مخاطب شناسی در تبلیغ

در فرهنگ و تفکر دینی اصل « تبلیغ » از اهمیت خاصی برخوردار می باشد و ارزش و آثار و ثمرات ویژه ای را به خود اختصاص می دهد. این اهمیت و ارزشمندی و نتایج شگرف نقش برجسته و تاثیرگذار و تحول آفرین تبلیغ را اثبات می کند و این نقش مهم و مفید و موثر نیز با « شیوه های صحیح » مرتبط می باشد و آنگونه نیست که تبلیغ به هر نحو و با هر شیوه و روش نقش تحول زا ایفا نماید و در فکر و جان و دل افراد دگرگونی ایجاد کند.
شیوه صحیح تبلیغ عامل اساسی در گسترش تفکر اسلامی با تاثیرگذاری های خاص خود در مردم محسوب می شود و باید اذعان داشت که یکی از علل بسیار مهم و محوری و مبنایی در رشد فرهنگ جامع و غنی اسلام در سراسر جهان تحقق شیوه های برتر و تحول زای تبلیغ می باشد که در همه اعصار و زمان ها ـ از بعثت نبی اکرم (ص ) تا دوره های حیات و امامت ائمه اطهار(ع ) و پس از آن در رهبری فقهای جامع الشرایط و مدیر و مدبر و زمان شناس و علمای آزاداندیش و جامعه شناس ـ تداوم داشته است و اگر چه در همه زمان ها از جمله عصر و زمان ما باموانع و مشکلات و تحرک جمود اندیشان و ظاهرگرایان و خرافه پرستان مواجه بوده است لکن در فراز و فرودها و تنگناها و رنج و مرارت های فراوان همواره به نتیجه و ثمرهای لازم منتهی گردیده است .
یکی از شیوه های صحیح تبلیغ « مخاطب شناسی » می باشد. این شیوه در کنار سایر روش های تاثیرگذار و تحول زا از عوامل مهم رشد و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی به شمار می رود.
در شیوه مخاطب شناسی میزان فهم و درک و مراتب عقل و خرد افراد سنجیده می شود و پس از آن و متناسب با این شناسایی دقیق جلوه های مختلف تعالیم و قوانین و ارزش های اسلامی در ابعاد اعتقادی عبادی اخلاقی تربیتی اجتماعی سیاسی و اقتصادی به شرح و توضیح و تبیین در می آید.
اصل « مخاطب شناسی در تبلیغ » اگر آنگونه که شایسته است به تحقق در آید تاثیر لازم و مورد نظر را در افراد مختلف مردم جامعه با فهم و درک های گوناگون و میزان قدرت پذیرش و تجزیه و تحلیل های متفاوتی که دارند به وجود می آورد و هر کدام از آنها را به بهره های لازم از فرهنگ و معارف و تعالیم اسلامی نائل می گرداند.
حضرت امام جعفر صادق (ع ) در مواجهه و دیدار با یکی از اصحاب خویش به او چنین می فرماید :
« به یاران من سلام برسان و به آنان بگو خداوند رحمت کند کسی را که مودت و دوستی مردم را به سوی ما جلب کند با این روش که آن چه برای آنان قابل شناخت و فهم و درک است بیان نماید و آن چه را که برای آنان غیرقابل شناخت و درک و فهم می باشد بیان نکند. »
این رهنمود زیبا و نغز به طور صریح و آشکار اصل مخاطب شناسی در تبلیغ را مطرح می نماید و جایگاه و نقش و اهمیت و ثمربخشی آن را نمایان می سازد.
بر مبنای این کلام گهربار میزان شناخت افراد جامعه و مقدار فهم و درک و پذیرش ذهنی و فکری آنان نسبت به تعالیم و قوانین و ارزش های اسلامی ملاک و معیار بسیار مهمی برای ارائه حقایق اسلامی به آنان می باشد و اگر این معیار و ضابطه مورد توجه و نظر تبلیغ گران قرار نگیرد و بدون توجه به این اصل ضروری به تبیین و معرفی فرهنگ و معارف اسلامی اهتمام ورزند هر چه بیشتر به این تلاش فکری و تبلیغی شدت و فزونی بخشند کمتر به نتیجه و حاصل می رسند و هیچ دگرگونی و تحولی نمی توانند در مخاطبان ایجاد نمایند. این افراد به آن دلیل که ظرف فکری و ذهنی اقشار و افراد مختلف جامعه را نشناخته اند نمی توانند مظروف فکری مورد لزوم را در آن قرار دهند و در نتیجه تلاش و کوشایی آنان به ثمر نمی نشیند و موفق به پیام گزاری در تبلیغ و دگرگون سازی در افکار و قلوب و جان ها نمی شوند.
اهمیت اصل مخاطب شناسی در تبلیغ به گونه ای است که حضرت امام جعفر صادق (ع ) پس از دیدار با یکی از اصحاب خویش از او به صراحت می خواهد که این دستورالعمل را به همه کسانی که مسئولیت سنگین تبلیغ فرهنگ و اندیشه و معارف اسلامی را به دوش می کشند ابلاغ نماید که لازم است در تبیین اسلام و انتقال تعالیم آن به افراد جامعه دقت وافر مبذول دارند که « مخاطب » ها را به طور کامل شناسایی نمایند و بر اساس میزان درک و فهم و پذیرش فکری و عقلی آنان جلوه های مختلف معارف الهی را تشریح نمایند و آنان را به احکام وتعالیم و قوانین اسلام و رفتار و سیره عملی ائمه اطهار(ع ) که تجلی گاه معارف دینی می باشند جلب و جذب نمایند و از ارائه فرهنگ اسلامی به صورت تبیین و تبلیغ های نامنطبق با ظرف ذهنی و فکری مردم و ناسازگار با میزان فهم و درک آنان به شدت پرهیز و اجتناب نمایند تا در نهایت با رعایت دقیق و کامل اصل مخاطب شناسی در تبلیغ افکار و قلوب و جان و دل مردم را به سوی اسلام جامع و تحول زا و زندگی ساز راغب و مشتاق گردانند.

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی