روزنه ای در تاریکی

● نگاهی به مناسبات بغداد-دمشق
پس از افت و خیز بسیار در مناسبات سوریه و عراق، دو كشور همجوار، «جلال طالبانی» به عنوان رییس جمهوری عراق هفته گذشته قدم بر خاك سوریه نهاد.طالبانی، نخستین رییس جمهوری عراق است كه پس از نزدیك به سه دهه از سوریه دیدن می كند، پس از آن كه دو كشور به تردیدها برای از سرگیری مناسبات قطع شده خود پایان دادند.
آخرین ملاقات رییسان جمهوری سوریه و عراق در هفتم دی ماه ۱۳۵۸در دمشق میان «حافظ اسد» رییس جمهوری فقید سوریه و «صدام حسین» رییس جمهوری معدوم عراق صورت گرفت. روابط دیپلماتیك سوریه و عراق در پی حمایت دمشق از تهران در جنگ تحمیلی رژیم صدام علیه جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۵۹قطع شد. دمشق، یك سال كه آمدن طالبانی را انتظار كشید. هر زمان كه امید برای انجام این سفر قوت گرفت، برخی رخدادهای ساختگی یا واقعی، موضع گیری های ضد و نقیض و دخالت های اشغالگران، آن را نقش بر آب ساخت .
كدورت های انباشته شده برای نزدیك به سه دهه افق روابط دو كشور را تیره و تار كرده بود ولی جرقه ای كه با فروپاشی حكومت صدام زده شد، آن چنان كه باید نتوانست این روابط یخ زده را گرمی بخشد. همه در عراق و خارج از آن اذعان دارند كه آمریكا مانع اصلی در به گردش درآمدن موتور حركت دو همسایه به سوی تجدید بنای مناسباتی نوین بوده است.گرچه در این میانه موانع ریز و درشت بسیاری بوده و چه بسا هست ولی عزم دو طرف و شوق نمایان در چهره و گفتار دولتمردان سوری و عراقی قادر به زدودن آن است.
منافع امنیتی، سیاسی و اقتصادی متقابل كه برای هر دو در این منطقه آشوب زده، راهبردی می نماید، تمایل و بلكه اصرار دمشق و بغداد را برای آغاز فصلی جدید در مناسبات دو جانبه و به فراموشی سپردن گذشته های تلخ را مناقشه ناپذیر كرده است .پناه گرفتن بسیاری از شخصیت های سیاسی مخالف رژیم صدام در دمشق و قرار گرفتن كنونی آنها در پست های كلیدی دولت عراق، چشم انداز خوشبینانه ای نزد سوری ها، برای بهره گیری از این ویژگی وامداری، برای تشویق بغداد به نزدیكی به دمشق فراهم آورده است.
با این حال نباید از خاطر برد كه واشنگتن همچنان سردی روابط با دمشق را حفظ كرده و از آسیب زدن به منافع آن ابایی ندارد.بنابر برخی تحلیل ها، تحركات عراق برای نزدیكی به همسایگانش بویژه ایران و سوریه بر مبنای اراده و خواست دولت این كشور بوده و چندان با تمایل آمریكایی ها همخوانی ندارد.رفتارهای آمریكا در قبال این دو كشور و اتهامات هر از گاه آن به ایران و سوریه، برای انداختن مسوولیت بی كفایتی و ناكامی های خود در مهار بحران عراق، شاهدی بر این مدعاست . مقاله «لس آنجلس تایمز» نیز از این نظریه دفاع می كند و می نویسد: عراق در تعامل با همسایگانش با آمریكا اختلاف دارد.
چنان چه معاون وزیر خارجه عراق تاكید می كند كه بغداد مصمم است روابط خوبی با همسایگانش داشته باشد.این روزنامه آمریكایی، سفر جلال طالبانی به دمشق را از این منظر تفسیر و به طور ضمنی به ناخرسندی واشنگتن از انجام آن اشاره می كند.به گزارش ایرنا استقبال «بسیار گرم» رییس جمهوری سوریه از همتای عراقی خود و جای دادن او در «قصر الشعب» شگفتی ناظران را برانگیخت و سخنان جلال طالبانی از عزم بغداد برای پی ریزی مناسباتی تازه و روبه گسترش با دمشق حكایت كرد.رییس جمهوری عراق در نخستین ملاقات با همتای سوری خود گفت: «مفتخریم كه به سوریه باز می گردیم، كشوری كه همواره میهن اصلی ما به شمار می رود».
طالبانی افزود: «در دورانی كه با رژیم دیكتاتوری مبارزه می كردیم، سوریه پناهگاه ما بود و بیشتر احزاب و گروه های عراقی مخالف رژیم صدام، مورد حمایت مالی، سیاسی و معنوی سوریه قرار داشتند».رییس جمهوری عراق تصریح كرد: «ما مدیون سوریه هستیم و این امر همواره در وجدانمان باقی است. حمایت های سوریه بود كه سبب شد، این پیروزی نصیبمان شود».اما تحلیلی دیگر بر این باور تاكید دارد كه بغداد بدون موافقت و چراغ سبز واشنگتن قادر به از سرگیری مذاكرات با دمشق و عادی سازی مناسبات با آن نبود.
پیروان این نظریه، به تلاش های شكست خورده دمشق و بغداد اشاره دارند كه پیش از این بارها برای نزدیكی به یكدیگر به كاررفته و هر بار ناكام شد و نیز این كه اشغالگران آمریكایی كه بر عرصه های گوناگون حیات سیاسی و اقتصادی عراق چنگ انداخته و هرحركتی در سیاست خارجی را زیر نظر دارند.به گفته این عده، عادی سازی مناسبات سوریه و عراق حركتی همسو با توصیه های كمیته «بیكر - همیلتون» بود و با نظر موافق آمریكا صورت گرفت.گروه مطالعه عراق معروف به كمیته «بیكر - همیلتون» در گزارشی كه چندی پیش ارایه كرد، از دولتمردان آمریكایی خواست برای حل مشكلات عراق از سوریه و ایران مدد گیرند.
«ولید المعلم» وزیر امور خارجه سوریه اواخر آذر ماه گذشته در مصاحبه با روزنامه «واشنگتن پست» آمریكا، با تاكید بر حمایت اسد از توصیه های كمیته «بیكر - همیلتون» متذكر شد: سوریه با ازسرگیری روابط دیپلماتیك با عراق، عملا به اجرای این توصیه ها پرداخته است.ولید المعلم با این حال گوشزد كرد: این عملكرد سوریه نه برای جلب رضایت آمریكا، كه برای تامین منافع سوریه و عراق است.همزمان با انتشار گزارش كمیته «بیكر - همیلتون» و در سفر اواخر آبان ماه گذشته «ولید المعلم» وزیر خارجه سوریه به عراق، اعلامیه ازسرگیری روابط دیپلماتیك دو كشور امضا شد.در همین چارچوب، سفارتخانه های سوریه و عراق نیز ۲۰آذر ماه گذشته رسما در بغداد و دمشق بازگشایی شد.
حتی در صورت انطباق این دیدگاه با واقعیت، باید گفت كه بحران فزاینده در عراق و زمین گیر شدن نیروهای آمریكایی در این كشور، دولت بوش را به رغم میل باطنی به تن دادن به خواسته بغداد برای بهبود مناسبات با دمشق واداشت .
در هر دو صورت، سفر رییس جمهوری عراق به سوریه تاریخ روابط دو كشور را ورق زد و فصلی نوین را فراروی دو همسایه گشود.طالبانی در ملاقات با اسد تصریح كرد: «ما مصمم هستیم بهترین روابط سیاسی، بازرگانی و نفتی را با سوریه برقرار سازیم و سدی را كه فرا راه همكاری های دو كشور است، در هم شكنیم. قدرت های استعماری همواره در طول تاریخ برای جلوگیری از نزدیكی سوریه و عراق توطئه چینی می كنند».
«بشار اسد» نیز گفت: «سوریه آماده كمك به مردم عراق برای برقراری آشتی ملی و حفظ وحدت و ثبات این كشور است، همچنان كه از فرایند سیاسی در عراق حمایت می كند».اسد متذكر شد: امنیت دو كشور، مشترك است و آنچه به یكی از كشورها آسیب رساند، به كشور دیگر نیز لطمه خواهد زد. اگر عراق در صلح و ثبات به سر برد، منافع آن متوجه سوریه نیز خواهد بود.بی شك، مسیر پیشبرد مناسبات و افزایش و تحكیم همكاری های دو جانبه، فارغ از دشواری ها نخواهد بود، اما اراده دو كشور كه پشتوانه ای غنی از مشتركات فرهنگی - دینی را همراه دارد، قادر است این مسیر ولو سنگلاخی را با گام های استوار برای رقم زدن آینده بهتر برای ملت های دو كشور بپیماید.

منبع : روزنامه ابرار