارگردان و عوامل فیلم، حمایت برخی از دستگاه ها و سازمان ها از جدیدترین ساخته مسعود ده نمکی، نقش موثر تهیه کننده و پخش کننده این فیلم در فروش بالای آن و... نسبت دهیم، بهتر آن است به تحلیل شرایط نمایش عمومی، نحوه اکران و وجود مولفه های مخاطب پسند آثار روی پرده پرداخت.
بی شک بررسی منطقی و سنجیده این موارد، می تواند نشانگر بسیاری از حقایق باشد. این اتفاق که «اخراجی ها٢» هر روز بر فروش خود در گیشه می افزاید، نه تنها نگران کننده نیست بلکه از این لحاظ که به شکوفایی اقتصاد بیمار سینمای ایران و آشتی دوباره مخاطبان با سینما انجامیده است، جای خوشحالی دارد. اما نکته مهم این است که چرا این رخداد خوشایند، برای فیلم هایی که هم زمان با دومین ساخته بلند «مسعود ده نمکی»، به نمایش عمومی درآمده اند رخ نداده است. بی شک در جایگاه والای کارگردان صاحب نامی چون «بهرام بیضایی» در عرصه سینما، همگان چه موافق و چه مخالف، اتفاق نظر دارند. «وقتی همه خوابیم» دهمین اثر وی در حالی به مرز فروش ٢٠٠ میلیون تومانی رسیده است که بازیگران نام آشنایی چون مژده شمسایی، مجید مظفری، شقایق فراهانی و حسام نواب صفوی در آن به ایفای نقش پرداخته اند. از طرفی این فیلم در جشنواره فجر سال گذشته، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه مخاطبان بخش بین الملل، سیمرغ بلورین بهترین تدوین، طراحی صحنه و لباس و چهره پردازی را، نیز از بخش مسابقه سینمای ایران دریافت کرد. «وقتی همه خوابیم» نیز از امتیاز پخش تیزرهای تلویزیونی، برخوردار شد. اگرچه موج مخالفان بیضایی و جدیدترین اثر وی، هنگام نمایش آن در جشنواره فجر تا حدی پررنگ بود اما پس از نمایش ورق برگشت و واکنش به نسبت مساعد منتقدان و تماشاگران را برانگیخت.
این فیلم با در اختیار داشتن ١٧ سالن، تاکنون روزانه حدود ٤١٨٥ تماشاگر را جذب سینماها کرده است. این در حالی است که مضمون این فیلم که بررسی شرایط پشت صحنه سینمای ایران است، به حد کافی عنصر جذب مخاطب را در خود دارد. «سوپراستار» یازدهمین فیلم تهمینه میلانی نیز با وجود پخش تیزرهای تلویزیونی، حضور بازیگران نام آشنایی چون شهاب حسینی، نسرین مقانلو، افسانه بایگان، فریبا کوثری، السا فیروزآذر و لیلا زارع، کسب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد -شهاب حسینی- و دریافت دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن -فتانه ملک محمدی- پس از ٢٤ روز نمایش در ٢٤ سالن، تاکنون فروشی معادل ٤٠٥ میلیون تومان داشته و روزانه ٨٧١٧ تماشاگر را میهمان خود کرده است. این میزان فروش با توجه به این که نام تهمینه میلانی به عنوان کارگردانی که بیشتر فیلم هایش، هنگام نمایش عمومی بحث برانگیز و پرفروش بوده اند در مورد «سوپراستار» تا حدی مایه تعجب است. از طرفی نیز رویکرد جدید میلانی به مضمونی پرتنش در «سوپراستار» و پرداختن به زندگی شخصی یک ستاره سینما، به خودی خود کنجکاوی برانگیز است. «بیست» عبدالرضا کاهانی هم اگرچه از امتیاز پخش تیزر تلویزیونی بی بهره نبود اما انگار حضور بازیگرانی که نام هر کدامشان، می تواند تماشاگر را به سالن سینما بکشاند، در هیاهویی ناپیدا گم شده است.
مهتاب کرامتی، پرویز پرستویی، علیرضا خمسه، حبیب رضایی و فرشته صدرعرفایی در «بیست» روایتگر داستانی متفاوت و جذاب شده اند. کسب ٢ سیمرغ بهترین بازیگر زن و مرد نقش مکمل- علیرضا خمسه و مهتاب کرامتی- و دریافت دیپلم افتخار بهترین کارگردانی- عبدالرضا کاهانی- از دیگر امتیازات بیست به شمار می روند. فیلمی که پس از ٢٤ روز نمایش در ٢٠ سینما، حدود ١٩٠ میلیون تومان نصیب گیشه خود کرده و روزانه ٤١١٣ مخاطب را میهمان سالن های سینما کرده است.
مسعود ده نمکی در «اخراجی ها٢» فوجی از بازیگران مخاطب آشنای سینما و تلویزیون را برای یک ضیافت سینمایی پرشکوه گردهم آورده است. جواد رضویان، کامبیز دیرباز، شیلا خداداد، اکبر عبدی، مهران رجبی، امین حیایی، محمدرضا شریفی نیا، نگار فروزنده، نیوشا ضیغمی، ارژنگ امیرفضلی، حسام نواب صفوی، مهراوه شریفی نیا، شهره لرستانی، مینا جعفرزاده، لیلا بلوکات، امیریل ارجمند و... از جمله نقش آفرینان فیلم جدید ده نمکی هستند، که برای حکایت داستان اسارت هم رزمان «مجید سوزوکی» به کمک کارگردان آمده اند. این فیلم پس از ٢٤ روز نمایش و در اختیار داشتن ٢٩ سالن سینما در تهران، فروشی حدود دو میلیارد و پانصد هزار تومان -بدون در نظر گرفتن و احتساب فروش در شهرستان ها- را به خود اختصاص داده و روزانه ٥١١٣٠ مخاطب را به تماشای خود فراخوانده است.اکنون این پرسش مطرح می شود که آیا شرایط اکران و امکانات نمایشی، برای تمامی این آثار به گونه ای یکسان فراهم بوده است؟ اگر پاسخ مثبت است پس چرا «اخراجی ها٢» در میدان رقابت، پیشتاز بوده است. آیا صرفا پیشینه کارگردان، هیاهوی وی در جشنواره ٢٥ به هنگام اهدای جایزه، مصاحبه های مطبوعاتی جنجال آمیز، اظهارات عوامل فیلم، حمایت سازمان ها و نهادها و... که این روزها منتقدان آن را در فروش بالای این فیلم بی تاثیر نمی دانند، از عوامل اصلی این فروش افسانه ای به شمار می آیند. بی آن که بخواهیم حکم صادر کرده و به ارزیابی مضمونی و ساختاری «اخراجی ها٢» بپردازیم، می توان گفت رقابت این چهار فیلم به طور هم زمان در حکم یک معادله از پیش حل شده است. در فروش میلیاردی «اخراجی ها٢» نه می توان مخاطبان سینما را دست کم گرفت و آن ها را به ساده پسندی و عوام گرایی متهم کرد و نه کارگردان را فیلم سازی دانست که از چند و چون سینمای کشور بی خبر است.
اما آن چه بیشتر مایه حسرت را فراهم می کند به روی پرده آمدن ٣ فیلمی است که هر کدام برگ برنده ای برای اکران در دیگر ایام سال به شمار می رفتند. با توجه به امتیازات و ویژگی های «وقتی همه خوابیم»، «سوپراستار» و «بیست» که پیش از این از آن ها یاد شد، می توان اذعان کرد اکران نوروزی و حتی بهاری تنها با نمایش عمومی «اخراجی ها٢»، می توانست رونق اکنون را داشته باشد.
به راستی ضرورتی داشت که سه فیلم دیگر قربانی یک تصمیم نسنجیده، آنی و مقطعی شوند؟
هنوز در خاطرمان هست که «سگ کشی» بهرام بیضایی، چندین سال پیش پرفروش ترین فیلم سال شد. بیشتر آثار و فیلم های تهمینه میلانی، نیز با حواشی های فراوانی که همواره به همراه داشته اند، تبدیل به آثار پرفروشی شده اند. اما اینک با ترک تازی «اخراجی ها٢»، توانمندی ها و قابلیت های فیلم هایی که می توانستند نجات بخش اقتصاد سینمای ایران و گیشه ها در ایام گوناگون سال باشند به هدر رفته است. بی تردید اگر در کنار این فیلم چند فیلم دیگر که امیدی به اکران آن ها در طول سال نمی رفت، بر پرده می آمد هم به نفع گیشه «اخراجی ها٢» بود و هم آن تعداد فیلم کم مخاطب، فرصت اکران می یافتند. اما اینک شرایط تنها به نفع یک فیلم و از میان رفتن فرصت طلایی برای ٣ فیلم شاخص است. آثاری که هر کدام به تنهایی می توانستند فرصت های اقتصادی سینما را برای شکوفایی و بالندگی در دست بگیرند.
اگر نام کارگردان، حضور بازیگران نام آشنا، مضمون مخاطب پسند و کسب افتخارات جشنواره ای را، عوامل مهم در فروش یک فیلم بدانیم- بی آن که قصد موضع گیری نسبت به فیلم «اخراجی ها٢» را داشته باشیم- سه فیلم «وقتی همه خوابیم» بهرام بیضایی، «سوپراستار» تهمینه میلانی و «بیست» عبدالرضا کاهانی همگی واجد این شرایط هستند. اما متاسفانه این آثار در معادله ای ناهمسان و رقابتی نابرابر قربانی شدند، تا پس از پایان زمان نمایش، در کمال ناکامی پرونده شان بسته شود. حسرت این فرصت سوخته، زمانی بیشتر تاسف بار می شود که این برگ برنده ها زمانی سوختند که می شد با یک تصمیم سنجیده و منطقی، به گیشه ها این فرصت را داد که در تابستان و پاییز هم بهاری باشند. این طور نیست؟!

احمد صبریان

منبع : روزنامه خراسان