دره گوهررود و جام های مارلیک

● تمدنی پیشرفته در دره ای محصور
در دره گرهررود، تپه های بزرگ و كوچك به چشم می خورند كه از دوران باستان بر جای مانده است. تپه مارلیك، از مهمترین آنهاست. دره زیبای گوهررود در بخش شرقی. كوههایی كه سراسر جلگه های جنوبی گیلان را از فلات ایران جدا می سازد، ارتفاع تقریبی ۵۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. دره گوهر رود در دو طرف رودخانه ای به همین نام واقع است كه از شعبه های سفید رود است.
دره گوهررود آب و هوای مناسب دارد و درختان وحشی و میوه های جنگلی در آن فراوان است. در بیشتر ارتفاعات این دره درختهای زرین یا نوعی سرور روییده است كه چوب آن بسیار سخت و مقاوم است. به علت آب و هوای مناسب و رطوبت و شبنم كافی سطح دره از گلها و گیاهان وحشی پوشیده است. كوه پربرف دلفك با ارتفاع ۲۷۵۰ متر كه در جهت شرقی این دره قرار گرفت است، به نمای طبیعیت زیبای آن جلوه ای بدیع می بخشد. بدون شك امتیازات فراوان دره گوهررود به ویژه زیبایی طبیعت، اعتدال هوا و حاصلخیزی زمین توجه اقوامی را كه بر این قسمت از ایران مسلط بودند جلب كرده بود و موجب شده بود كه بزرگان و حكمرانان آنها در این دره رحل اقامت افكنند.
پژوهش درآثار به دست آمده از تمام منطقه، تمدنی را نشان می دهد كه كم كم به سوی كمال پیش رفته است و به یقین تا رسیدن به مرز تمدن مارلیك مراحلی مختلفی را پیموده است. وجود تپه های باستانی در دره گوهررود، باغها و برنجزارها، هر یك به سهم خود حكایتی از تمدن باستانی این منطقه را باز می گوید بیشتر گورهایی كه كشف شده است با سنگ شكسته و ملات ساخته شده است و بدنه بیرونیآنها كه به جدار تپه چسبیده است نامرتب به نظر می رسد.
یادمانه های تاریخی تمام این گورستانها حكایت از دلبستگیها و باورهای قومی دارد كه تمدن مارلیك را ساخته است. ساكنان این خطه به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند و برای تامین نیازهای آن وسایل مختلفی را با جسد به خاك می سپردند. با انداك توجه به آثار به دست آمده از اشیاء سفالی و مفرغی تا ظروف طلایی می توان دریافت كه طبقات مختلف مردم این ناحیه كنار هم و در یك جا زندگی نمی كردند، بلكه طبقات پایین در دامنه ها و ارتفاعات سكونت داشتند و سلاطین و فرماندهان در ناحیه خوش آب و هوای دره زندگی می كردند.
● جام طلایی مارلیك
جام طلایی مارلیك به ارتفاع۵/۱۷سانتی متر و قطر دهانه فشرده ۱۴ سانتی متر، از آرامگاه شماره ۲۶ كشف شده است. این جام از فلز طلای نسبتاً خالص است و از خاصیت فرم گیری وشكل پذیری زیاد برخوردار است.این جام از زیباترین جامهای مكشوفه مارلیك است و بر روی آن چهار گاو بالدار نقش بسته است كه هر جفت از گاوها به طور قرینه درحال بالا رفتن از یك درخت تزیینی شبیه نخل هستند.
قسمت بالایی بدن و سر حیوانات به صورت برجسته نقش شده است.
این حیوانات خیالی پاهای جلویی را بلند كردند و بر شاخه های درخت تكیه دادند و روی دو پای عقت ایتساده اند. در ساخت این ظرف نهایت مهارت هنر چكش كاری و قلم زنی به كار رفته است. قسمت های خالی صحنه و حاشیه های بالایی نزدیك لبه و قسمت حاشیه نزدیك به كف با تزیینات زنجیره ای آراسته است و در كف ظرف یك ترنج هندسی زیبایی جای دارد.
● جام طلای افسانه حیات
ظرف مشهور دیگری كه از مارلیك به دست آمده است شهرت خاصی دارد، جام طلا به نقاش داستان افسانه حیات یا زندگی است.جام حیات ۲۰ سانتیمتر ارتفاع دارد و قطر دهانه آن ۱۴ سانتی متر است. بدنه جام ظرافت و نازكی خاصی دارد و در ساخت آن از طلای نسبتاً نرمی استفاده شده است. در لبه ظرف برای استحكام بیشتر حالت نوار مفتولی ایجاد كرده اند. این ظرف به علت فشار خاك تا حدی فشرده شده است و آن حالت اولیه ندارد.
بر روی این جام در چهار ردیف اشكالی ترسیم شده است كه نقوش هر ردیف با تكرار در دورادور طرف، تمام صحنه را پر كرده است تصویر ردیف پایین نشانگر یك بز كوهی در حال شیر دادن به نوزاد خویش است. در ردیف دوم دوران بلوغ بز نوزاد تصویر شده است كه با نهادن دو پای عقبی در حال خوردن برگهای یك نخل تزیینی است. صحنه ای كه در ردیف سوم تكرار شده است، نمایش یك گراز وحشی است كه شش بار دور ظرف نقش شده است. درفاصله هر دو گراز از بالای سر حیوان، یك پرنده كه احتمالاً لاشخور است، دیده می شود.
در بالاترین صحنه قسمت مرگ بز كوهی و دریده شدن او توسط لاشخورها به نمایش گذارده است. بالای سر دو لاشخوركه روبه روی هم قرار گرفته و در حال خوردن جسد بز كوهی هستند، موجودی شبیه پرنده در مقابل درخت كوچكی به حالت چمباتمه دیده می شود. تسلسل واقع از حیات تا ممات به طرز زیبایی بر این جام نقش بسته است و وقایع زندگی و خاتمه حیات یك موجود، به صورت داستان كه بر پرده نقش بندد، تصویر شده است. ظرافت و دقتی كه در ارایه جزییات این نقوش به كار بسته شده است، در حد كمال شایان توجه است.
ظروف دیگری نظیركاسه زرین با نقش رب النوع، جام زرین با نقش سیمرغ و گاو بالدار، جام طلای مارلیك با نقش گاو بالدار و درخت تزیینی، كاسه زرین با نقش عقاب و قوچ، فنجان طلا به نقش بز كوهی در حالت آرمیدن، جام تزینی اسب شاخ دار و همچنین جام سیمین با نقش سردار در حال رام نمودن پلنگ و بز كوهی، جام نقره با نقش گوزن درحال جهش همراه ظروف مفرغی از دیگر نمونه های جالب توجه است كه هر یك به تنهایی درخور تحقیقات علمی مفصل است.
از جمله آثاری كه در مارلیك به تعداد زیاد كشف شده است، مهرها است.مهر ها كه به دو شكل استوانه ای و مسطح پیدا شده است، عموماً از جنس مفرغ، سنگ، استخوان و گل پخته است و نقش مهم در معرفی صاحب آن و نیز ارضای حس تملك او ایفاء می كند، این مهره ها از دوران آغاز تا دوران هخامنشی را در بر می گیرد.
از جمله اقدامات ارزنده سازمان میراث فرهنگی چاپ كتابچه معرفی آثار تاریخی و آداب و رسوم گیلان است كه تحت عنوان همپای میراث فرهنگی گیلان،توسط حوزه معاونت معرفی و آموزش منتشر شده است. برای شناسایی بهتر آثار تاریخی و محوطه باستانی لازم است تمامی آنچه درون یك محوطه باستانی وجود دارد هر كدام به صورت مجزا بیان شود. در این مهم از نقشه، عكس و… برای درك بهتر خواننده استفاده شود.

روشن بابایی همتی
فهرست منابع:
۱- سیمای میراث فرهنگی گیلان، معاونت معرفی و آموزش سازمان میراث فرهنگی گیلان، ۱۳۸۰.
۲- مجموعه راهنمای جامعه ایرانگردی استان گیلان، حسن زنده دل و دیگران، نشر ایرانگردان، ۱۳۷۹.
۳- كتاب گیلان(جلد اول)، ابراهیم اصلاح عربانی، گروه پژوهشگران ایران، ۱۳۸۰توانیایی، جاذبه های گردشگری شهرسان رشت با تاكید بر توریسم روستایی، روشن بابایی همتی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ۱۳۸۲.

منبع : سایت خصوصی میراث ـ صنایع دستی و گردشگری