تبلیغات انتخاباتی؛ از علم تا عمل

«زیباترین آرمان‌ها آنگاه که بر مرکب تبلیغات سوار شوند، جوهر و ذات شان دگرگون می‌شود. یک آرمان مثبت آنگاه معنی پیدا می‌کند که آدمی خودش از رهگذر اعتقادی ژرف بدان برسد، تصاحبش کند، با آن پیوند برقرار کند و بالاخره خود پاره‌ای از آن حقیقت شود؛ وگرنه او نیست مگر آدمکی فراسوی منزلت و آزادی.» ـ ژاک الول
تبلیغات در فضای معمولی جامعه، اغلب یادآور آگهی‌های بازرگانی است اما این روزها، کلمه تبلیغات، بیشتر اذهان را متوجه تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری می‌کند. تبلیغات در مطالعات علمی نیز همین دوجنبه را شامل می‌شود: تبلیغات تجاری و تبلیغات سیاسی که به «پروپاگاندا» معروف است.
قریب به اتفاق محققان و اندیشمندانی که پروپاگاندا را تعریف کرده اند، روی مفاهیمی چون «قصد و غرض داشتن» و «سوگیری» آن تاکید داشته و دارند. فرهنگ لغت اکسفورد (۲۰۰۲) واژه پروپاگاندا را شامل «ایده‌ها و بیاناتی» می‌داند که «امکان نادرستی و مبالغه در آنها وجود دارد و با هدف کسب حمایت برای یک رهبر سیاسی، یک حزب و غیره استفاده می‌شود». دائرة المعارف اینترنتی ویکیپدیا نیز پروپاگاندا را اینگونه تعریف می‌کند: «انتشار اطلاعات باهدف تأثیرگذاری بر افکار یا رفتار مردم.
پروپاگاندا برخلاف اصل «بی طرفی» در ارائه اطلاعات، در اصلی‌ترین جوهره خود، اغلب اطلاعات را ابتدائا برای تأثیرگذاری بر مخاطب خود ارائه می‌کند.
پروپاگاندا غالبا حقایق را به صورت دستچین شده نمایش می‌دهد... تا به یک واکنش احساسی نسبت به اطلاعات ارائه شده دست یابد تا واکنش منطقی. نتیجه دلخواه، تغییر نگرش نسبت به موضوع، در مخاطب مورد نظر است.»
دکتر کاظم معتمدنژاد، استاد علوم ارتباطات، در مقاله‌ای که اخیراً در هفتاد و پنجمین شماره فصلنامه رسانه، با عنوان «مبانی و اصول تبلیغات سیاسی» نوشته، به تفاوت میان «تبلیغات» و «اطلاعات» اشاره کرده است:
- تبلیغات برعکس اطلاعات که با بی‌غرضی همراه است، یک اقدام عمدی و پیش‌بینی شده است که برای جلب توجه و اطمینان و کسب اعتقاد افراد به سوی هدف‌ها و مقاصد معین، انجام می‌گیرد. درتبلیغات، برای نیل به هدف‌های خاص، اخبار و اطلاعات تحریف و دگرگون می‌شوند.
● تبلیغات انتخاباتی
با نزدیک شدن به ۲۲ خرداد، زمان برگزاری دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، فضای تهران و سایر شهرهای ایران، هرچه تبلیغاتی‌تر می‌شود. تبلیغات انتخاباتی، یکی از مهم‌ترین وجوه تبلیغات سیاسی است و عبارت است از: مجموعه فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده نامزد یا نامزدهای انتخابات در مدت زمان مشخص، برای جلب آرای افراد واجد شرایط رأی دادن. دکتر مهدی محسنیان راد، استاد علوم ارتباطات که پژوهش‌هایی را در زمینه مبارزه‌های انتخاباتی در سال‌های پس از انقلاب اسلامی انجام داده، در مقاله‌ای با عنوان «انتخابات و تبلیغات انتخاباتی در ایران» آورده است:
- تبلیغات انتخاباتی را می‌توان به دو دسته اصلی رسانه‌ای و غیررسانه‌ای تقسیم کرد. از سوی دیگر، هر کدام از این دو دسته نیز به تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم قابل تقسیم اند. واضح‌ترین تبلیغات مستقیم رسانه‌ای، انتشار آگهی‌های تبلیغاتی (advertising) از طریق تأمین هزینه آن از سوی آگهی دهنده است. دکتر محسنیان راد، آگهی‌های انتخاباتی نامزدها در مطبوعات، پوسترها و تابلوهای خیابانی آنان را از نمونه‌های بارز تبلیغات مستقیم رسانه‌ای می‌داند و مقالات مطبوعاتی، سخنرانی‌های حامیان نامزدها در مجامع، خطبه‌های نماز جمعه و از این قبیل را نمونه‌های تبلیغات غیرمستقیم رسانه‌ای محسوب می‌کند و ادامه می‌دهد:
- نمونه‌های تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم غیررسانه‌ای را می‌توان در ارتباطات چهره به چهره، به صورت گفتگوهای دوستانه در میهمانی‌ها و یا جدل‌های کاملاً جهت‌گیرانه در محافل دید.
نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، به خصوص چهارنفری که در تأیید صلاحیت آنها شک و شبهه‌ای نبود، از ماه‌ها پیش تبلیغات غیررسمی (و سپس رسمی) خود را با سفر به شهرهای مختلف و برگزاری سخنرانی آغاز کرده اند و از شیوه‌های مختلف تبلیغات، برای معرفی دیدگاه‌ها و برنامه‌های خود و جلب نظر و رأی مخاطبان استفاده می‌برند.
● انتخابات و تأثیر رسانه‌ها
تأثیر پیام‌های رسانه‌های جمعی بر مخاطبان، از مهم‌ترین مباحثی است که بیش از نیم قرن، موضوع تحقیق و نظریه پردازی‌های محققان علوم ارتباطات بوده و همچنان هست. عمده‌ترین جریان‌هایی که در این مسیر تاریخی شکل گرفته اند، طیفی از تأثیرات را شامل می‌شوند که از تأثیرات مطلق رسانه‌های جمعی بر مخاطبان تا درنظرگرفتن اثرات مولفه‌های فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در تأثیرپذیری مخاطبان را در برمی‌گیرد.
موضوع تأثیر پیام‌های تبلیغاتی در انتخابات نیز به موازات توجه به تأثیرات پیام‌های رسانه‌ای، مورد دقت محققان قرار داشته است. دکتر محسنیان راد بااشاره به یافته‌های برخی از اندیشمندان، مبنی بر اینکه در تبیین رویدادهای مربوط به تأثیر رسانه‌ها، باید به جای تکیه بر تئوری‌های کلان، به تکه‌ها و قطعات کوچک تئوریک اتکا کرد، بعضی از دستاوردهای این نوع نگرش را چنین بیان می‌کند:
- مشخص شده است که به احتمال زیاد، عوامل شخصی در اثرگیری از مبارزات انتخاباتی رسانه‌ها مؤثراند؛ عواملی چون: سن، جنس، تحصیلات، میزان وفاداری حزبی، انگیزه برای پیگیری رقابت‌های انتخاباتی، میزان پذیرش رسانه‌ها به عنوان واسطه قابل اعتماد، مدتی که صرف شنیدن، دیدن و خواندن هر پیام یا برنامه انتخاباتی می‌شود، اطلاعات سیاسی مخاطب، اولویت بندی مخاطب نسبت به موضوعات گوناگون، تصور مخاطبان از توانایی یا عدم توانایی سیاستمداران برای رهبری و هدایت جامعه و نگرش‌های مخاطبان نسبت به قوت و ضعف احزاب گوناگون.
این نکته بیانگر آن است که صرف ارائه پیام تبلیغاتی از رسانه‌های جمعی، به معنی اثرگذاری حتمی بر مخاطبان نیست. ویژگی‌های فردی مخاطب، وابستگی‌های اعتقادی و سیاسی او، میزان تعاملات اجتماعی و وابستگی به شبکه‌ها وگروه‌های اجتماعی، و از همه مهم تر، پیش زمینه‌های ذهنی و جهت‌گیری‌های قبلی مخاطب، در رویارویی او با پیام تبلیغاتی، تحلیل پیام و درنهایت تصمیم‌گیری برای انتخاب، مؤثرند. دکتر محسنیان راد آورده است:
- افراد بیشتر خود را در معرض مطالبی قرار می‌دهند که به آن علاقمند هستند و یا با آن موافقت بیشتری دارند. به عنوان مثال، در طول رقابت‌های انتخاباتی در ایالات متحده آمریکا، دموکرات‌ها و جمهوری خواهان، هر یک خود را بیشتر در معرض مطالبی قرار می‌دادند که مربوط به حزب خودشان بود تا مطالب مربوط به حزب مخالف؛ پدیده‌ای که به آن «در معرض گذاری انتخابی» می‌گویند.
به گفته او، تأثیر پیام رسانه‌ها ثابت نیست:
- هنگامی که پیام‌های رسانه‌ها پیوند و وابستگی با مخاطبان نداشته باشد و یا هنگامی که حقایق اجتماعی - قبل از دریافت پیام رسانه‌ای - از راه‌های دیگر و به صورت کاملاً رسا و شفاف در اختیار مردم قرار گرفته باشد، دیگر پیام رسانه‌ها تأثیر قابل توجهی ندارند.
موضوع تأثیر رسانه‌ها بر مخاطبان، از چالش انگیزترین موضوعات علوم ارتباطات است. باوجود اینهمه نظریه علمی، گاه پدیده‌هایی اتفاق می‌افتد که همه مرزهای نظری را پشت سر می‌گذارد و تحلیلی متفاوت را طلب می‌کند؛ مثل هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۷۶ که انتخاب سیدمحمد خاتمی به عنوان رئیس‌جمهور، نه فقط برهم زننده همه تحلیل‌های سیاسی غالب بود، بلکه در موضوع شیوه‌های تبلیغات و تأثیرگذاری بر مخاطبان نیز مباحث جدیدی را باز کرد.
دکتر محسنیان راد در این باره نوشته است:
- در این انتخابات، دو نامزد اصلی در رقابتی تنگاتنگ مقابل هم قرار گرفته و نامزدی که سهم تبلیغات مستقیم مطبوعاتی او، از نظر سطح زیر چاپ ۵/۵ برابر و از نظر تعداد ۳/۲ برابر نامزد دیگر بود، اکثریت را به دست نیاورد و در واقع در این انتخابات، به خلاف انتخابات مجلس پنجم، اما مشابه ۲۰ سال پیش، «تبلیغات مستقیم مطبوعاتی» رأی نیاورد.
او ادامه داده است:
- پدیده شگفت انگیز دیگر آن بود که نامزدی پیروز شد که با ۷۰ درصد تبلیغات غیرمستقیم منفی (حتی همراه با فحاشی) مطبوعات رو به رو بود. در انتخابات هفتم، سازمان صدا و سیما برای اولین بار، مدت پخش برنامه‌های تبلیغات مستقیم تلویزیونی نامزدها را از ۵/۲ ساعت معمول سال‌های قبل به ۱۵ ساعت افزایش داد؛ ضمن اینکه پس از انتخابات، این داوری در مردم ایجاد شد که تبلیغات غیرمستقیم تلویزیون نسبت به یکی از نامزدها، به مراتب بیش از نامزد برنده بوده است.
این محقق، موضوع را چنین تحلیل کرده است:
- به نظر می‌رسدکه ۲۰ میلیون رأی برنده انتخابات هفتم با تبلیغات مستقیم مطبوعات، همبستگی یا به عبارت صحیح‌تر، تناسب نداشته اما با تبلیغات غیرمستقیم آنها متناسب بوده است. مجموع این اطلاعات حاکی از آن است که در ۲۰ سال گذشته، نقش تبلیغات انتخاباتی رسانه‌ها در ایران، بویژه از دو زاویه تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم آن - با یکدیگر متفاوت و حتی در مواردی متضاد بوده است.
● دسترسی به رسانه‌ها
دسترسی به رسانه‌های جمعی، از ضروری‌ترین لازمه‌های هر نامزد انتخاباتی به حساب می‌آید؛ به خصوص در آن دسته از نظام‌های رسانه‌ای که رادیو و تلویزیون خصوصی و حزبی وجود ندارد و روزنامه‌های احزاب و گروه‌ها هم از تیراژ بالایی برخوردار نیست، دسترسی به مجراهای ارتباطی برای برقراری ارتباط و رساندن پیام‌های تبلیغاتی به مخاطبان، دشوار به نظر می‌رسد.
نامزدهای انتخاباتی، به خصوص در شرایطی که رقیب آنها، صاحب یک منصب دولتی یا اجرایی است و به همین دلیل، امتیاز حضور مداوم در رسانه‌های فراگیر را دارد، نمی‌توانند نسبت به این تبعیض ناخواسته، بی‌تفاوت باشند. (منظور از رسانه فراگیر، رسانه‌ای است که در یک لحظه، میلیون‌ها مخاطب را پوشش می‌دهد، مثل رادیو، تلویزیون و سایت‌های اینترنتی). در انتخابات دهم ریاست جمهوری نیز به نظر می‌رسد چنین شرایطی وجود دارد: در حالیکه محمود احمدی نژاد (در حجم خبری بسیار بالا) و محسن رضایی (در حجم خبری نسبتا کمتر) به دلیل مشاغل دولتی‌شان، توانسته‌اند حضور بیشتری در تلویزیون و رادیو داشته باشند، میرحسین موسوی در دو دهه گذشته و مهدی کروبی در سال‌های اخیر، در این رسانه‌های فراگیر چندان ظاهر نشده‌اند.
این نابرابری در پوشش رسانه‌ای، به خصوص با نزدیک‌تر شدن به زمان انتخابات، بیشتر به چشم می‌آید و باعث اعتراض نامزدها و طرفداران آنها می‌شود.
در نظام‌های رسانه‌ای آزاد (غیردولتی)، این مشکل وجود ندارد زیرا احزاب و گروه‌ها دارای روزنامه‌های پرتیراژ و شبکه‌های متعدد رادیویی و تلویزیونی ( و در سال‌های اخیر، گروه‌ها و سایت‌های اینترنتی) هستند و تبلیغات برای نامزد (های) مورد نظر آنها، با خلاء رسانه‌ای روبرو نمی‌شود. اما در نظام‌های رسانه‌ای مثل ایران که فقط به رادیو و تلویزیون دولتی (و روزنامه‌های کم تیراژ) محدود می‌شود، نابرابری در تبلیغات کاملا مشهود است.
ظاهرا قانون نیز نتوانسته فکری برای تخفیف این نابرابری کند. در فصل ششم قانون انتخابات ریاست جمهوری که به موضوع «تبلیغات» اختصاص یافته، آمده است:
‏«ماده ۶۵ ـ نامزدهای ریاست جمهوری که صلاحیت آنان توسط شورای نگهبان تأیید و اسامی آنها از طرف وزارت کشور اعلام می‌گردد، هر یک حق دارند به طور مساوی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای معرفی و ارائه برنامه‌های خود استفاده نمایند. ترتیب و تنظیم برنامه تبلیغات نامزدهای انتخاباتی از طریق صدا و سیما، به عهده کمیسیون بررسی تبلیغات می باشد.»
ظاهرا با وجود این ماده قانونی، بازهم موضوع نابرابری در تبلیغات رادیویی و تلویزیونی حل نشده است. این ماده از قانون، تنها ناظر بر «تبلیغات مستقیم انتخاباتی» است؛ درحالیکه تبلیغات غیرمستقیم انتخاباتی که می‌تواند حین انجام وظایف رسمی و دولتی صورت گیرد و انعکاس رسانه‌ای هم داشته باشد، مورد نظر قانون قرار نگرفته و البته چاره ناپذیر به نظر می‌رسد. نامزدهای انتخاباتی که ارزش خبری «شهرت» را در کنار مسئولیت‌های اجرایی دارند، بیشترین حجم توجه رسانه‌های جمعی را به خود اختصاص می‌دهند و همین عامل، می‌تواند نقطه تمایز در شیوه‌های تبلیغ انتخاباتی و البته نقطه برتری تبلیغاتی آنها نسبت به دیگر نامزدهایی باشد که باوجود برخورداری از ارزش خبری شهرت، به دلیل نداشتن مسئولیت اجرایی، خارج از دامنه توجه افراطی رسانه‌ها قرار می‌گیرند.
به همین دلیل، موضوع برخورداری از امکان برابر در دسترسی به رسانه‌های فراگیر، همواره از دغدغه‌های نامزدهای انتخاباتی در تمامی دوره‌های انتخابات بوده است. در انتخابات دهم ریاست جمهوری نیز نامزدها از راه‌های مختلف، مثل نامه نگاری و سخنرانی‌های تبلیغاتی، نسبت به آنچه که «سهم نابرابر تبلیغات تلویزیونی» خواندند، رئیس سازمان صدا و سیما را مورد خطاب و اعتراض قرار دادند. به خصوص میرحسین موسوی و مهدی کروبی، نسبت به کمیت و کیفیت پیام‌های انتخاباتی ارائه شده از سوی تلویزیون اعتراض کردند.
استفاده از روش های سنتی تبلیغات انتخاباتی مثل انتشار پوستر، کارت هایی در اندازه ی کارت ویزیت، استفاده از بیلبوردهای نصب شده در فضاهای شهری، استقرار ستادهای انتخاباتی و حضور افراد علاقه مند به تبلیغ در ستادها، پخش اعلامیه های تبلیغی، استفاده از امکانات رادیو و تلویزیون – که طبق قانون باید بطور مساوی در اختیار کاندیداها قرار گیرد- از روش های مرسوم تبلیغات انتخاباتی است که می توان آنها را «شیوه های سنتی» تبلیغات دانست.
«شیوه های جدید» تبلیغات، استفاده از وسایل جدید ارتباطی را شامل می شود؛ از جمله نلفن همراه و رایانه (اینترنت) که در مجموع اصطلاحا «فعالیت های انتخاباتی آنلاین» (Online Election Campaign) نیز گفته می شود.
بااینهمه، نامزدهای انتخابات ترجیح می دهند در کنار این شیوه ها، با گروه های مختلف مردم ارتباط مستقیم و بی واسطه برقرار کنند تا ضمن استفاده از مزایای رابطه ی رودررو، فضای عمومی را نیز در طرفداری از خود هرچه بیشتر برانگیزند.
● پیامک های تبلیغاتی
تلفن همراه به موازات توسعه ی کمی و نسبتا کیفی در سال های اخیر، به سرعت توانست به یک وسیله ی ارتباطی فراگیر تبدیل شود. با راه اندازی سیستم ارسال و دریافت پیامک از سال ۱۳۸۰، نقش تلفن همراه به عنوان پخش کننده ی پیام های مورد توجه در آن واحد به تعدادی از دیگر مشترکان، پررنگ تر شد.
در نظرسنجی که مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه ای همشهری در سال گذشته انجام داد، اشاره شده است که ابتدا پیامک برای ارسال اخبار، جوک و مطالب خنده دار استفاده می شد، اما نخستین استفاده ی تبلیغاتی از پیام کوتاه را سازمان های دولتی انجام دادند که تشویق کننده ی مشترکان به پرداخت مالیات و بیمه کردن خودشان بود اما کاربرد تبلیغاتی سیاسی پیام کوتاه در آستانه ی انتخابات نهم ریاست جمهوری (سال ۱۳۸۴) رنگ و بوی جدی تری به خود گرفت. هرچند ارسال متون ادبی، تبریک و تسلیت به مناسبت های مختلف و انتشار اخبار ویژه، از دیگر کاربردهای پیامک است، ایرانیان با خلاقیت های خاص خود، مطابق شرایط روز و موضوعات جالب، جوک می سازند و از تلفن همراه برای ارسال آن استفاده می کنند؛ بطوریکه حجم وسیعی از محتوای پیام های مبادله شده از طریق تلفن همراه را جوک تشکیل می دهد؛ جوک هایی که شوخی با مقام های رسمی و غیررسمی را هم در خود دارد. این روزها، همراه بودن و سهولت استفاده، ارسال پیامک را به یکی از شیوه های تبلیغات انتخاباتی تبدیل کرده و بازار پیامک های انتخاباتی داغ تر شده است. دستگاه های تلفن همراه، گاه و بیگاه زنگ می خورند و پیامک هایی را نشان می دهند که یا از طرف دوستان ارسال شده اند یا از طرف حامیان نامزدها.
براساس آمار اعلام شده، درحال حاضر ۴۵ میلیون نفر مشترک تلفن همراه اند و ضریب نفوذ این وسیله به ۷۰ درصد (کل جمعیت) رسیده است. از سوی دیگر، مرکز آمار ایران نیز اعلام کرده براساس برآوردها، ۴۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر واجد شرایط رای دادن در دور دهم انتخابات ریاست جمهوری هستند. شاید بتوان نتیجه گرفت که اکثریت افراد واجد شرایط رای دادن، وسیله ای دارند که در غالب اوقات، همراه آنهاست و استفاده از آن، نسبت به وسایل ارتباطی دیگر (مثل رادیو و تلویزیون و روزنامه) میسرتر است. بنابراین اکثریت آنها خواسته یا ناخواسته، در مسیر تبلیغات انتخاباتی قرار گرفته اند.
در این مقطع که انتظار می رود آمار ارسال پیامک همزمان با نزدیک شدن به روز انتخابات دهم ریاست جمهوری، افزایش روزانه داشته باشد، روابط عمومی شرکت مخابرات روز چهارشنبه گذشته، در پاسخ به سوال گزارشگر اطلاعات، اعلام کرد که آمار ارسال پیام کوتاه، هنوز تغییر چشمگیری را نشان نمی دهد و انتظار می رود این تغییر، در هفته ی آخر تبلیغات انتخاباتی خود را نشان دهد.
● تبلیغات اینترنتی
اینترنت امکانات متنوع تبلیغات انتخاباتی را در اختیار کاربران قرار می دهد. راه اندازی سایت های رسمی از سوی نامزدهای انتخاباتی، شیوه ی مرسومی است که مشکل «اعتبار منبع» در آن، نسبت به سایت ها و وبلاگ های غیررسمی، به حداقل می رسد. در تبلیغات انتخابات دهم ریاست جمهوری، هر ۴ نامزد دارای حداقل یک سایت رسمی تبلیغاتی هستند: احمدی نژاد با سایت دولتیار (www.dolatyar.ir)، محسن رضایی با سایت رضایی (www.rezaee.ir)، کروبی با سایت سحام نیوز یا حزب اعتمادملی(www.etemademelli.ir)، و مـوسـوی با ســایت قــلم نیوز (www.ghalamnews.ir)،درحال تجربه ی تازه ترین شیوه ی تبلیغاتی اند؛ شیوه ای که البته با توجه به توسعه نیافتن رسانه ی اینترنت در تمامی نقاط ایران، فراگیری نسبتا محدود و خاص خود را دارد وقابل مقایسه با فراگیری روش های سنتی تبلیغات نیست.
کارایی فعالیت های انتخاباتی آنلاین، به ضریب نفوذ اینترنت بستگی مستقیم دارد و ایران از این نظر، قابل مقایسه با کشورهای پیشرفته نیست. به عنوان مثال، نمی توان ضریب نفوذ سایت های اینترنتی نامزدهای انتخابات در سراسر ایران را با ضریب نفوذ این وسیله در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری امریکا مقایسه کرد.
در انتخابات اخیر آمریکا، کاربران اینترنت خبرهای مربوط به نامزدهای ریاست جمهوری را نه تنها از طریق رسانه های سنتی (شبکه های تلویزیونی و رادیویی)، بلکه با مراجعه به سایت های کاندیداها دنبال می کردند؛ سایت هایی که لحظه به لحظه نو می شدند تا خبرهای مربوط به سخنرانی ها، سفرهای تبلیغاتی، عکس ها و گزارش های حاشیه ای را دراختیار کاربران قرار دهند. استفاده از پتانسیل سایت و وبلاگ های شخصی و نیز راه اندازی گروه های حامی در شبکه های اجتماعی اینترنتی، از دیگر شیوه های تبلیغاتی آنلاین بود.
هواداران نامزدها ممکن است بااستفاده از امکانات رایگان فضای وب، وبلاگ هایی را در طرفداری از نامزد مورد حمایت خود درست کنند. استفاده از فضای سایت ها و وبلاگ هایی که تا پیش از تبلیغات انتخاباتی، حال و هوای شخصی و یا خبری داشته اند، از دیگر راه های جدید تبلیغات انتخاباتی است. حضور در اتاق های چت (عمومی و موضوعی) و بحث و تبادل نظر درمورد نامزدها، و نیز تشکیل گروه های حامی در سایت هایی که «شبکه های اجتماعی» تلقی می شوند (مثل فیس بوک) شیوه های جدیدی است که در میان کاربران ایرانی رونق زیادی پیدا کرده است.
در مقاله ای راجع به «شبکه های اجتماعی» که در سایت مطالعات و تحقیقات رسانه ای همهشری منتشر شده، آمده است:
- شبکه‌های اجتماعی بر پایه‌ی اینترنت از قبیل «facebook.com»و « myspace.com» در بین جوانان محبوبیت به سزایی کسب کرده‌اند. این شبکه‌های اجتماعی درعین حال که فضاهایی هستند که درآنها افراد دوستان جدیدی پیدا می‌کنند و یا دوستان قدیمی خود را در جریان تغییرات زندگی شان قرار می‌دهند، مکان‌هایی برای تبادل نظر هستند که در آنها جوانان عقاید و دیدگاه های خود را با هم به اشتراک می‌گذارند.
محبوبیت فیس بوک درمیان کاربران ایرانی اینترنت نیز روبه افزایش گذاشته است.
شاید بتوان ادعا کرد که فیس بوک، این روزها گرم ترین فضای تبلیغات انتخاباتی را در اینترنت از آن خود کرده است؛ به خصوص که طرفداران یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، با تشکیل گروه های حامی، درحال استفاده ی روزافزون از این فضای رایگان و نسبتا پرطرفدار هستند.
فیلترشدن چند روزه ی فیس بوک در هفته گذشته، به این موضوع دامن زد که کاربران ایرانی، فضای فیس بوک را انتخاباتی کرده اند و همین، دلیل اصلی فیلتر شدن آن بوده است. اما این محدودیت، فقط دو روز به درازا کشید و فیس بوک از فیلتر بیرون آمد؛ در حالیکه نه دلیل فیلترشدن آن بطور رسمی اعلام شد و نه دلیل رفع فیلترینگ.
● یک شیوه رنگی
در میان شیوه های تبلیغات انتخاباتی، شیوه ای هست که شاید بتوان از آن به عنوان نوعی «نمادسازی» رنگی یاد کرد. در این روش، یک رنگ یا شیء بخصوص، به عنوان نماد حمایت از یک نامزد انتخابات، مورد استفاده قرار می گیرد و حامیان یک فرد خاص، بی آنکه لازم باشد عکس یا پوستر او را همراه داشته باشند، تنها با داشتن آن نماد نشان می دهند که طرفدار کدام کاندیدا هستند. مسلما موضوع رنگ ها، ارتباط مستقیمی با «حزب گرایی» دارد. هرچه احزاب فعال تر باشند، رنگ گرایی به عنوان نماد آنها بیشتر می شود.
انتخاب رنگ برای احزاب، در تاریخ سیاسی کشورهای زیادی دیده می شود؛ مثل رنگ نارنجی و آبی در حوادث اوکراین؛ یا در ایالات متحده امریکا که رنگ قرمز نشانه ی جمهوری خواهان و رنگ آبی، نماد دموکرات هاست. در سایت اینترتی یکی از نامزدهای انتخابات آمده است:
- در آلمان استفاده از نماد رنگ‌ها تا جایی رواج پیدا کرده که برای مثال، به ائتلاف دموکرات مسیحی‌ها- سیاه‌ها- با لیبرال دموکرات‌ها و دموکرات‌های آزاد که از رنگ زرد استفاده می‌کنند و حزب سبزهای آلمان، ائتلاف جاماییکا گفته می‌شود؛ چرا که از این سه رنگ در پرچم کشور جاماییکا استفاده شده است. ائتلاف احتمالی دیگر در آلمان، ائتلاف حزب سوسیال دموکرات - قرمزها - با حزب سبزهاست که مجموعه‌ای از چراغ‌های راهنمایی و رانندگی است.
هرچند در انتخابات نهم، رنگ زرد برای نامزد اصلاح طلبان تعیین شد اما این رنگ هرگز نتوانست خود را در میان تبلیغات انتخاباتی جا بیندازد. امسال در انتخابات ریاست جمهوری دهم، برای نخستین بار، «رنگ» مورد توجه خاص قرار گرفته است. رنگ های انتخاب شده ی کاندیداها، از سه رنگ پرچم ایران انتخاب شده اند.
● محتوای تبلیغاتی نامزدها
▪ محمود احمدی نژاد
احمدی نژاد از مدت ها پیش از آغاز تبلیغات غیررسمی، اعلام کرد بنا ندارد تبلیغات انتخاباتی هنگفتی داشته باشد. ا ما به هر حال شرکت در انتخابات ریاست جمهوری بدون تبلیغات هم چندان مرسوم نیست . از این رو ،هواداران احمدی نژاد هم به تبلیغات انتخاباتی برای نامزد خود روی آورده اند .
ستادهای حامی احمدی نژاد، بر «مردمی بودن» تاکید دارند و سه قشر جوانان، دانشجویان و طلاب را هدف قرار داده اند. بیشترین مسائلی که در صحبت های تبلیغاتی احمدی نژاد به گوش می خورد، بهبود اوضاع اقتصادی کشور، مهار تورم و مقایسه ی دستاوردهای دولت نهم با دولت های گذشته است.
▪ محسن رضایی
رضایی آرام ترین نامزد انتخابات دهم ریاست جمهوری در عرصه ی تبلیغات انتخاباتی به نظر می رسد که عنوان «معمار نوین اقتصاد کشور» را به عنوان شعار انتخاباتی خود برگزیده کرده است. او در زمان غیررسمی تبلیغات انتخاباتی نیز فعالیتی نداشت و تنها به سفرهایی به استان های غربی و جنوب غربی اکتفا کرده بود.
محسن رضایی در عرصه ی تبلیغات اینترنتی، حضور پررنگ تری دارد. سایت او که عنوان «مسئول، یعنی پاسخگو» در آن به چشم می آید، مرتبا در حال به روز شدن است. در فضای بالای سایت، از بازدیدکنندگان خواسته شده که عملکرد محسن رضایی را از ۲۲ بهمن ۵۷ تا ۲۲ بهمن ۸۷ بخوانند و قضاوت کنند.
▪ مهدی کروبی
کروبی را می توان فعال ترین و پرتبلیغات ترین نامزد انتخابات دهم ریاست جمهوری دانست؛ کاندیدایی که درست پس از انتخابات نهم ریاست جمهوری اعلام کرد که خود را برای نامزدی در انتخابات دهم آماده می کند و از همان زمان، تبلیغات زودهنگامی را آغاز کرد.
کروبی در تمامی سال های اخیر، باصراحت بر نامزدی خود پافشاری کرد و هرگز نخواست این موضوع را پس پرده نگاه دارد. راه اندازی روزنامه اعتمادملی و انجام سفرهای استانی از مهم ترین شیوه های تبلیغی اوست.
کروبی که تبلیغات انتخاباتی خود را با حمایت چهره هایی شاخص آغاز کرد، در طراحی شیوه های تبلیغی نیز بر همراهی این چهره ها تاکید داشته است. او در بیشتر پوسترهای تبلیغاتی اش، تنها دیده نمی شود: غلامحسین کرباسچی همراه اوست؛ مردی که ارسال یک ایمیل شخصی به تک تک کاربران ایرانی فضای مجازی را به عنوان یک کار جدید تبلیغی انجام داده است.
کروبی بهبود وضع معیشتی، پرداخت مبلغ ماهانه به افراد و دفاع از حقوق اقلیت های سیاسی و مذهبی را به عنوان مهم ترین رویکردهای خود اعلام کرده و محتوای تبلیغاتی خود را بر این محورها سامان داده است.
▪ میرحسین موسوی
به نظر می رسد فعالیت طرفداران میرحسین موسوی در فضای مجازی بیشتر از سایر رقیبان است. هواداران موسوی علاوه بر آنکه سایت های رسمی در حمایت از او تشکیل داده اند، گروه های حامی را نیز در شبکه های اجتماعی اینترنتی راه اندازی کرده اند. موسوی که انوع شیوه های تبلیغی (از سنتی تا جدید) را برای جلب حمایت افراد به کار گرفته، در اقدامی ابتکاری، رنگ سبز را به عنوان نماد حمایت از نامزدی خود برگزیده و موج سبز را در میان حامیان خود به راه انداخته است.
موسوی در سخنان تبلیغاتی خود بر استقلال اقتصادی کشور، پرهیز از حیف و میل بیت المال و معرفی جایگاه واقعی ایران به تمامی دنیا تاکید داشته است.
در شماره گذشته اشاره شد که هرچند در انتخابات سال‌های اخیر کشورهای غربی، امکانات اینترنت (مثل راه‌اندازی سایت‌های خبری و شخصی، وبلاگ، گروه‌های دوستی، اطاق‌های گفتگو و غیره) به کاربردی‌ترین روش‌های تبلیغی تبدیل شده که سایه خود را بر سر شیوه‌های سنتی تبلیغ انداخته و در انتخابات دهم ریاست جمهوری اسلامی ایران نیز به کار گرفته شده است، با اینهمه به نظر می‌رسد که شیوه‌های جدید، هنوز فراگیر نشده است. استفاده از هر شیوه تبلیغاتی، تأثیر خاص خودش را دارد که براساس ویژگی‌های منطقه‌ای، فرهنگی و سایر مولفه‌های مرتبط تعیین می‌شود.‏
واقعیت این است که با وجود همه تحقیقات انجام شده در زمینه آثار وسایل ارتباطی روی مخاطبان، به خصوص در رفتار رأی‌دهی (که سرفصل جداگانه‌ای در بررسی آثار وسایل ارتباط جمعی دارد)، هنوز نمی‌توان از نحوه و شدت تأثیر هر وسیله ارتباطی با قطعیت سخن گفت. این موضوع، نه فقط در مورد تأثیر وسایل ارتباطی جدید، بلکه حتی در زمینه آثار وسایل ارتباطی سنتی نیز صدق می‌کند. در حالیکه نظریه‌های مختلف سعی کرده‌اند به تبیین آثار وسایل ارتباطی بپردازند، محققان انتقادگرا مقاومت معنی داری در زمینه پذیرش صرف نظریه‌ها نشان می‌دهند. این موضوع، به خصوص در کشورهای غیرغربی و جوامعی که هنوز روابط میان فردی و سنتی میان گروه‌های اجتماعی برقرار است و رهبران فکری نقش اثرگذاری دارند، محل تامل بیشتری پیدا می‌کند.‏
دکتر حسین افخمی، رئیس گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، در همایش «رسانه‌های نو و انتخابات» در این باره گفته است:
- با وجودی که بیشتر نظریه‌پردازان در کشور ما، دیدگاه جبرگرایانه به تکنولوژی و رسانه‌های جدید دارند، پیش از آن باید بدانیم که در عرصه انتخابات چه پیشینه و پیشرفتی نسبت به رسانه‌های قدیمی‌تر مثل رادیو، تلویزیون و مطبوعات داشتیم. همه می‌خواهیم بدانیم که نقش رسانه‌های نو در انتخابات چقدر است اما باید گفت که ما حتی در مورد تأثیرگذاری رسانه‌ای مثل تلویزیون هم آمار دانشگاهی و دقیقی نداریم.
در این همایش که که چهارشنبه گذشته در سالن‌ همایش‌های دانشکده علوم ارتباطات سوره برگزار شد، دکتر افخمی با اشاره به اینکه ما در بهترین شرایط، به ازای هر ۱۰۰ نفر ایرانی ۲۳ نسخه روزنامه داریم، ادامه داد:
- حتی در مورد رسانه‌ای مثل مطبوعات نیز تنها در مقایسه با برخی کشورهای آفریقایی می‌توانیم از میزان نفوذ و تأثیرگذاری رسانه در کشور خوشحال باشیم.
دکتر امید مسعودی، استاد علوم ارتباطات و رئیس دانشکده علوم ارتباطات سوره نیز با اشاره به اینکه تأثیر مطبوعات بیشتر بر رهبران فکری است، می‌گوید:‏
‏- مطبوعات اغلب توسط قشر تحصیلکرده مطالعه می‌شود و بیشتر آنان از این طریق در جریان امور قرار می‌گیرند؛ بنابراین افراد کمتری نسبت به مخاطبان رادیو و تلویزیون، از جریانات انتخاباتی از طریق این رسانه مکتوب، مطلع می‌شوند.‏
در مورد تأثیر رسانه‌های جدید هم مثل رسانه‌های سنتی، نمی‌توان با قطعیت سخن گفت. دکتر افخمی می‌گوید:‏
‏- هرچند که نمی‌دانیم رسانه‌های نو، چند درصد در جابه‌جایی آرای انتخاباتی تأثیرگذارند، انتظار داریم که اگر تأثیری باشد، این تأثیر را بتوان در میان رأی طبقه متوسط شهری‌ و رأی‌دهندگان ۳۰ سال به پایین دید.‏
● اخلاق در تبلیغات انتخاباتی
یکی از سرفصل‌های مهم و نسبتا فراموش شده هر انتخابات ، موضوع «اخلاق در تبلیغات» است. اخلاق عموماً هم فضایل را شامل می‌شود وهم رذایل را؛ یعنی اخلاق خوب (صفات پسندیده) و اخلاق بد (صفات ناپسند) هر دو، در حوزه اخلاق جای می‌گیرند. اخلاق در موضوع تبلیغات انتخاباتی، بیشتر متوجه نحوه رفتار با رقیب می‌شود. به بیان کلی‌تر، اخلاق در تبلیغات انتخاباتی عبارت است از مجموعه رفتار، گفتار و کردار هر نامزد انتخاباتی (و هواداران او) در قبال حقوق دیگران؛ «دیگرانی» که دامنه وسیعی را شامل می‌شوند: از رقیبان گرفته تا هواداران رقیب، حامیان خودی و مجموعه رأی‌دهندگان. تریبون‌های انتشار پیام‌های جمعی، مثل رسانه‌های همگانی (اعم از مطبوعات، رادیو و تلویزیون)، و تریبون‌های سخنرانی و خطابه (مثل نمازجمعه) نیز جنبه دیگری از اخلاق انتخاباتی را متوجه خود می‌کنند.‏عموماً چنین بیان می‌شود که یک نامزد انتخاباتی، باید حرمت رقیب را حفظ کند. پرهیز از هرگونه توهین، افترا، تخریب و تهدید، کلیاتی است که هر نامزد انتخاباتی باید در رفتار و گفتار خود نسبت به رقیب انتخاباتی‌اش لحاظ کند. احترام به هواداران نامزد رقیب، خوشرویی و خوش برخوردی با آنها، پرهیز از رفتار کینه توزانه و انتقام جویانه با حامیان رقیب در هر شرایط (در زمان تبلیغات و یا پس از رسیدن به قدرت)، از اصول اخلاقی است که هر نامزد انتخاباتی باید نسبت به هواداران رقیبان در نظر داشته باشد.
اما اخلاق در تبلیغات انتخاباتی، متوجه رعایت حقوق افراد و گروه‌های خودی نیز هست. پرهیز از سوءاستفاده از اعتماد افراد و گروه‌ها، نخستین اصل اخلاقی در قبال هواداران به نظر می‌رسد. نکته دیگر، تلاش برای شفافیت، صداقت و صراحت در بیان دیدگاه‌ها و برنامه‌های پیشنهادی است. ابتدایی‌ترین حق حامیان یک نامزد انتخاباتی این است که اطلاعات صحیح از جانب نامزد مورد نظر خود دریافت کنند.
تمامی نکات اخلاقی ذکر شده، در کلیت اصول اخلاقی مذهبی وجود دارند. دین اسلام و منابع ارزشمند آن همچون قرآن‌کریم، نهج‌البلاغه و روایات معتبر، کاربردی‌ترین نکته‌های اخلاقی را به بازیگران عرصه سیاست آموزش می‌دهند. بنابراین، انتظار می‌رود در جامعه‌ای که اساس دینی دارد و آموزه‌های دینی در آن، دائماً مورد تاکید دولتمردان قرار گرفته و می‌گیرد، مشکلاتی که در سال‌های اخیر «بی‌اخلاقی‌ها یا بداخلاقی‌های انتخاباتی» نام گرفته است ، در پایین‌ترین سطح ممکن دیده شود. این در حالی است که خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) روز پنجم خرداد امسال گزارش داد:
- در رقابت‌های تبلیغاتی دهمین دوره ریاست جمهوری، بداخلاقی‌های انتخاباتی همچنان رو به تزاید است و پیش‌بینی می‌شود در روزهای آینده دامنه آن افزایش یابد.‏
ایرنا نمونه‌هایی از بداخلاقی‌های انتخاباتی رایج در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری را ارسال پیام کوتاه در جهت تخریب چهره نامزدها، ارائه آمار و اطلاعات غیرواقعی از عملکردها، نشان دادن زوایای پیدا و پنهان زندگی شخصی افراد و تلاش برای متصل کردن نامزدها به بیگانگان اعلام است.‏
● از پروپاگاندای سفید تا سیاه
به نظر می‌رسد وقتی بی‌اخلاقی‌های انتخاباتی روی می‌دهد، جنبه‌هایی از پروپاگاندا شکل می‌گیرد که به تعبیر محققان غربی موضوع، پروپاگاندای خاکستری و سیاه نام دارد. پروپاگاندا در سه دسته طبقه بندی شده است:‏
‏- پروپاگاندای سفید: در این نوع پروپاگاندا، هویت منبع به درستی شناخته شده است و اطلاعات موجود در پیام‌های مبلغ، به درستی و صحت تمایل دارد. هدف این نوع پروپاگاندا، اعتباربخشی به منبع تبلیغات نزد مخاطب است.‏
‏- پروپاگاندای خاکستری: در این نوع، ممکن است هویت منبع شناخته شده باشد یا نباشد و درستی محتوای پیام‌ها نیز می‌تواند مورد اطمینان نباشد. از این نوع پروپاگاندا بیشتر برای پریشان کردن دشمن استفاده می‌شود.
- پروپاگاندای سیاه: منبع این پروپاگاندا، دروغین و محتوای پیام‌ها، فریبکارانه و ساختگی است. منابع پروپاگاندای سیاه، خود را دوست و خودی نشان می‌دهند؛ درحالیکه از طرف دشمن اداره می‌شوند.
یکی از استادان علوم ارتباطات که ترجیح می‌دهد نامش محفوظ بماند، می‌گوید:
- به نظر می‌رسد در تبلیغات انتخابات دهم ریاست جمهوری، بازار پروپاگاندای خاکستری داغ‌تر از بقیه انواع آن باشد. منابعی که اعتبارشان صددرصد قابل تأیید نیست، اطلاعاتی را درباره برخی نامزدها ارائه می‌کنند که درستی صددرصدی ندارند. این درحالی است که گاهی، طرفداران یک گروه، تلاش می‌کنند تبلیغات گروه رقیب را در دسته پروپاگاندای سیاه نشان دهند.
هدف اصلی پروپاگانیست‌ها، ایجاد تغییر در نگرش مخاطبان است؛ به نحوی که منجر به عمل (انتخاب) شود. آنها برای رسیدن به این مقصود، از شیوه‌هایی استفاده می‌کنند که در جامعه امروز با عنوان «بی‌اخلاقی یا بداخلاقی انتخاباتی» شناخته شده‌اند. ‏
دکتر هرمز مهرداد، از استادان علوم ارتباطات در کتاب نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، تکنیک‌های هفت گانه پروپاگاندا را تشریح کرده است که بطور خلاصه عبارت است از:‏
‏۱) برچسب زدن: دراین شیوه به شخص، ایده یا یک گروه که هدف حمله است، برچسب توهین‌آمیز و ناپسند زده می‌شود.
۲) تعمیم جذابیت: این روش برخلاف شیوه اول، عبارت است از نسبت دادن صفات خوب به خود یا فرد و محصول مورد حمایت خود. در این شیوه، کلمات زیبایی مثل تمدن، شجاعت، آزادی، افتخار، عدالت و نظایر آن کاربرد زیادی پیدا می‌کند. این کلمات معمولاً به طور مبهم و کلی استفاده می‌شوند و تعریف درستی از آنها ارائه نمی‌شود. بنابراین هر مخاطبی، براساس حوزه تجربیات خود، به تفسیر این کلمات می‌پردازد.
۳) انتقال: در این شیوه تبلیغات کننده می‌کوشد اعتبار، اقتدارو فضیلت بعضی افراد یا گروه‌ها را به خود یا فرد و گروه مورد نظر خود منتقل کند تا اعتبار بیشتری را نزد مخاطبان به دست آورد.
۴) شهادت دادن: در این شیوه از افراد مشهور و معتبر برای تأیید فرد یا گروه مورد نظر استفاده می‌شود. این شیوه در مبارزات انتخاباتی بسیار مرسوم است.‏
‏۵) مردم عوام: سیاستمداران تلاش می‌کنند خود را شبیه مردم عادی و معمولی نشان دهند. آنها سعی دارند چنین القا کنند که نظرات و دیدگاه‌هایشان به این دلیل درست است که برخاسته از فرهنگ و اعتقادات مردم کوچه و بازار است.
۶) جمع‌آوری کارت‌های یکدست: این شیوه عبارت است از ارائه انتخابی حقایق و از قلم انداختن تعمدی حقایق غیرمطلوب که منتج به نتیجه مطلوب می‌شود. در این شیوه جزییات و تکه‌های پراکنده‌ای از یک موضوع یا واقعه، از میان انبوهی از اطلاعات واقعی و غیرواقعی دستچین می‌شود؛ به نحوی که با یکدیگر مطابقت می‌کنند.
۷) شیوه هجوم برای سوار شدن به واگن: وقتی واژه «اکثریت» به کار برده می‌شود، مردم تشویق می‌شوند در جمع اکثریت قرار گیرند. اکثریت بودن به دو دلیل اهمیت دارد: الف. اکثریت برنده انتخابات است و قدرت سیاسی دارد ب. اغلب افراد ترجیح می‌دهند همرنگ جماعت باشند تا اینکه مدام در معرض انتقادهای متفاوت قرار گیرند.‏
بیشتر شیوه‌های بیان شده، به خصوص در زمانی که سعی در انتقال محتوای نادرست داشته باشند، منجر به بی‌اخلاقی یا بداخلاقی‌های انتخاباتی می‌شوند. در بیشتر انتخابات‌ها، حتی اگر خود نامزدها هم بتوانند تا حدامکان از دام‌های گسترده تبلیغات منافی اخلاق بگریزند، همواره عده‌ای هوادار تندرو پیدا می‌شوند که زمینه‌های بی‌اخلاقی و بداخلاقی را ایجاد کنند. این افراد و گروه‌های تندروی افراطی و متعصب (تندروان سیاسی یا مذهبی) عموماً ادبیات دوقطبی دارند: «شما اگر با ما هستید، خوبید و اگر با غیر ما هستید، بدید/ شما یا با ما هستید یا علیه ما / یا باید همراه ما شوید و یا به دشمن ما بپیوندید»؛ و همین سرآغاز عبور از مرزهای اخلاقی تبلیغات است.
یکی از استادان علوم اجتماعی می‌گوید:
- قضاوت قریب به صحیح درباره عملکرد چهار نامزد انتخابات دهم ریاست جمهوری در زمینه اخلاق در تبلیغات انتخاباتی، نیازمند زمانی طولانی برای بررسی دقیق گفتار و رفتار آنهاست؛ چه اینکه ممکن است حتی با این نوع بررسی هم نتوان به نتایج متقنی رسید.
اخلاق انتخاباتی از موضوعاتی است که نیازمند بررسی در بستر زمانی و شرایط ویژه خود است و هرتحقیقی در این مورد، خارج از فضای تبلیغات جاری، می‌تواند تنها منجر به ارائه مجموعه‌ای از اعداد و ارقام بی‌معنا شود.‏
مجید مرشدی، فوق لیسانس رشته علوم سیاسی می‌گوید:
- تنها با یک نگاه کلی به سایت‌های تبلیغاتی هریک از چهار نامزد انتخابات ریاست جمهوری، می‌توان پاسخ‌های جالب توجهی برای این سؤالات پیدا کرد: شیوه غالب هر یک از نامزدها در تبلیغات انتخاباتی چیست؟ از چه شیوه‌هایی برای برتری جستن بر رقیب استفاده می‌کنند؟ کدام شیوه اخلاقی و کدام غیراخلاقی است؟ و کدام یک از نامزدها، موج تخریب سنگین‌تری را علیه حریف یا حریفان خود به راه انداخته‌اند؟
● قانون و اخلاق
در حالیکه قانون، یک قاعده اجباری اجتماعی است، اخلاق عمدتا یک انگیزش درونی و فردی به حساب می‌آید. براین اساس، موضوع اخلاق در انتخابات نیز بی‌آنکه جنبه قانونی محکمی داشته باشد، از درونیات افراد آغاز می‌شود و جلوه بیرونی پیدا می‌کند. بحث در زمینه ارتباط «اخلاق» و «قانون» بسیار است. دکتر محسن اسماعیلی، استاد دانشگاه و عضو حقوقدان شورای نگهبان در مقاله‌ای با عنوان «تعامل حقوق و اخلاق در رسانه‌ها» در شصت و ششمین شماره فصلنامه رسانه (تابستان ۱۳۸۵) آورده است:‏
‏- قانون و اخلاق دو نیروی ارزشمندی هستند که با یکدیگر معنا و تکمیل می‌شوند و با عمل به هر دو است که جامعه بشری طعم شیرین سعادت و رستگاری را خواهد چشید؛ هیچ مردمی بدون آراسته شدن به فضیلت‌های اخلاقی و صرفاً به اتکای دستورهای قانونی به مقصود نرسیده‌اند؛ همان‌گونه که موعظه‌های اخلاقی به تنهایی نتوانسته است و نمی‌تواند همه زیاده‌خواهان را از تجاوز به حقوق‌دیگران باز دارد.‏
صرف اتکا به انگیزش درونی در موضوع اخلاق نمی‌تواند قانع‌کننده باشد؛ به خصوص آنجا که پای آبرو و حیثیت افراد درمیان است، قانون باید بتواند تأمین‌کننده امنیت فردی و اجتماعی هر فرد و گروهی، در کشاکش رقابت‌های انتخاباتی باشد.‏

نگین حسینی

منبع : روزنامه اطلاعات