شخصیت سالم: افسانه یا واقعیّت؟

وجود یك شخصیت سالم در جامعه پُرتنش و استرس‏زای امروزی از دیدگاه بسیاری از افراد، افسانه‏ای و غیر واقعی جلوه می‏كند؛ امّا آنچه مسلّم است، وجود »شخصیت سالم« واقعیتی
انكار ناپذیر است و شادابی، نشاط، لذّت بردن از زندگی و هدفمندی در آن، مستلزم داشتن شخصیت سالم است.
كسب شخصیت سالم - كه آرزوی بسیاری از افراد جامعه است -، چندان دور از دسترس نیست و به نظر می‏رسد كه می‏توان از طریق آشنایی، معیارهای سلامت روانی و تطابق آن با
ویژگی‏های شخصی، تعامل مثبت با افراد و محیط پیرامونی و اجرای اصول صحیح و راستین معنوی در زندگی به گونه‏ای عملی به آسیب شناسی پرداخت و عوامل آسیب رسان به
شخصیت سالم را شناسایی كرد و با اصلاح و زدودن همه جوانب منفی احتمالی، در كسب شخصیتی سالم كوشش نمود.
در واقع باید اقرار كرد كه سلامت روانی و جسمانی، خواست همه انسان‏هاست و آرزوی داشتن شخصیت سالم، گامی به سوی رشد و تعالی معنوی نیز محسوب می‏گردد.
● نخستین گام
»شخصیت سالم« حاصل خیالپردازی یك رمان‏نویس یا توهّمات یك انسان رؤیایی نیست؛ بلكه رؤیایی است كه به راحتی در قالب واقعیت می‏گنجد و به بالندگی و سازندگی در زندگی كمك
بسیار می‏كند. نخستین گام و در واقع، طلیعه تحقّق یك شخصیت سالم، اراده و خواست فرد است و شخص، كافی است كه تصمیم بگیرد و به آن عمل كند. در این زمینه، روان شناسان و
صاحب‏نظران متعددی از جمله: گوردون آلپورت، اریك فِروم، آبراهام مَزلو، وین‏دایر، كارل راجرز و بسیاری دیگر، به بحث و ارائه دیدگاه‏های نو پرداخته‏اند و برخی از آنها توانسته‏اند با ترسیم
الگویی صحیح از یك شخصیت سالم، به بسیاری از ابعاد وجودی این انسانِ با ثبات و با اراده پی ببرند.
● روان‏شناسان، چه می‏گویند؟
در روان‏شناسی معاصر، برای شخصیت سالم، ویژگی‏های مثبت و پایداری مطرح است كه مرور این گونه ویژگی‏ها، خود به تقویت اراده، معنویت و بهره‏گیری از روش صحیح چگونه زیستن،
كمك شایانی می‏كند. یك شخصیت سالم از بزرگ‏ترین خصوصیت خود یعنی »خلّاقیت« استفاده فراوان می‏برد و توانایی خاصی در خلاقیت دارد و تنها در یك جهت و یك بعد، سیر نمی‏كند؛
بلكه در همه جنبه‏های زندگی و ابعاد آن، هنر نمایی می‏كند.
او را نمی‏توان در یك ردیف شغلی، سطح مادی، فرهنگی، و محدوده جغرافیایی محدود كرد؛ زیرا او دارای خصوصیاتی است كه با آنچه كه عوام به آنها دل بسته‏اند یا در آنها دغدغه دارند،
متفاوت است.
او از زندگی راضی است و همه چیز زندگی را دوست دارد، ویژگی‏های ظاهری(فیزیكی)خویش را كاملاً پذیرفته و با آنها به خوبی كنار آمده است، دنیا را بدون ظواهرش پذیرفته و از گردش
روزگار، نهایت لذت را می‏برد، رخوت و خستگی در او جای ندارد، هم از كار و هم از تفریح، لذّت می‏برد و به همین خاطر از كار، خسته نمی‏شود.
او با ناملایمات زندگی برخوردی مناسب و ملایم دارد و همواره به این‏گونه ناملایمات به چشم تجربه می‏نگرد و از آنها چشم اندازی مثبت در آینده ترسیم می‏كند.
یك شخصیت سالم، همواره آگاهانه و معقول عمل می‏كند، از قید و بندهای گذشته، آزاد است، كارهای عادی و روزمره را به گوشه‏ای كنار می‏زند و در كند و كاو تجربه‏های تازه است. با
نگاهی معقول و منطقی به آینده و با در نظر گرفتن این واقعیت كه در »حال« زندگی می‏كند، به پیش می‏رود.
او در اطراف خود، حصاری زیبا ساخته كه از ذهن او حراست می‏كند و در واقع، نگهبان ورودی ذهن اوست و به هر فكری اجازه ورود نمی‏دهد مگر این كه توسط این حصار، پالایش شود.
او بیشتر گوش می‏كند، سبك و سنگین می‏كند، اسیر هیجانات زودگذر نمی‏شود و با لبخندی ملایم و آرام با بسیاری از قضایا برخورد می‏كند و به همین دلایل، به سادگی در دام
احساسات و هیجانات منفی خود اسیر نمی‏شود.
● هفت معیار
گوردون آلپورت، یكی از نخستین روان‏شناسانی بود كه توجه خویش را به »شخصیت سالم« معطوف داشت و در این زمینه، حرف زیادی برای گفتن داشته است. از دیدگاه آلبورت: گسترش
مفهوم »خود«، برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران، رسیدن به امنیت عاطفی، داشتن ادراك واقع بینانه، شناخت مهارت‏ها و وظایف خود، عینیّت بخشیدن به »خود« و و فلسفه یگانه سازی،
هفت معیار شخصیت سالم به شمار می‏روند.
یك شخصیت سالم با وجود این كه ارتباطی بسیار صمیمانه با دیگران دارد و نسبت به خانواده و اطرافیانش مهرورزانه و عاشقانه برخورد می‏كند، امّا به استقلال خود در روابطش بسیار
بسیار بها می‏دهد و سعی می‏كند كه خلوت و تنهایی اختیاری و آگاهانه خود را نیز پیوسته حفظ كند؛ زیرا او برای دنیای درون خود، اهمیت بسیاری قائل است و به محافظت هوشیارانه از
دنیای زیبای درون خویش می‏پردازد.
او به گونه‏ای با وابستگی‏ها مخالف است و عقیده دارد كه وابستگی، وی را از خلاقیت و خود شكوفایی باز می‏دارد. او هرگز به دنبال جلب تحسین و تمجید دیگران نیست و البته این بدان
معنا نیست كه آثار مثبت تشویق را در نظر نگیرد؛ امّا هرگز به كاری كه نوعی خودنمایی و خرید تحسین دیگران باشد، دست نمی‏زند.
● تأثیر محیط
با همه این تفاسیر نباید تأثیر اجتماع و فرهنگ رایج در آن را در فرایند تكامل شخصیت سالم نادیده گرفت. جامعه ناسالم در میان اعضای خود، دشمنی، بدگمانی، بی‏اعتمادی و ده‏ها
خصلت نامطلوب به وجود می‏آورد كه مانع از رشد بسیاری از افراد جامعه می‏شود.
مَزلو، روان‏شناس انسان‏گرا، معتقد است كه »شخص سالم« در حال خود شكوفایی یا تحقّق بخشیدن ذات خود است و شخصی است كه شایستگیِ بودن و شدن را داراست. او بارها به
بررسی خصوصیات و ویژگی‏های شخصیت سالم می‏پرداخته است.
داشتن درك درست از واقعیت، توانایی گسترش روابط صمیمانه، خلاقیت و نیز برخورداری از رفتار اخلاقی مبتنی بر اصول معنوی، ویژگی‏های دیگری است كه مَزلو از آنها به عنوان مؤلّفه‏ها یا
عناصر سازنده شخصیت سالم، یاد می‏كند.
مزلو، همچنین معتقد است افرادی كه خواستار »خودْ شكوفایی« هستند، پیش از آن، نیازهای سطوح پایین‏ترشان (یعنی نیازهای جسمانی، ایمنی، تعلّق، محبّت و احترام) را برآورده
ساخته‏اند، دچار بیماری‏های روانی نیستند و زمینه فعلیت بخشیدن توانایی‏ها و قابلیت‏هایشان را فراهم آورده‏اند و به بلوغ و سلامت روان دست یافته‏اند.
او ویژگی دیگر افراد خود شكوفا را داشتن ادراك صحیح از واقعیت‏های موجود و شناخت عینی اشخاص پیرامون خود )به همان گونه كه هستند( می‏داند.
یكی دیگر از خصوصیات مورد بحث شخصیت سالم در جامعه امروزی - كه درست در مقابل ویژگی‏های شخصیت ناسالم قرار دارد - بی‏تكلّف بودن و بی‏ریایی است. او خود را بیش از آنچه
كه هست، بزرگ نمی‏كند و به قول امروزی: »خود را گم نمی‏كند«. او در انسان‏ها تفاوت‏های ظاهری را نمی‏بیند و از اظهار نظر و انفعال در مورد آنچه كه برای وی مسلّم نشده است، اجتناب
می‏ورزد؛ در حالی كه شخصیت‏های ناسالم، جهان را با قالب‏های ذهنی خویش ادراك می‏كنند و همیشه درصددند تا آن را با اجبار فراوان، به همان شكل ترس‏ها، نیازها و ارزش‏های خود
درآورند.
یكی دیگر از خصوصیات قابل توجه »شخصیت سالم« وجود شور و شوق و عشق فراوان است كه باعث می‏شود تا او را همواره سرحال و پر انرژی نشان دهد. او به دفع احساسات مخرّب
می‏پردازد و جای آنها را با احساسات مثبت پر می‏كند. او واقع بین است و مردم را همان گونه كه هستند می‏پذیرد و هرگز از جامعه، تصویری رؤیا گونه نمی‏سازد ناهنگام مواجهه با واقعیت،
با احساس حسرت، دلسردی و نفرت مواجه شود. او همواره با تعقّل، عشق می‏ورزد و در واقع، عاشقی عاقل است.

منابع
۱ . آناتومی جامعه، فرامرز رفیع‏پور، تهران: شركت سهامی انتشار، ۱۳۷۸.
۲ . »تصویری از شخصیت سالم«، وین دایر، ترجمه: گیتی حسنی، ماه‏نامه موفقیت، ش۱۱.
۳ . »رمز شادابی و آرامش: بررسی شناخت و كسب شخصیت سالم در زندگی«، فاطمه حقیقت‏جو، روزنامه ایران، ۸۱/۵/۲۳.
۴ . »شخصیت سالم«، احمد علی هوشیارزاده، ماه‏نامه اروند، سال سوم، ش۱۱.
۵ . »شخصیت سالم: واقعیت یا خیال«، وین دایر، ترجمه: محمد رضا آل‏یاسین، روزنامه همشهری، ۸۰/۴/۲۸ .
سید محمد (مهیار )موسوی

منبع : سایر منابع