نقایص خشت اول طرح تحول

در فرآیند هدفمند کردن پرداخت یارانه ها، اولین و شاید مهم ترین گام اجرایی، شناسایی و احصای گروه های هدف است. مرکز آمار ایران به صورت فوریتی طرحی را تدوین کرده تحت عنوان «طرح جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوارهای کشور»، که براساس آن قرار است از نیمه دوم مرداد ماه سال جاری، مردم طی یک فراخوان عمومی و کاملاً داوطلبانه این فرم ها را تکمیل و به مراکز از قبل تعریف شده تحویل دهند. بررسی شواهد و مطالعه اقلام فرم پرسشنامه اطلاعات افراد خانوار، مواردی از ابهامات و اشکالات را آشکار میسازد که به شرح ذیل خلاصه می شود:
۱) طرح جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوار، قطعاً یک طرح کلی بوده و پروژه جمع آوری پرسشنامه افراد خانوار اولین گام این طرح است. سوال اینجاست که پروژه و گام های اجرایی تعریف شده در این طرح کدام ها هستند؟ به عبارتی طرح ریزی جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوارها به چه صورت است؟ با توجه به اینکه تدوین و اجرای چنین طرح پایه ای، اولین تجربه کشور و مرکز آمار است، پشتوانه علمی(تئوریک آمار و اقتصاد) و تجربی(استاندارد بودن طرح و پرسشنامه، مطابق تجربیات بین المللی) آن کجا و چگونه است؟
۲) عنوان طرح، حاکی از اطلاعات «اقتصادی» افراد است، حال آنکه در پرسشنامه چیزی جز وضعیت شغلی، درآمد و دارایی های افراد مطرح نشده و اطلاعاتی نظیر کم و کیف مخارج خانوار و... مورد نظر قرار نگرفته است. چنانچه هدف طرح تنها احصای وضعیت درآمدی افراد است، لزومی به طرح عنوان «اقتصادی» نبوده و اگر غیر از این باشد، جایگاه اطلاعات هزینه ای در کجا منظور شده است.
۳) برای اجرای چنین طرح مهم ملی، روایی و پایایی پرسشنامه و اطلاعات کجا پیش آزمون(پرتست) شده و آیا می توان با درصد خطای از پیش برآورد شده به نتایج این طرح اعتماد کرد؟
۴) مسوولان اجرای طرح از قبل اذعان داشته اند که مستندات و بانک های اطلاعاتی برای «راستی آزمایی» (یا دروغ سنجی) وجود دارند. اصولاً چه مستنداتی برای چک کردن درآمد شغل های آزاد رسمی و غیررسمی، قانونی و غیرقانونی وجود دارد. تکلیف آنهایی که هم پزشک متخصص و هم استاد دانشگاه هستند چطور؟ آنهایی که کارمند دولتی بوده و در بخش خصوصی هم فعالیت می کنند و عضو هیات علمی نیمه وقت و.... هستند کجا و چگونه رصد می شوند؟ چه مکانیسمی برای بررسی صحت و سقم ارزش بازاری املاک و مستغلات یا ارزش خودرو وجود دارد؟ اگر افراد از شبکه های غیر رسمی(که چه بسیارند آنهایی که دستشان به خوان گسترده تسهیلات ارزان قیمت نرسیده) وامی دریافت کرده باشند، کجا و چگونه احصا و ارزیابی می شوند؟ آیا بهتر نیست برای جلوگیری از ارائه اطلاعات نادرست، دقیقاً مشخص شود و به اطلاع عموم برسد که نمونه اجرایی مستندات «راستی آزما» کدامند؟ آیا اقلام اطلاعاتی و موارد موصوف نیاز به بازنگری ندارند؟
۵) اطلاعات مورد درخواست ایستا بوده و ماهیت پویایی ندارند. به این مفهوم که نگاه به مجموعه درآمد و دارایی ها تنها نگاه به سه ماه اخیر تاکنون است. تکلیف آنهایی که بلافاصله بعد از ارسال و تایید پرسشنامه، تسهیلاتی دریافت می کنند، اتومبیلی خریداری می کنند، تصمیم می گیرند که بازپرداخت وام های دریافتی را انجام ندهند و... چگونه خواهد بود؟
۶) از آنجا که مشارکت در تکمیل و تحویل پرسشنامه امری داوطلبانه و ذکر اطلاعات به صورت خوداظهاری است، برآورد اولیه از حضور خانوارها چقدر است؟ پیش بینی طرح نقدی کردن یارانه ها، پرداخت یارانه به هفت دهک پایین درآمدی یعنی حدود ۴۹ میلیون نفر است. اگر پرسشنامه های تحویلی به رقم مطلوب نرسد، تکلیف پرداخت نقدی به مجموعه هدفگذاری شده چه می شود؟ آنهایی که به هر دلیل از فراخوان طرح مرکز آمار باز می مانند، چه می شود؟ اما آنچه از اجرای چنین طرح حساس ملی (که حتی می تواند تبعات فراملی نیز داشته باشد) استنباط می شود، به قرار زیر است :
۱) تدوین و اجرای عجولانه طرح جمع آوری اطلاعات، نه تنها ما را به هدف مطلوب نرسانده بلکه در عمل ضعف یا نادرستی اطلاعات خصوصاً به عنوان معیار توزیع مجدد درآمد می تواند زیان های جبران ناپذیری در ابعاد خرد و کلان اقتصادی وارد کند.
۲) یکی از اصول لاینفک هدفمند کردن یارانه ها، مدیریت و صرفه جویی هزینه اجرای آن است. پیش بینی شده که اجرای طرح پرسشنامه حدود ۳۰۰ میلیارد ریال هزینه داشته باشد آیا نباید در همین آغازین گام با صرف اعتبار مصوب، بیشترین بهره را از آن برد؟ اگر طرح و پروژه به دلایل موصوف از اعتبار لازم برخوردار نباشد آیا در تناقض با اصول حاکم نیست؟

علیرضا نوروزی

منبع : روزنامه سرمایه