تلخیص کتاب ادبیات فولکلوریک ایران از پیری سیپک به پژوهشگران بیگانه بسنده نکنیم

کتاب ادبیات فولکلوریک ایران، ترجمه محمد اخگری، حاصل پژوهش محقق چک- پیری سیپک-، می باشد که در صد و چهل صفحه، تهیه و تدوین شده است. این کتاب توسط انتشارات سروش (انتشارات صدا و سیما) و مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه ای تهران، در سال ۱۳۸۴، با تیراژ دو هزار نسخه، در صد و چهل صفحه، به چاپ رسیده است.
جلد کتاب با نقشی مینیاتوری، که نام طراح آن مشخص نیست، تزئین شده است. اولین صفحه از کتاب -صفحه عنوان- نمایان گر تکرار نام کتاب، مترجم، ناشر و سال انتشار می باشد. در صفحه بعد، کتابنامه ای کامل، شامل عنوان اصلی، شماره شابک، فهرست نویسی براساس اطلاعات فیپا، و آدرس پایگاه اینترنتی ناشر آورده شده است.
فهرست کتاب، در صفحه بعد آمده است که شامل یادداشت مترجم، مقدمه، بخش های مربوط به مقدمه و همچنین بخش های اصی متن و زیرمجموعه های آنها است.
● یادداشت
در بخش یادداشت، مترجم به توضیحاتی درمورد نویسنده و تحقیقات او و همکارانش- در مورد موضوع کتاب- می پردازد. مترجم ضمن آن که توجه خواننده را به این نکته جلب می کند که، کتاب حاضر قسمتی از برگردان قسمت پنجم مجموعه ای است که محقق و ایران شناس چک، پروفسور یان ریپکا، با همکاری محققانی بزرگ و نظارت خود، با عنوان تاریخ ادبیات ایران به زبان چک منتشر کرده است، اظهار می دارد، که کتاب حاضر فقط بخش هایی از کتاب قبلی است که در سال ۱۹۵۶، با عناوین زیر، در شش بخش، -هربخش با کمک یک پژوهشگر-، به شرح زیر تدوین شده بود.
بخش اول) تاریخ ادبیات اوستایی، اثر اوتا کار کلیما.
بخش دوم) تاریخ ادبیات فارسی از پیدایش تا آغاز سده بیست، اثر یان ریپکا.
بخش سوم) ادبیات نوین ایران در قرن بیست، اثر وراکو بیچکورا
بخش چهارم) ادبیات تاجیکی، اثر یان ریپکا و پیری بچکا.
بخش پنجم) ادبیات فولکلور ایران، اثری پیری سیپک
بخش ششم) نگاهی به سلسله های پادشاهی ایران، اثر ایوان هربک.
● مقدمه مؤلف
مقدمه در سه بخش تهیه شده است که با عناوینی که در ذیل می آید، نام گذاری شده است:
۱) مرزهای ادبیات فولکلور و ادبیات کلاسیک.
۲) سیر تکامل در ادبیات فولکلور ایران.
۳) اهمیت ادبیات فولکلور.
▪ مرزهای ادبیات فولکلور و ادبیات کلاسیک:
دراین بخش از مقدمه نویسنده اشاره دارد بر تفاوت بین ادبیات کلاسیک و فولکلوریک، و متأثر بودن آنها از هم. نظر او درباره تفاوت این دو این است که یکی از شاخصه های ادبیات فولکلوریک، شفاهی، و ادبیات کلاسیک، مکتوب بودن است. این مطلب در ایران چندان قابل اعتنا نیست. زیرا در ایران مواردی است که در هیچ یک از تقسیم بندی های ادبیات فولکلور نمی گنجد. چون بخش اعظم آن مکتوب شده یا به شکل نمایشی درآمده و یا موقعیتی بینابین دارد.
▪ سیر تکامل در ادبیات فولکلور ایران:
نویسنده دلیل جدایی فارس و تاجیک در ایران را، ناشی از اختلافات مذهبی ذکر کرده است و این که این اختلاف در زبان هم بوجود آمد و تفاوت این دو زبان را چنین بیان «تفاوت زبان فارسی امروزی با زبان تاجیکی بی شباهت به تفاوت زبان آلمانی معیار و گویش های محلی زبان آلمان نیست. این تفاوت به ویژگی های زبان تاجیکی در صرف افعال، ترکیبات فعلی، واژگان، جمله بندی و نحو مربوط می شود.»
▪ اهمیت ادبیات فولکلور نویسنده
در این بخش، چنین اظهار می دارد که: ادبیات فولکلور آن گونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است و ادبیات کلاسیک به عنوان جلوه بارز هنر مورد توجه بوده است. در حالیکه این ادبیات فولکلور است که در ادبیات کلاسیک تاثیر عمیق گذاشته و ایجاد کلاسیک به آن مدیون است.
بعد از مقدمه بخش اصلی کتاب آمده است که شامل نه بخش می باشد، که هر بخش خود به بخش های فرعی تقسیم می شود که هر یک حاوی مطالبی مربوط به همان بخش است. نه بخش اصلی کتاب عبارتند از:
۱) ادبیات فولکلور حماسی ایران
۲) ادبیات سرگرم کننده در ادبیات فولکلور ایران
۳) ادبیات فولکلور مکتوب
۴) تاثیر ادبیات فولکلور بر ادبیات نوین فارسی و تاجیکی
۵) ادبیات فولکلور مذهبی
۶) ادبیات نمایش فولکلور مکتوب
۷) شعر فولکلور
۸) کلمات قصار و دو بیتی های فولکلور
۹) معما و ضرب المثل
● فهرست منابع و مأخذ:
منابع و مأخذ به دو صورت پانوشت در انتهای هر صفحه، و همچنین پانوشت، در پایان بعضی از بخش ها آورده شده است.
در آخرین بخش کتاب، سخن آخر نویسنده درج شده است که توضیحاتی راجع به دشواری تحقیقات خود و همچنین در دست نبودن منابع تحقیق و نبود شناخت کامل و وجود اطلاعات ناقص در حوزه ادبیات فولکلور و همچنین تأثیر نامناسب آن بر حوزه تاریخ ادبیات، به علت تازه بودن موضوع تحقیق، داده است.
● بخش اول
عنوان بخش اول، «ادبیات فولکلور حماسی ایران» می باشد و زیرمجموع های آن عبارتند از:
۱) نویسندگان دوران باستان، ناقلان ادبیات فولکلور ایران
۲) حماسه ای فولکلور ایران- پیش از اسلام
۳) موضوع های ایرانی که به ادبیات عربی وارد شده اند
۴) مفهوم و اهمیت حماسه های ادواری در ادبیات فولکلوری ایران
۵) افسانه های پهلوانی و اهمیت آن ها
۶) کوراوغلی و موضوع های باقیمانده از ادبیات فولکلور ایران
۷) ادبیات فولکلور رمانتیک
۸) داستان ها- توسعه و روابط
۱) ادبیات فولکلور حماسی ایران:
در این بخش نویسنده به معرفی نویسندگان دوران باستان و ناقلان ادبیات فولکلور ایران، این گونه پرداخته است:
اولین نویسنده دوران باستان، هردوت است. او را پدر تاریخ نویسان یونان برای شرح افسانه های کهن و تاریخ اولیه ملل مشرق زمین می دانند. او روایات فولکلور روزگار خود را مبنای کار خود قرار داده است. که این ویژگی در آثاری که از پارت و مادها نوشته شده است، صادق است. او همچنین روایاتی درباره داریوش پادشاه ایرانی نوشته است که به آن افسانه های سغدی می گویند. وگزنفون را نویسنده دیگر دوره باستان معرفی کرده است که کروپد یا کورش نامه را صد سال قبل از هرودت نوشته است.
۲) حماسه های فولکلور ایران- پیش از اسلام: در این بخش نویسنده، به بررسی روایات کهن و جهان بینی ایران باستان، پرداخته است و این که خدایان بر خاکیان حکم می راندند و پهلوانان آن ها در آسمان ها بودند. در حالی که پهلوانان اوستا در زمین بوده اند. و اشاره کرده است که اوستا مشتمل بر تاریخ اساطیری نظام مند بوده است. و از دوره پیش از اسلام کتاب های فولکلوریک دیگری به نام الفهرست محمد بن اسحاق بن ندیم، را معرفی می کند که فهرستی است از ترجمه هایی که از متون فارسی به عربی انجام گرفته است. که بخش هایی از افسانه ها هستند از جمله مزدک نامه، انوشیروان نامه، و بهرام چوبین نامه و...
۳) موضوع های ایرانی که به ادبیات عربی وارد شده اند:
پیری سیپک، در مورد موضوعات ایرانی که وارد ادبیات عرب شده است بیان می دارد که: ورود ادبیات فولکلوریک به عرب باید مربوط به قبل از اسلام باشد، که در این صورت، این کار توسط لحمی ها که تحت سلطه امپراتوری ساسانی بوده و در شهر حیره زندگی می کرده اند، صورت گرفته است. همچنین نویسنده، تاریخ نویسان عربی را به نام های (دینوری، ابن قتیبه، مسعودی، ثعالبی)، و تاریخ نویسان ایرانی را به نام های (بیرونی، طبری)، معرفی کرده است که از جمله کسانی بودند که آداب و رسوم کهن ایرانی را به عربی می نوشتند. نویسنده خداینامه ها را نیز منبع دیگری برشمرده که ویژگی تاریخ گذشته ایران را بدست می داده است.
۴) مفهوم و اهمیت حماسه های ادواری در ادبیات فولکلوریک ایران:
نویسنده با این که شاهنامه را دارای همه نشانه های ادبیات کلاسیک، می داند، اما آن را به لحاظ موضوعی، مردمی و فولکلوریک می داند و می گوید: «بخش اساطیری شاهنامه از روایات فولکلور و باستان متأثر است. و برخلاف وجه اشرافی و قانونی دوره ساسانیان است.»
۵) افسانه های پهلوانی: در این بخش نویسنده به افسانه های پهلوانی در یونان باستان اشاره دارد که به آن -سغدی- می گفته اند. همچنین به این که، در ایران به تازه ترین حماسه های فولکلور شمال ایران استیا می گویند. نویسنده فرض بر این دارد که قدیمی ترین افسانه های پهلوانی از هشت قرن قبل از میلاد مسیح به وجود آمده اند. این افسانه های پهلوانی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده اند. و کهن ترین آن مربوط به دوره مادرسالاری است. در افسانه ها استیا، اسطوره زیبایی دارد.
۶) کور اوغلی و موضوع های باقیمانده از ادبیات فولکلور ایران
نویسنده، کوراوغلی را از شخصیت های عیاری داستان ها و افسانه ها می داند. و معتقد است که چون مردم همیشه عیاران را دوست داشته اند، موضع گیری ادبیات فولکلوریک به داستان های عیاری و شخصیت هایش مثبت بوده است. و همین امر سبب شد که مشخصه های ناپسند عیاری، نادیده گرفته شود و چه بسا خوب هم دیده شود.
۷) ادبیات فولکلور رمانتیک
نویسنده، حمله مغول به ایران و شکست و ویرانی های به دنبال آن را سبب کاسته شدن ارزش افسانه های پهلوانی می داند و همچنین آن را باعث از دست دادن آزادی سرایندگان ادبیات فولکلور و کلاسیک، تلقی می کند. او در مقابل بخش رمانتیک را جایگزین ادبیات کلاسیک و فولکلور می داند. که در این میان داستان شیرین و فرهاد بوجود آمد.
● داستان ها- توسعه و روابط
داستان ها را می توان به عنوان مواد اصلی ترکیب های حماسی نامحدود در نظر گرفت و باید دانست که شرایط و توسعه و تکامل آن ها بسیار گوناگون است و معمولا روندی کندی دارد. اما هنوز سیر تکامل خود را دارند.

فرخنده حق شنو

منبع : روزنامه کیهان