۳ دقیقه در آزادی

از اتفاقات مهمی كه در انتخابات مصر رخ داد، كه در گذشته چنین نبوده، اولویت یافتن مسائل اجتماعی و رفاهی مردم به جای مسائل فلسطین، پان عربیسم، اسرائیل، فرقه گرایی و اسلامی است. اصلاحات آرام و در عین حال اساسی، در بدنه دولت و احزاب حاكم در خاورمیانه چیزی نیست كه براحتی بتوان از كنار آن گذشت. آیا می توان انتخاباتی كه بدون كوچكترین خشونت پشت سر گذاشته شده است، دست كم گرفت؟ آیا این نشانگر تحول در دیدگاه مردم و به تبع آن در دولتمردان در مسائل اجتماعی و سیاسی نیست؟
نفوذ آمریكا در منطقه، كشورهای خاورمیانه را به سمت و سوی اصلاحات پیش می برد. هرچند، تغییرات فعلی حتی در مصر، با وجود برگزاری اولین انتخابات رقابتی ریاست جمهوری تغییراتی سطحی است، اما دموكراسی، دیگر یك رؤیای دور و دراز نیست. این انتخابات، چیزی بیش از یك نبرد نابرابر، با یك چینش سریع و تیم داوری ضعیف، در یك میدان زورآزمایی نبود. حتی با اینكه انتخاب مجدد مبارك در انتخابات هفتم سپتامبر قابل پیش بینی بود، اما برگزاری آن پشت سر گذاشتن یك مرحله خطیر در تاریخ مصر بود. شورای گزینش كشور آرای مبارك را ۸۹% عنوان كرد، هر چند تنها ۲۳% از واجدین شرایط در انتخابات شركت داشتند. شاید بیش از تمام رویدادهای اخیر خاورمیانه، از انتخابات اخیر در عراق گرفته تا «انقلاب سدر» در لبنان، این رقابت سیاسی در قدیمی ترین و بزرگترین الگوی دیكتاتوری عربی، نشانه ای از حركت شتابدار رو به جلو در منطقه ای است كه به علت عقب افتادگی های سیاسی خود، همواره مورد توجه بوده است.
در طول سال های اخیر، پس از آزمون چنین روش های جدیدی در برگزاری انتخابات در كشورهایی مانند تونس و الجزایر، مبارك نیز باید حضور رقبای دیگری را در كنار خود می پذیرفت. اما جوش و خروش رقابت های انتخاباتی نسبت به مسأله تمدید طول دوره ریاست مبارك تا سال ،۲۰۱۱ از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بود. مبارك پس از ۲۴ سال بدون رقیب در قدرت و در كنترل داشتن تمام بخش های دولت، امكانات بسیاری برای مبارزات انتخابات در دست داشت. بدگمانی ناشی از این امر به همراه عدم حضور نامزدهای اسلامگرا و موانع رویه ای پیش روی رأی دهندگان، توجیه كننده علت پایین بودن درصد مشاركت مردمی است.
هنوز هم رقبای مبارك قادرند تا پیام های خود را در همهمه ناشی از سخنرانی ها و دیدارهای عمومی به مردم برسانند. برگزاری چنین انتخابات عمومی، ضمن بازگرداندن حق انتقاد، افكار را بر روی مشكلات حقیقی متمركز كرد، گروه های عملگرا را به هیجان آورد و با امكان انتخاب هایی كه به مردم داد، باعث ایجاد تعدد افكار در مصر شد. ایمن نور، جوان ترین نامزد انتخاباتی می گوید:« من به ۱۵ ایالت از ۲۶ ایالت موجود سر زدم و حتی با یك قطعه شیشه شكسته نیز مواجه نشدم. پس چگونه است كه ما به بهانه آماده نبودن برای پذیرش دموكراسی به پلیس ضد شورش و قوانین اضطراری، نیازمندیم؟»
چیزی كه به مصری ها ارائه شد، یك دموكراسی حقیقی نبود. اما رژیم مبارك مجبور است مانند قانونگذاران اصلاح طلب كشورهای منطقه، از جمله اردن، بحرین و مراكش از مقاومت در برابر تغییرات دست بردارد. هر چند حكومت او، با توجه به باز بودن دست او در انتخاب فرمانداران، شهرداران، دهداران و حتی افسران پلیس كه همواره دارای یك مصونیت مجازی نیز هستند، غیر قابل تغییر و بی هماورد، می نماید. یك روشنفكر مصری، وضعیت كشورش را در طول برگزاری مبارزات انتخاباتی با این جمله وصف می كند:«۳ دقیقه در آزادی.»
از آنجا كه بوش مردمی شدن حكومت های منطقه را با شرایط فعلی نوعی زرورق برای پوشاندن وجهه افراط گرایی آنها می داند، جای شگفتی نیست كه بسیاری از اعراب، اصلاحات مصر و دیگر كشورها را تنها نوعی آرایش ظاهری برای خشنود سازی بوش می دانند. چنین قضاوتی به لحاظ وجود یك سری اصلاحات عملی در منطقه به هیچ وجه عادلانه نیست. زیرا هم اكنون بسیاری از اصلاح طلبان در بدنه حزب حاكم مصر و در داخل خانواده های سلطنتی كشورهای خلیج فارس به چشم می خورند. به عقیده برخی، آمریكا، مشروعیت دموكراتیك دولت را با توانایی اش در وارد معامله شدن با او از طریق سیاستهای اقتصادی لیبرال، ارزیابی می كند؛ ملاكی كه به نظر آمریكایی ها بهترین نشانه موفقیت است. فاكتورهای دیگری نیز بر ایجاد تغییرات، اثر گذارند. آمار، فناوری و ارتباطات در كشورهای عربی دچار دگرگونی شده است. تلویزیون های ماهواره ای افكار مغایر و فرهنگ مناظره را گسترش می دهند. ساختار پادشاهی كه مدت ها مشخصه دولت های عرب بوده است، به وسیله كم رنگ شدن نسل رهبران پس از استعمار و شكست پروژه پان عربیسم، بی اعتبار می شود. برخی اوقات نیز اسلامگرایان تندرو، جوانان محروم از حقوق شهروندی را كه با بیكاری و كمبود مسكن روبرو هستند، جلب می كنند. اما خشونت بیش از حد تندروهای ستیزه جو، بسیاری را وادار كرده است كه در جست و جوی چاره عملی برآیند. برای مثال، در مبارزات انتخاباتی اخیر مصر، بیش از آنكه كلمات بر روی مسائل سنتی اعراب از جمله فلسطین، عراق و لزوم توجه بیشتر به اسلام متمركز باشد، درمورد موضوعات اجتماعی دور می زد.
نظرات آمریكا نیز برای مردمی شدن، بروشنی متناقض بوده است. كمك های پر سر و صدای آمریكا برای پیشبرد اصلاحات با جلب همكاری های خاورمیانه، در طول یك سال در آمد كمتری را از هزینه یك روزه جنگ عراق در بر داشته است. دیوان سالاری واشنگتن موجب تأخیر در تهیه بودجه جهت كمك به مخالفین مصر شده است. بقیه گروه ها از جمله ناظرین بر انتخابات نیز كه كمك های آمریكا را دریافت كرده اند، توسط كمیسیون انتخابات از حضور در صحنه منع شدند. اكنون اولویت های سیاست آمریكا با اهداف اصلاح طلبان اصطكاك پیدا كرده است. تعقیب تروریسم در بدنه دولت های شكنجه گر منطقه، بسیاری از گروههای محلی را كه علیه این اقدامات تبلیغ می كنند، به بهای اندك می فروشد. عراق نیز به جای تبدیل شدن به یك نمونه موفق تكثرگرایی، به الگویی از شرایط بحرانی تبدیل شده است، كه باید از آن اجتناب كرد. حتی بسیاری از اعراب قانون اساسی جدید این كشور را پیامد یك طرح آمریكایی در تقسیم و تحت حاكمیت در آوردن آن می دانند. اكنون بیشتر اصلاح طلبان به جای بوش و «راهبرد رو به جلوی وی برای آزادی»، بیشتر با «مایكل مور» فیلمساز منتقد آمریكایی احساس نزدیكی می كنند. بسیاری نیز اعتقاد دارند، اشتهای آمریكا برای نفت، بخصوص در مواردی كه گزینه دیگری در دست نداشته باشد، اصول دموكراتیك او را دور می زند.
اكنون تقریباً شك نداریم كه حضور آمریكا به طرفداری از اصلاحات، توازن قوا در منطقه را بر هم می زند. این شاید تنها یك تصادف باشد، اما تنها مدت اندكی پس از لغو ناگهانی سفر «كاندولیزا رایس»، وزیر امور خارجه آمریكا، مبارك طرح خود را در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اعلام كرد. سپس خانم رایس در سخنرانی خود در قاهره با برانگیختن حس مباهات برخی از مخالفین ابراز كرد، همانطور كه كشورشان پیشگام صلح در خاورمیانه بوده است، باید پیشگام پیشرفت های سیاسی در منطقه نیز باشد. پایان غم انگیز برای حكومت زیر نقاب سوریه در لبنان در بهار گذشته، تنها به وسیله كمك های آمریكا در محصور كردن و خنثی كردن رژیم سوریه میسر شد كه خود حاصل سرنگونی حكومت صدام بود. اگر تغییرات در كشورهای منطقه عمیق نباشد، پرسش های افكار عمومی از در چه زمان و چگونه باید اصلاحات را شروع كرد، به چرا باید اصلاحات داشت، تغییر می یابد. واضح است كه در كشورهای توسعه نیافته مانند لیبی، سعودی و سوریه، اولین قدم ها هر چند لرزان به سمت مشاركت مردمی در دولت برداشته شده است. اما در كشوری مانند مصر كه قدمی بزرگ برداشته شده، اشتهای عمومی به جای فرونشستن، افزون تر نیز شده است. یك كارشناس مصری درمورد انتخابات نوامبر آینده می گوید:« این انتخابات تنها تمرینی بود كه دولت بدون فشارهای خارجی به هیچ شكل به آن تن نمی داد. اما شرایط فراهم آمده برای برگزاری انتخابات پارلمانی بسیار جالب توجه است.» اگر گفت و گوها به همین شكل تا آن موقع ادامه یابند، تعداد بسیار بیشتری از مصری ها در انتخابات پارلمانی شركت خواهند كرد.
برگردان:علیرضا سربازی
منبع: هفته نامه اكونومیست

منبع : روزنامه ایران