جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا
آیا از دیدگاه اسلام ممکن است کسی مورد شفاعت قرار بگیرد؟
واژهٔ «شفاعت» از مادهٔ «شفع» به معنای جفت گرفته شده است. از آن روی به وساطت برای رهایی گنهکار، شفاعت گفته میشود، که جایگاه شفاعتگر و نیروی تأثیر او، با عوامل نجاتی که در وجود شفاعت شونده هست، هر چند اندک باشد، ضمیمه و جفت میشوند و هر دو به کمک هم، موجب رهایی گنهکار میگردند.
شفاعت اولیای خدا برای گنهکاران، در ظاهر این است که عزیزان الاهی، به دلیل جایگاهی که در پیشگاه خداوند دارند، به اذن خدا و با ضوابط خاصی که جنبهٔ کلی دارد، نه فردی، میتوانند برای مجرمان و گنهکاران وساطت کنند، و با دعا و نیایش، از خداوند بزرگ بخواهند که از کوتاهی و گناه آنان درگذرد. البته شفاعت کردن و پذیرفته شدن شفاعت آنان، در گرو شرایطی است که برخی مربوط به گنهکار، و برخی مربوط به مورد شفاعت، یعنی گناه است.
به بیان دیگر، شفاعت یا پایمردی، همان یاری اولیای خداست با اذن خدا، به کسانی که در عین گنهکار بودن، پیوند معنوی خود را با خدا، و پیوند روحی خویش را با اولیای خدا بندیدهاند، و این ضابطه پیوسته باید محفوظ باشد. پس حقیقت شفاعت، جز این نیست که رحمت گستردهٔ خدا و بخشش و آمرزش او به دست اولیای الاهی که حاملان فیض و واسطههای رحمت هستند، به گنهکارانی که شایستگی بخشایشگری او را دارند برسد. هر چند این فیض میتوانست بدون واسطهٔ کسی به آنان برسد، اما ارادهٔ حکیمانهٔ خداوند آن است که فیض معنوی وی، در آن سرا مانند این سرا، و بسان دیگر فیضهای مادی و معنوی او، از طریق اسباب ویژه و علل معین به دست افراد برسد. از این نظر، ارادهٔ خداوند این است که گروهی به فرمان و اذن صریح او، در روز رستاخیز با دعا و درخواست از او بخواهند تا رحمت گستردهاش را شامل حال گروهی از بندگان سازد و آنان را از چنگال کیفرها و مجازاتهای سنگین برهاند. البته چگونگی تأثیر تکوینی دعای آنان در پیراستن گناهان و جلب رحمت خداوند برای ما روشن نیست.
۱ آیا شفاعت از دیدگاه قرآن پذیرفته شده است؟
از دیدگاه قرآن، شفاعت، اصلی انکارناپذیر است و آیات فراوانی دربارهٔ آن آمده است که به یادکرد شماری از آنها بسنده میکنیم. این آیات، به روشنی، موضوع شفاعت را با شرایط ویژهای که مهم آن اذن الاهی است، بیان میکنند؛ هر چند نام و ویژگیهای شافعان را نمیبرند، و تنها به ذکر صفات و شرایط شافعان میپردازند.
مطابق آیهٔ ۲۵۵ سورهٔ بقره، هیچ کس بدون اذن خداوند شفاعت نخواهد کرد؛ اما این آیه تلویحاً به بیان این نکته میپردازد که در روز بازپسین شفیعانی هستند که به اذن خداوند، شفاعت میکنند:
مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ؛[۱]
کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟
مطابق دستهای دیگر از آیات، تنها گروهی میتوانند شفاعت کنند که خداوند به آنها وعده داده و با خدا چنین پیمانی داشته باشند.
مَا مِن شَفِیعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ؛[۲]
شفاعتگری جز پس از اذن او نیست.
لاَّ یَمْلِکُونَ الشَّفَاعَهَٔ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمنِ عَهْداً؛[۳]
]آنان[ اختیار شفاعت را ندارند، جز آن کس که از ]جانب[ خدای رحمان پیمانی گرفته است.
یَوْمَئِذٍ لاَّ تَنفَعُ الشَّفَاعَهُٔ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلاً؛[۴]
در آن روز، شفاعت ]به کسی[ سود نبخشد، مگر کسی را که ]خدای[ رحمان اجازه دهد و سنجش او را پسند آید.
وَلاَ تَنفَعُ الشَّفَاعَهُٔ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَِذِنَ لَهُ؛[۵]
و شفاعتگری در پیشگاه او سود نمیبخشد، مگر برای آن کس که به وی اجازه دهد.
بنابراین، مطابق این آیات، شفاعت، از اصول پذیرفته شدهٔ قرآنی است و در جهان آخرت روی خواهد داد.
۲. آیا شفاعت از دیدگاه روایات پذیرفته شده است؟
پیامبر گرامی اسلام(ص) و جانشینان راستین وی، به پیروی از قرآن مجید، بر موضوع شفاعت تأکید کرده و مرزها و شرایط آن را نیز بر شمردهاند. از میان دهها روایت در این زمینه، به نقل دو روایت بسنده میکنیم.[۶] از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت شده است که فرمود:
اعطیتُ خسماً... و اعطیتُ الشفاعهٔ، فادّخرتُها فادّخرتُها لأُمّتی فهی لِمَن لایُشرکُ باللَّه شیئاً؛[۷]
خداوند بزرگ به من پنج امتیاز عطا فرموده است... که یکی از آنها شفاعت است و آن را برای امت خود نگاه داشتهام؛ شفاعت برای کسانی است که شرک نورزند.
و نیز فرمودهاند:
أنا أوّل شافع و أوّل مشفّع؛[۸]
من نخستین کسی هستم که شفاعت میکند، و نخستین کسی هستم که شفاعت او پذیرفته میشود.
ابوذر میگوید: پیامبر(ص) شبی تا به صبح نماز میخواند و رکوع و سجود میکرد، و پیوسته آیهٔ ۱۱۸ سورهٔ مائده[۹] را میخواند. چون صبح شد، از او دربارهٔ چگونگی و چرایی این نماز پرسیدم. فرمود: من از پروردگار عزوجلّ برای امتم شفاعت خواستم، و او خواستهٔ مرا پذیرفت؛ پس شفاعت به خواست خدا از آن کسانی است که مشرک نباشند. [۱۰]
۳. آیا درخواست شفاعت در میان صحابهٔ پیامبر گرامی اسلام پیشینه داشته است؟
با بررسی تاریخ میتوان بر موارد پرشماری از درخواست شفاعت صحابهٔ پیامبر دست یافت که به نمونههایی از آنها اشاره میکنیم.
در منابع اهل سنت، از انس بن مالک، چنین نقل شده است:
سألت النبی ان یشفع لی یوم القیامهٔ فقال انا فاعل قلت فاین اطلبک فقال علی الصراط...؛[۱۱]
از پیامبر خواستم که در روز قیامت در حق من شفاعت کند. وی پذیرفت و گفت: شفاعت خواهم کرد. گفتم: کجا تو را بیابم؟ فرمود: کنار صراط.
تقاضای انس از پیامبر(ص) و اینکه پیامبر، او را از این گونه درخواست، نهی نمیکند و بلکه به او نوید عمل میدهد، نشان از آن دارد که شفاعت، اصل پذیرفته شدهای در عصر رسول خداوند بوده است.
سواد بن عازب، از یاران پیامبر است. او در ضمن اشعاری از پیامبر درخواست شفاعت میکند و میگوید: ای پیامبر گرامی، روز رستاخیز شفیع من باش؛ روزی که شفاعت دیگران برای سواد بن عازب سودی نخواهد داشت.[۱۲]مردی به نام تبع، از قبیلهٔ حمیر، پیش از تولد پیامبر شنیده بود که به همین زودی پیامبری از سرزمین عربستان از سوی خدا برانگیخته خواهد شد. وی پیش از مرگ، نامهای نوشت و از نزدیکان خود خواست: اگر روزی چنین پیامبری به رسالت برخاست، نامهٔ مرا به او برسانید. او در آن نامه چنین نوشته بود: اگر عمرم وفا نکرد و پیش از درک تو درگذشتم، در آخرت مرا شفاعت کن و فراموشم مکن. هنگامی که نامه به دست پیامبر رسید، سه مرتبه فرمود: آفرین بر تبع، برادر صالح.[۱۳]
اگر درخواست شفاعت از پیامبر شرک بود، هرگز رسول گرامی اسلام، او را برادر خود نمیخواند و بر او آفرین نمیگفت.
ابن تیمیه که از مخالفان سرسخت درخواست شفاعت از شافعان راستین است، در کتاب زیارهٔ القبور حدیثی از پیامبر گرامی به شرح زیر نقل میکند:
عرب بیابانی حضور رسول خدا رسید و گفت: جانها به لب آمده و گرسنگی ما را فرا گرفته و چهارپایان نابود شدهاند. سپس این دو جمله را گفت: فادع لنا فانا نستشفع باللَّه علیک؛ برایمان دعا کن، خدا را به سوی تو شفیع میآورم. وَبِک عَلی اللَّه؛ و تو را نیز شفیع خود به درگاه الاهی قرار میدهم. پیامبر(ص) پس از تسبیح خداوند فرمود:
ویحک ان اللَّه لا یستشفع به علی احد من خلقه شأن اللَّه اعظم من ذلک؛[۱۴]
وای بر تو، شأن خداوند بالاتر از آن است که پیش کسی شفیع قرار داده شود.
از این بیان پیامبر دریافته میشود که پیامبر گرامی تنها جملهٔ نخست را تخطئه کرده، ولی جملهٔ دوم را که از پیامبر خواست در حق او شفاعت کند، درست و پای بر جا دانسته است؛ چرا که معنا ندارد خداوند را نزد پیامبر شفیع قرار دهیم؛ زیرا هرگز خداوند چیزی از بندگان خود درخواست نمیکند، بلکه باید مخلوق خدا را شفیع خود به درگاه الاهی قرار دهیم.
در منابع اهل سنت، از عثمان بن حنیف، صحابی پیامبر(ص)، نقل است که مردی مبتلا به درد چشم حضور پیامبر رسید و درخواست دعا کرد و به پیامبر چنین گفت: از خدا بخواه تا مرا عافیت بخشد. پیامبر او را میان دعا و صبر بر بلا مخیر ساخت و به او دستور داد که وضوی درستی بگیرد و با دعای مخصوص خدا را بخواند. او انجام داد و گرفتاریاش برطرف گردید.[۱۵]
اگر درخواست دعا از پیامبر جایز نبود، نباید پیامبر در برابر گفتار اعرابی سکوت کند. این بخش از احادیث حاکی از آن است که درخواست شفاعت از شفیع راستین در دوران زندگانی او اشکالی ندارد. از یک رشته روایات و احادیث استفاده میشود که صحابهٔ پیامبر پس از وفات ایشان، از روح پاک او درخواست شفاعت میکردند. در زیر نمونههایی از این روایات آمده است:
۱. هنگامی که امیر مؤمنان از غسل و کفن پیامبر فارغ گردید، چشم به چهرهٔ او دوخت و گفت:
بابی انت و امی طبت حیاً و طبت میتا... واذکرنا عند ربک...؛[۱۶]
پدر و مادرم فدای تو! در دوران زندگی و پس از مرگ، پاک و پاکیزه هستی...، از ما نزد پروردگار خود یاد کن.
۲. پس از درگذشت رسول گرامی اسلام(ص) ابوبکر پارچه از چهرهٔ او کنار زد و صورت مبارکش را بوسید و گفت: پدر و مادرم فدای تو باد! در دوران زندگی و پس از مرگ، پاک و پاکیزه هستی، از ما نزد پروردگار خود یاد کن و ما را به خاطر داشته باش.[۱۷]
اینها همگی بیانگر از آن است که در شفاعت خواهی، فرقی میان حال زندگی و مرگ شفاعت کننده نیست و اگر درخواست شفاعت از او، پس از مرگ شرک باشد، باید در دوران زندگی نیز شرک شمرده شود. گذشته از این، عالمان بزرگ اسلام در کتابهای آداب زیارت پیامبر یاد آور میشوند که بگوییم:
جئناک لقضاء حقک... والاستشفاع بک فلیس لنا یا رسول اللَّه شفیع غیرک فاستغفرلنا واشفع لنا؛[۱۸]
ای پیامبر خدا، به زیارت تو شتافتیم تا حق تو را ادا کنیم... و از تو شفاعت بخواهیم. ای رسول خدا، ما شفاعتگری جز تو نداریم، پس برای ما آمرزش بخواه و در حق ما شفاعت بنما.
با توجه به این آیات و روایات، و با توجه به سنت جاری در میان مسلمانان در تمام دورانها، موضوع درخواست شفاعت، امری روشن است و شک و تردید در آن راه ندارد.
[۱] . سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۵۵.
[۲] . سورهٔ یونس، آیهٔ ۳.
[۳] . سورهٔ مریم، آیهٔ ۸۷، مقصود از «لایملکون» همان معبودهای باطل است که در آیهٔ ۸۱ همین سوره «وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَهًٔ» آمده است.
[۴] . سورهٔ طه، آیهٔ ۱۰۹.
[۵] . سورهٔ سبأ، آیهٔ ۲۳.
[۶] . برای پژوهش بیشتر، ر.ک: منشور جاوید، ج ۸، ص ۱۵۵ - ۱۷۸؛ مفاهیم القرآن، ج ۴، ص ۳۱۵ - ۳۳۷. در منشور جاوید که تفسیر موضوعی قرآن است، نزدیک به یکصد روایت در زمینهٔ شفاعت، شرایط شافعان، و شرایط کسانی که در حق آنها شفاعت میشود، و نیز نتیجهٔ شفاعت، جمع آوری شده است.
[۷] . مسند احمد، ج ۱، ص ۳۰۱؛ سنن نسایی، ج ۱، ص ۱۷۲؛ سنن دارمی، ج ۱، ص ۳۲۳.
[۸] . سنن ترمذی، ج ۵، ص ۲۴۸؛ سنن دارمی، ج ۱، ص ۲۶.
[۹] . إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ.
[۱۰] . مسند احمد، ج ۵، ص ۱۴۹.
[۱۱] . کشف الارتباب، ص ۲۶۳، به نقل از: سنن ترمذی.
[۱۲] . فکن لی شفیعاً یوم لا ذوشفاعهٔ بمغن فتیلا عن سواد بن عازب (الاصابهٔ، ج ۲، ص ۹۶)
[۱۳] . تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۴۶.
[۱۴] . زیارهٔ القبور فی الکتاب والسنه، ص ۱۵۵.
[۱۵] . مسند احمد، ج ۴، ص ۱۳۸؛ صحیح ترمذی، کتاب دعوات، ص ۱۱۸.
[۱۶] . نهج البلاغه، خطبهٔ ۲۳.
[۱۷] . کشف الارتیاب، ص ۲۶۵، به نقل از: خلاصهٔ الکلام.
آیت الله جعفر سبحانی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
غزه ایران روسیه مجلس شورای اسلامی نیکا شاکرمی دولت سیزدهم روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت
سلامت یسنا آتش سوزی قوه قضاییه تهران بارش باران پلیس شهرداری تهران سیل آموزش و پرورش فضای مجازی
قیمت خودرو قیمت طلا قیمت دلار خودرو بازار خودرو دلار سایپا بانک مرکزی ایران خودرو
نمایشگاه کتاب سریال کتاب مسعود اسکویی تلویزیون سینما سینمای ایران دفاع مقدس موسیقی
اسرائیل رژیم صهیونیستی فلسطین جنگ غزه حماس نوار غزه چین اوکراین ترکیه انگلیس نتانیاهو ایالات متحده آمریکا
فوتبال استقلال پرسپولیس علی خطیر سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ برتر رئال مادرید لیگ قهرمانان اروپا بایرن مونیخ
هوش مصنوعی تماس تصویری گوگل اپل آیفون همراه اول تبلیغات اینستاگرام ناسا
خواب بیمه فشار خون کبد چرب کاهش وزن دیابت