اختلالات قاعدگی و بهداشت دوران قاعدگی

● قاعدگی چیست؟
قاعدگی یا عادت ماهانه كه به آن پریود، (قاعدگی) رگل و حیض هم می‌گویند به خونریزی دوره‌ای رحم كه در واقع خروج خون و قطعات ریزش یافته داخلی رحم می‌باشد، گفته می‌شود.
● چرا قاعدگی اتفاق می‌افتد؟
مغز با ترشح هورمون‌های خاصی روی تخمدانها اثر گذاشته و از تخمدانها هورمونهایی ترشح می‌شوند كه روی سلولهای رحم اثر می‌گذارند و آن را برای حاملگی آماده می‌كنند. اگر فرد حامله نشود میزان این هورمونها كم شده و سلولهای داخل رحم ریزش می‌كنند. و قاعدگی اتفاق می‌افتد.
▪ فواصل قاعدگی:
فاصله بین دو قاعدگی در افراد مختلف و همچنین در یك فرد ثابت نیست. معمولاً فاصله طبیعی بین شروع یك قاعدگی تا شروع قاعدگی بعدی ۲۸ روز است اما فقط در تعداد كمی از زنان این فاصله كاملاً منظم است.
فاصله بین دو قاعدگی تحت تاثیر عوامل زیادی مانند اضطراب و نگرانی، تغییرات فصلی و آب و هوا، تغییر محیط زندگی و تغذیه قرار دارد. اما به طور كلی فاصله بین دو قاعدگی بین ۲۱ تا ۳۵ روز طبیعی است.
▪ طول مدت قاعدگی:
خون قاعدگی به تدریج و طی ۳ تا ۸ روز از بدن خارج می‌شود، مقدار خونریزی در هر بار ۳۰ تا ۸۰ میلی‌لیتر است و به طور متوسط و بطور طبیعی روزانه ۳ تا ۵ نوار‌بهداشتی استفاده می‌شود.
▪ سن شروع قاعدگی:
سن شروع قاعدگی معمولاً حدود ۱۱ تا ۱۳ سالگی است. اگر قاعدگی قبل از ۹ سالگی یا پس از ۱۶ سالگی ظاهر شود باید به پزشك مراجعه شود. در ۱ تا ۲ سال اول پس از شروع، وجود بی‌نظمی در قاعدگی امری طبیعی است كه بعد به تدریج منظم می‌شود.
▪ قاعدگی دردناك (دیسمنوره)
قاعدگی دردناك یكی از شایعترین مشكلات زنان محسوب می‌شود. بیش از نیمی از زنان در هنگام قاعدگی دچار درد می‌شوند و حدود یك‌درصد آنها به مدت ۱ تا ۳ روز توانایی انجام فعالیتهای روزمره را ندارند.
▪ نوع و محل درد قاعدگی:
درد معمولاً در محل كمر و زیر شكم و پهلوها ظاهر می‌شود و به صورت قولنجی است، یعنی شدت آن كم و زیاد می‌شود. درد در روز اول شدید است و به تدریج كاهش می‌یابد. دردگاهی با تهوع، استفراغ، ضعف، خستگی و سردرد همراه است. درد قاعدگی ممكن است در همه دوره‌های خونریزی یا فقط در بعضی از دوره‌ها اتفاق بیافتد.
قاعدگی دردناك معمولاً با افزایش سن و پس از ازدواج و زایمان كاهش می‌یابد.
▪ اقدامات مفید جهت كاهش و رفع درد قاعدگی:
۱) ماساژ شكم، كمر،‌ پهلوها و استفاده از حوله گرم یا كیسه آب‌گرم و پوشاندن لباس گرم.
۲) خم شدن روی آرنج .و زانوها (به حالت چمباتمه)
۳) انجام برخی نرمش‌ها و پیاده‌روی و حمام كردن با آب گرم
۴) استفاده از غذاهای ساده و زود‌هضم و مقوی و پرهیز از غذاهای نفاخ و سنگین
۵) مصرف دم‌كرده‌های خانگی مانند بابونه، گل‌گاو‌زبان،‌چای سبز و مایعات گرم مانند چای كمرنگ
با تجویز پزشك می‌توان از داروهایی جهت تسكین درد استفاده نمود. مثل استامینوفن، مفنامیك‌اسید و بروفن
ممكن است در مواردی كه درد شدید باشد پزشك قرصهای پیشگیری از بارداری را تجویز كند.
● اختلالات (سندرم) قبل از قاعدگی:
اكثر زنان چند روز قبل از شروع قاعدگی مسائلی را مانند افزایش وزن، ورم،‌سفتی و احساس درد در پستانها، علایم افسردگی، اضطراب و بی‌قراری را تجربه می‌كنند.
افزایش اشتها، میل به غذاهای خاص مثل شیرینی‌جات، خستگی، بی‌حالی، اشكال در تمركز حواس،‌یبوست، بی‌خوابی، و یا پرخوابی از علایم دیگر هستند.
به مجموعه این علایم اختلالات قبل از قاعدگی می‌گویند كه شدید شدن آنها، سندرم قبل از قاعدگی را بوجود می‌آورد.
در واقع این سندرم به صورت تكرار برخی علائم جسمی و روانی قبل از عادت ماهانه است كه بعد از قاعدگی كاملاً از بین می‌روند.
این علائم ممكن است خفیف، متوسط یا شدید باشند در برخی موارد علایم به قدری شدت دارند كه در روابط این افراد با دیگران اختلال ایجاد می‌شود سن شایع بروز این بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی است . بیشترین شدت علائم در طی ۵ روز قبل از از قاعدگی است و با شروع قاعدگی شدت علائم ناگهان كاهش و طی ۳ تا ۴ روز بعد از شروع قاعدگی از بین می‌روند.
علائم خلقی و رفتاری از شایعترین علایم همراه با سندرم قبل از قاعدگی هستند كه شامل بی‌قراری، افسردگی، اضطراب و بی‌ثباتی خلق و رفتار می‌باشند.
● درمان سندرم قبل از قاعدگی:
به علت تنوع علایم، درمان یكسان و ثابتی جهت این بیماری وجود ندارد. ولی انجام اقدامات زیر مفید می‌باشند.
▪روان درمانی:
جهت درمان علایم رفتاری و خلقی سندرم قبل از قاعدگی روان‌درمانی مفید می‌باشند.
▪ ورزش:
ورزش باعث كاهش علایم پستانی، ورم و شكایات جسمی می‌شود و حتی می‌تواند در بهبود علائم روحی مثل افسردگی و اضطراب مؤثر باشد.
▪ تغذیه:
كاهش مصرف قند و شیرینی و استفاده از مواد غذایی حاوی پروتئین (مانند حبوبات، گوشت مرغ و ماهی) سبزیجات و میوه‌جات در بعضی از بیماران مفید واقع می‌شود. افزایش تعداد وعده‌های غذایی و كاهش حجم غذا در هر وعده نقش مهمی در كاهش علایم دارد.
در افراد مبتلا به این بیماری مصرف نمك نیز باید همانند مواد قندی محدود شود كاهش مصرف چای و قهوه نیز در بهبود علایم این افراد نقش دارد.
در مواردی كه علایم شدید باشند ممكن است پزشك داروهای خاصی را تجویز نماید.
● بهداشت دوران قاعدگی:
به علت باز بودن دهانه رحم در دوران قاعدگی رعایت بهداشت فردی در این دوران بسیار ضروری است و عدم رعایت بهداشت ممكن است باعث ایجاد عفونت و عوارضی مانند نازایی درآینده گردد.
چون خون محیط مناسبی برای رشد انواع میكروبها می‌باشد علاوه بر ایجاد عفونت باعث ایجاد بوی ناخوشایند می‌گردد.
در دوران قاعدگی تا حدامكان از نواربهداشتی استفاده كنید و نوارها را به فواصل كوتاه و حداقل هر ۳ تا ۴ ساعت عوض نمایید.
هنگام تعویض نوار‌بهداشتی به خاطر داشته باشید كه نوار بهداشتی آلوده را در كاغذ یا روزنامه باطله پیچیده در یك نایلون گذاشته و آن را در سطل زباله بیندازید.
اگر امكان استفاده از نواربهداشتی برای شما وجود ندارد می‌توانید از پارچه‌های نخی استفاده كنید و پس از مصرف بلافاصله با آب سرد و صابون شسته و در آفتاب خشك كنید .و بهتر است اتو نمایید.از پنبه و دستمال كاغذی به تنهایی استفاده نكنید زیرا ممكن است الیاف آنها جذب شود.
می‌توان پنبه یا دستمال كاغذی را در گاز استریل قرار داده و استفاده نمود.
▪ حمام كردن در دوران قاعدگی:
در روزهای عادت ماهانه و هنگام خونریزی، حمام كردن روزانه نه تنها ضرری ندارد بلكه ضروری نیز می‌باشد و باعث از بین رفتن بوی ناخوشایند بدن و رفع خستگی و كسالت می‌گردد.
توجه داشته باشید كه در هنگام استحمام، از نشستن در كف حمام خودداری كنید و به شكل ایستاده حمام كنید.
▪ ورزش در دوران قاعدگی:
در دوران قاعدگی ورزش بخصوص ورزش‌های سبك نه تنها معنی ندارد بلكه سبب نشاط، سلامت جسمی و روانی فرد می‌شود.
انجام برخی ورزش‌های سبك در دوران قبل از قاعدگی تا حدودی مشكلات جسمی و روانی این دوره را تسكین می‌دهد.
بنابراین در این دوران استراحت مطلق و ماندن در رختخواب ضرورتی ندارد و فرد می‌تواند كارهای روزانه خود را انجام دهد.
● مسایل شرعی در دوران قاعدگی:
نزدیكی كردن در روزهای خونریزی علاوه بر اینكه از نظر شرعی منع شده است ممكن است باعث ایجاد عفونتهای دستگاه تناسلی شود. بنابراین از انجام نزدیكی در روزهای خونریزی باید جداً اجتناب كرد.
پس از پایان خونریزی بایستی برای نماز، روزه و سایر اعمال شرعی كه به طهارت نیاز است غسل نمود.

مرکز بهداشت استان فارس - واحد بهداشت خانواده - طرح امنیت غذا و تغذیه

منبع : مرکز بهداشت شهرستان شیراز