درباره محمد حسین ساکت

▪ نویسنده، مترجم و استاد دانشگاه
▪ متولد ۱۳۲۶ تربت حیدریه
▪ پایان تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در زادگاه
▪ تحصیل در كارشناسی رشته حقوق دانشگاه تهران (۱۳۴۹)
▪ تحصیل در كارشناسی ارشد رشته های اسلام شناسی و حقوق تجارت بین الملل در دانشگاه مك گیل كانادا (۱۳۵۸ـ۱۳۵۶)
▪ دارای ۳۵ سال پیشینه قضایی
▪ قاضی دیوان عالی كشور
▪ تدریس در دانشگاه های آموزش عالی به مدت ۲۰ سال
▪ نویسنده و مترجم ۲۰ كتاب و ۴۵ مقاله علمی در رشته های حقوق، فرهنگ و تمدن اسلامی، تاریخ و نهادهای آموزشی اسلام
▪ برخی آثار او عبارتند از:
ـ سرشت و سرگذشت نهاد دادرسی و سازمان های وابسته، از آغاز تا سده سیزدهم هجری، تاریخ آموزش در اسلام، حقوق شناسی (دیباچه ای بر دانش حقوق)، نگرش تاریخی به فلسفه حقوق، پایگاه محمدالندیم در كتاب شناسی، اهلیت و شخصیت در حقوق.
مدنی، نهاد آموزش اسلامی و...
▪ برنده جایزه ویژه پژوهش دادگستری استان تهران (۱۳۸۱)
▪ برنده جایزه سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به خاطر دو كتاب «شایست و ناشایست» و «نهاد آموزش اسلامی» (۱۳۸۴)
محمدحسین ساكت، نویسنده، مترجم و پژوهشگری است كه در دو رشته حقوق (شاخه های مختلف آن) و اسلام شناسی (به ویژه تاریخ تعلیم و تربیت و نهادهای آموزشی مسلمانان) فعالیت های علمی چشمگیری داشته و تاكنون بیش از ۱۸ جلد كتاب تألیف و ترجمه كرده و آن ها را به دست نشر سپرده است. بسیاری از كتاب ها و مقاله های او به عنوان منبع و مرجعی بی بدیل در اختیار پژوهشگران و دانشجویان قرار گرفته است.
شیوه نگارش ساكت در كتاب های حقوقی ایران، كه اغلب زبان پیچیده و پرطمطراقی دارند، بی نظیر و مخصوص خود اوست. استفاده از معادل های زیبای فارسی، به كار بستن تعبیرهای ساده و وارد كردن جریان های تازه زبان امروز، نوشته های حقوقی او را از دیگران ممتاز ساخته است. دست كم دو تركیب تازه در نگاشته های حقوقی ساكت قابل توجه است یكی «دادكاوی» كه عنوان گفتارها و مقاله های حقوقی اوست و دیگر «حقوق شناسی» به جای مقدمه علم حقوق، مبانی حقوق و ... گذشته از آن كه تركیب «بی بهرگی از سود» فارسی را برای نخستین بار به جای «عدم النفع» عربی ساخته است و بسیاری واژگان فارسی دیگر را جایگزین واژگان عربی علم حقوق كرده است كه ذكر آن ها در این نوشته نمی گنجد. «درباره فردوسی و شاهنامه»، «شعر فارسی و تمدن اسلامی در ایران»، «جایگاه های دانش در جهان اسلام» و «دادرسی در حقوق اسلامی؛ سرشت و سرگذشت نهاد دادرسی و سازمان های وابسته از آغاز تا سده سیزدهم هجری» و «تاریخ آموزش در اسلام» عنوان های بخشی از آثار محمد حسین ساكت اعم از تألیف و ترجمه است.
او درباره پیوند میان ادبیات و حقوق در آثارش می گوید:«من رشته دانشگاهی ام و حیطه شغلی ام حقوق است و در این رشته تدریس كرده ام، اما دلبستگی ام بیشتر به ادبیات و تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است كه در این رشته ها نیز هم تدریس كرده ام و هم تألیفاتی دارم. درواقع، اگر دل مرا به دو پاره تقسیم كنید بخش بزرگترش وابسته به فرهنگ و تمدن اسلامی و ادبیات فارسی است. حقوق در جامعه ما تا حدودی مورد ظلم و بی مهری قرار می گیرد. اولاً در تمام حوزه های علوم انسانی در این جشن نامه ها و ارج نامه ها یا بزرگداشت ها، بندرت به نام یك حقوقدان برمی خوریم، یعنی حقوقدانان و كسانی كه در زمینه حقوق صاحب تألیفاتی هستند، مورد غفلت قرار گرفته اند. البته سعی كردیم این حوزه هم مورد توجه قرار بگیرد و از انجمن مفاخر فرهنگی درخواست كردیم در مراسم بزرگداشت خود از حقوقدانان برجسته كشور هم تقدیر كند و آثارشان را مورد توجه قرار دهد.»
از میان كتاب های ساكت، كتاب«دادرسی در حقوق اسلامی» به خاطر دیدگاه ها و تحقیقات و پژوهش های خاصی كه دارد، بیشتر مورد توجه قرار گرفته و چند نقد هم در موردش نوشته شده است. كتاب «تاریخ آموزش در اسلام» نیز از جمله آثار مهم ساكت است، كتابی كه مربوط به آموزش و پرورش و در حقیقت یك كتاب درسی است:«من سعی دارم كار تكراری نكنم. به دنبال تألیف یا ترجمه آثاری می روم كه نیازش در جامعه احساس می شود. تألیف كتاب های حقوق در این سال ها خیلی زیاد شده كه این جای بسی خوشبختی است.»
«درباره شاهنامه و فردوسی» عنوان یكی دیگر از كتاب های محمد حسن ساكت است. او درباره این كتاب می گوید: «در قیاس با دیگر كتاب هایم «درباره شاهنامه و فردوسی» را بیشتر می پسندم. چون نگرش های خاصی درباره فردوسی داشتم یا مقالاتی كه راجع به ناصر خسرو نوشتم و آثاری كه در زمینه ادبیات تطبیقی نوشتم، مانند مقاله ای كه لرد بایرون انگلیسی را با ناصرخسرو و اقبال را با جان میلتون مقایسه كردم كه جزو آثاری هستند كه بیشتر مورد توجه خودم قرار گرفته اند.»
محمد حسین ساكت در ۱۳۲۶ در تربت حیدریه به دنیا آمد. پنج ساله بود كه پدرش را از دست داد و از آن پس در كنار مادر با شعر حافظ و مثنوی مولانا آشنا شد. دوره ابتدایی را در دبستان قطب الدین تربت حیدریه و دوره دبیرستان را در دبیرستان امیركبیر زادگاهش گذراند. در حالی كه شور شعر از وجودش زبانه می كشید، در مجامع فرهنگی خود به سخنرانی های سیاسی و دینی می پرداخت. او از ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ به تحصیل در دوره كارشناسی رشته حقوق دانشگاه تهران پرداخت و نزد استادان ارجمندی چون علی پاشا صالح، كه بیشتر ادیب بود تا حقوقدان و تأثیر فراوانی بر او گذاشت، مرحوم مشكات، استاد محمود شهابی و دكتر علی اكبر شهابی و... دانش اندوزی كرد.
ضمن این كه همچنان به فعالیت های دینی و سیاسی خود ادامه می داد. دوره كارشناسی ارشد خود را هم در رشته های اسلام شناسی و حقوق تجارت بین الملل در دانشگاه مك گیل كانادا میان سال های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ به انجام رسانید. محمدحسین ساكت در طول سال های تحصیل و پژوهش خود ۲۰ عنوان كتاب علمی و مقاله های متعدد پژوهشی نگاشته و در زمینه های مختلف رشته های حقوق و اسلام شناسی پیشرو و تأثیرگذار بوده است.
یكی از مهم ترین كتاب های محمدحسین ساكت «نگرش تاریخی به فلسفه حقوق» نام دارد كه در آن برای نخستین بار در زبان فارسی، از مكتب های حقوقی برای بیان تحول و تطور تاریخی از پیش از فیلسوفان یونان تا امروز گفت وگو شده است. همچنین برای نخستین بار درباره فلسفه حقوق اسلام با نشر متن و ترجمه رساله چاپ نشده ای از مسكویه درباره عدالت، جایگاه فلسفه حقوق اسلام، مطرح می شود و نشان می دهد كه اسلام برای محققان فلسفه حقوق گفتنی های فراوان و متنوع و عمیقی دارد. استادان و دانشمندان برجسته ایرانی و غیرایرانی هم كه در فلسفه حقوق قلم زده اند، هیچ گونه تحقیق و بررسی درباره این موضوع به طوری كه استاد ساكت در كتاب نه چندان حجیم خود انجام داده، به انجام نرسانده اند. گشایش این دریچه تابناك می تواند به محققان و نویسندگان علاقه مند به این رشته كمك شایان توجهی بكند.
«دادرسی در حقوق اسلام» دیگر كتاب پرارزش وی در بیان سرشت و سرگذشت نهاد دادرسی و سازمان های وابسته از آغاز تا سده سیزدهم هجری است كه به گفته یكی از ناقدانش، اثری مهم در زمینه تاریخ پیدایش نهادهای دادرسی در اسلام و روش كار و دگرگونی آنهاست: «نویسنده این كتاب از دانش آموختگان كاركشته در تاریخ و فرهنگ اسلام است كه مدت ها تجربه كار قضایی و تألیف و ترجمه كتاب های تحقیقی و آموزشی را داشته است. درباره چگونگی دادرسی و به طور كلی نظام قضا در اسلام كتاب های بسیاری به زبان فارسی و عربی نوشته اند، اما مشكل بتوان اثری به سودمندی و جامعه كار ساكت در این دو زبان یافت.» (سیری در تطور نهاد دادرسی در اسلام، مقاله ای از احمد كاظمی موسوی) در «پیش خوانی» این كتاب می خوانیم: «دادگستری در جهان بزرگ ترین حماسه هاست و نگارش درباره آن با شكوه ترین هنرهاست.
محمدحسین ساكت نخستین كسی است كه درباره ابن ندیم، كتاب مستقلی نوشته است. كتاب «پایگاه محمدالندیم در كتاب شناسی او» كه در ۱۳۶۸ منتشر شد، نخستین تحقیق درباره روش ابن ندیم در كتاب شناسی و زندگی او به فارسی است. محمد حسین ساكت درباره نهادهای آموزشی مسلمانان دو كتاب تحقیقی از زبان انگلیسی، به فارسی ترجمه كرده است كه مرجع مهمی برای دانشجویان و پژوهشگران در رشته های علوم تربیتی و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. یكی از آن دو كتاب «تاریخ آموزش در اسلام» است كه دكتر احمد چلبی ، استاد تاریخ و تمدن اسلامی در دانشگاه قاهره، به عنوان رساله دكترایش در كمبریج زیر نظر پروفسور آربری نوشته و از سال ۶۱ تاكنون ۴ بار تجدیدچاپ شده است. در چاپ چهارم آن (سال ۱۳۸۱) پیوست های تازه ای از سوی مترجم به آن افزوده شده است.
ساكت كتاب «تاریخ آموزش در اسلام» را زمانی كه دانشجوی حقوق بوده، ترجمه كرده است و در این باره می گوید: «كتاب تاریخ آموزش در اسلام پایان نامه دكتری دكتر احمد چلبی در كمبریج است. با ترجمه این كتاب دریافتم كه در فضای مكتوب ما كتاب هایی درباره آموزش به صورت جدی ترجمه نشده است. تا قبل از آن ما اصلاً چیزی نداشتیم. كتاب تاریخ آموزش در اسلام را زمانی كه دانشجوی حقوق بودم و دلم در هوای كارهای دگر بود، در كتابخانه دانشكده حقوق یافتم. در مقدمه كتاب نوشتم كه ای كاش چنین كارهایی در ایران صورت می گرفت ما در دانشگاه ها بسیار تنگدست و تهیدستیم.خاطرات پیشینیان ما از شیوه های آموزشی می تواند جالب و آموزنده باشد. چنین كاری هنوز صورت نگرفته است. ما درباره تاریخ آموزش و پرورش ایران با همه غنایی كه این سرزمین داشته است، چیزی نداریم؛ یعنی حتی مقاله ای هم نداریم و این جای تأسف است. در حالی كه اعراب به واسطه دانش افزایی اسلام از این متون برخوردارند و جالب این است كه برخی از متون اولیه نهاد آموزش و شیوه آموزش را ایرانی ها نوشتند.»
كتاب دوم «نهاد آموزش اسلامی» نام دارد كه رساله دكترای دكتر منیرالدین پاكستانی در دانشگاه هامبورگ آلمان زیر نظر خاورشناس و ایران شناس برجسته آلمانی اشپولز بوده است. به این كتاب، از سوی مترجم ۳ پیوست افزوده شده كه یكی ترجمه ۵ نقد و بررسی كتاب توسط منتقدان در مجله های معتبر اروپایی و آسیایی است.
این ابتكار جدید مترجم كه به خواننده امكان می دهد از نظرهای منتقدان درباره كتاب آگاهی یابد، ستودنی است. به علاوه، «رهیافتی به اندیشه های آموزشی خطیب بغدادی» مقدمه سودمند و تحقیقی ساكت است كه بر كتاب «نهاد آموزش اسلامی» كه منیرالدین پاكستانی آن را براساس تاریخ بغداد «خطیب بغدادی» نوشته : «پژوهش و بررسی درباره نهاد آموزش اسلامی و تاریخ آن بیش از هر زمینه دیگری دلنشین و فریباست و هر چه هست برگ های زرین و دستاوردهای شیرین دلپسندی است كه خواننده با خواندن و بررسی آن ها احساس سرزندگی و شادابی و شگفتی می كند.
با این همه، تنها یك بار به فصل برگ ریز غم انگیز این آب و هوا می رسد و آن هم هنگامی كه به چشم و هم چشمی ها و رشك و تنگ بینی دانشمندان و دانشیانی برمی خورد و تنها در گذر از این تنگنای تاریك و تنش زا است كه با دریغ و درد، درنگی اندوه گنانه می كنیم و سوگمندانه فراموشی پاره ای از ارزش های والای انسانی را به تماشا می نشینیم.»
كتاب دیگری كه بهار سال ۱۳۸۶ از این استاد ارجمند نشر خواهد یافت «آموزش نامه؛ فرهنگ فرادهی و فراگیری در اسلام» است كه ترجمه تذكره السامع و المتكلم فی ادب العالم و المتعلم بن جماعه حموی است كه در نوع خود یك شاهكار به شمار می آید. مقدمه ۱۰۰ صفحه ای مترجم درباره وضع آموزشی زمان نویسنده و روش خاص تعلیم و تربیت مملوكان عصر، برای نخستین بار خواننده فارسی زبان را با نهادهای آموزشی مخصوص آن عصر، قرن هشتم هجری آشنا می سازد.
ترجمه مهم دیگر محمد حسین ساكت «شایست و ناشایست در اندیشه اسلامی» نام دارد كه مایكل كوك استاد دانشگاه پرینستون آمریكا آن را نوشته است. ترجمه این كتاب و نهاد آموزش اسلامی برنده جایزه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران در سال ۱۳۸۴ شده است. «كتاب شایست و ناشایست در اندیشه اسلامی» ۴ پیوست مهم و خواندنی دارد كه یكی از آن ها ترجمه نقدها و بررسی های چاپ شده این كتاب در مجله های معتبر اروپایی است.
اما تازه ترین كتابی كه از استاد ساكت منتشر شده، «ماهتاب شام شرق» گزاره و گزینه اندیشه شناسی اقبال نام دارد كه از سوی مركز پژوهش میراث مكتوب با همكاری فرهنگستان زبان و اقبال آكادمی پاكستان و مؤسسه فرهنگی اكو (تهران) و مركز تحقیقات فارسی ایران وپاكستان (اسلام آباد، درسال ۱۳۸۵ با مقدمه ای به فارسی ‎/ انگلیسی ‎/ اردو) انتشار یافت. این كتاب كه گزارشی از همایش های بزرگداشت اقبال را از ۱۳۴۸ تاكنون در بردارد، گزیده ای از مقاله های مهم آن ها را منعكس ساخته است.
دفتر دوم كتاب عمدتاً شامل پژوهش ها و ترجمه های خود مؤلف است كه تاكنون زمینه اقبال شناسی به فارسی این سبك و سیاق سابقه نداشته است.محمدحسین ساكت بیش از ۲۰ سال است كه به تدریس در رشته های گوناگون حقوق، تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی و نهادهای آموزشی مسلمانان، اسلام شناسی غرب، آیین نگارش حقوقی، فلسفه حقوق و ... در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و دوره های كارآموزی فضایی در كاشان، مشهد و تهران پرداخته است. وی انجمن مفاخر و آثار فرهنگی را واداشت تا برای نخستین بار از یك حقوقدان برجسته، استاد دكتر كاتوزیان، تجلیل و كتاب او را در سال ۱۳۸۳ منتشر كند.
به عنوان یك قاضی دادگستری همواره دغدغه دادگری و احقاق حق دردل استاد ساكت وجود داشته است. كسانی كه او را از نزدیك می شناسند، متفق القول اند كه برای رسیدگی عادلانه و حل مشكلات مردم و بررسی پرونده ها تا چه اندازه دقیق و حساس بوده و حتی خطرات سهمگینی را تحمل كرده است. او از بن جان به عدالت و عدالت پروری و مبارزه با بیداد و ستمگری نه فقط در گفتن و نوشتن و اندیشه كه در رفتار و كردار عقیده دارد. وی كه هم اكنون در آستانه ۶۰ سالگی قرار دارد، همچنان با شور و شوق وصف ناپذیری می خواند، می نویسد و ترجمه می كند. ساكت علاوه بر كارهای پژوهشی، شعر هم می سراید و از شعرهایش نیرو می گیرد.

محمد مفتاحی

منبع : روزنامه ایران