نان با دندان دیگری

● تاریخ تجارت عاج
به درستی معلوم نیست هندیان از چه زمانی كنده كاری بر روی عاج فیل ها را شروع كردند اما عاج های كنده كاری شده بسیار شگفت انگیزی وجود دارند كه قدمت آنها به فرهنگ «هاراپان» ۲۵۰۰ تا ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد باز می گردد. هندیان در آن دوره از عاج، شانه، مجسمه و جواهرات می تراشیدند. كنده كاری بر روی عاج توسط شمار اندكی از كنده كاران زبردست كه تحت حمایت صنعت كاران توانگر بودند از یك كار معمولی به هنری متعالی ارتقا یافت تا آنكه در قرن هفدهم تجاوز انگلیسی ها به هند رخ داد. با رسیدن آنها به هند، بازار بزرگتری برای قطعات كوچك عاجی به ویژه برای مهره های شطرنج و كلیدهای پیانو به وجود آمد. ابزارهای تیز و برنده تری كه در آن دوره در دسترس قرار گرفت توسعه سریع تولید انبوه چنین قطعاتی را برای پاسخگویی به تقاضاهای جدید امكانپذیر ساخت. بدین ترتیب در اواخر قرن هفدهم و اوایل قرن هجدهم، كنده كاری بر روی عاج از هنر به حرفه تنزل یافت.
همچنان كه تقاضا برای عاج افزایش می یافت، كسری موجودی عاج فیل های هندی با عاج های بزرگتر و نرم تری تامین می شد كه از طریق عاج های وارداتی از آفریقا به دست می آمدند. نخستین موج بزرگ شكار غیرقانونی فیل های آفریقایی در اواخر قرن هجدهم آغاز شد و خسارات بسیار سنگینی به فیل های آفریقایی رساند تا اینكه جنگ جهانی اول تا حدودی تقاضا برای عاج فیل ها را كاهش داد و این وضع تا چند دهه ادامه یافت. پس از جنگ جهانی دوم، مركز صنعت عاج تراشی از هند به هنگ كنگ انتقال یافت و در آنجا بود كه این تجارت تقریبا به طور كلی بر روی عاج فیل های آفریقایی متمركز شد.
بحران مالی بین المللی دهه ۱۹۷۰ و پیشرفت ژاپن به عنوان یك غول اقتصادی بزرگ، تقاضا برای جواهرات عاجی و مهره های عاجی مخصوص امضا كه در ژاپن برای مهر كردن نامه ها و پیام ها استفاده می شد را افزایش داد. بدین ترتیب قیمت عاج به شدت افزایش یافت. در نتیجه در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، همه گیری شكار غیرقانونی فیل ها زنجیره وار در سرتاسر كشورهای مركز و شرق آفریقا شیوع یافت. از بازی های روزگار اینكه تعدادی از سازمان های بزرگ حفاظتی نیز از تجارت عاج به عنوان ابزاری عملی برای حمایت از فیل ها پشتیبانی می كردند. زیرا از سویی مبالغی از تجارت عاج دریافت می كردند و از سوی دیگر از حمایت مقامات دولتی كه خود به لحاظ مالی درگیر این تجارت بودند، بهره مند می شدند.
تا اواسط دهه ۱۹۸۰، بیش از نیم میلیون فیل از شرق و مركز آفریقا ناپدید شدند. این مقدار كاهش جمعیت فیل ها در بسیاری از كشورهای آفریقایی تقریبا به طور كامل با نرخ صادرات عاج جفت و جور بود. دولت كنیا در ۱۸ جولای ۱۹۷۹ با به آتش كشیدن تلی ۱۲تنی از عاج های مصادره شده در پارك ملی نایروبی، قاطعانه توجه تمامی جهانیان را به وضعیت اسفناك فیل های آفریقایی جلب كرد.
این آتش بازی ۵۵ میلیون دلاری مانند یك بیانیه علنی برنامه ریزی شده بود كه كنیا و چندین كشور شرق آفریقا از طریق آن از «پیمان بین المللی داد و ستد گونه های در خطر انقراض» CITES خواستند با قبول وضعیت فیل به عنوان یك گونه در خطر انقراض، هر نوع تجارت عاج فیل را پیش از ناپدید شدن كامل آنها از اكثر مناطق پراكنش شان در این بخش از آفریقا، متوقف سازند. این درخواست برای ممنوعیت، جنجالی و بحث برانگیز بود چنانچه برخی كشورهای جنوب آفریقا مدعی شدند از محل عایدات حاصل از تجارت عاج برای طرح های حفاظتی استفاده می كنند. متاسفانه این كشورها این واقعیت را در نظر نمی گرفتند كه از تلاش سایر كشورها برای ممنوعیت تجارت عاج است كه چنین سودی نصیب شان می شود زیرا این درآمد از عاج هایی به دست می آمد كه قیمت شان به خاطر كمیاب بودن به طور بسیار چشمگیری افزایش یافته بود.

منبع : روزنامه شرق