پاکستان، تلاطم انتخاباتی

با نزدیك شدن به زمان برگزاری انتخابات پارلمانی در پاكستان كه برای اواخر سال ۲۰۰۷ میلادی پیش‌بینی شده، رقابت‌های سیاسی میان احزاب و گروه‌های سیاسی و مذهبی در این كشور تشدید شده است.
در مقطع فعلی عوامل موثر بر تحولات سیاسی و به‌خصوص انتخابات عمومی پاكستان عبارتند از:
۱) نظامیان حاكم كه در حال حاضر قدرت اصلی را در اختیار دارند؛
۲) میزان روابط خارجی احزاب و گروه‌های سیاسی و جریان حاكم؛
۳) بحران قضایی اخیر كه پس از بركناری افتخار محمد چودری در پاكستان ایجاد شده است؛
۴) تلاش نظامیان حاكم و حزب حاكم مسلم لیگ شاخه قائد اعظم برای ادامه حضور قدرتمندانه در صحنه سیاسی و پارلمان؛
۵) میزان تاثیرگذاری قدرت‌های خارجی به‌خصوص آمریكا در تحولات سیاسی پاكستان؛
۶) میزان تعامل و تفاهم پرویز مشرف با احزاب مخالف همچون حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف و حزب مردم به رهبری خانم بی‌نظیر بوتو؛
۷) نحوه حضور و شركت احزاب مخالف عمده، دولت پاكستان یعنی احزاب مردم و مسلم لیگ شاخه نواز شریف در انتخابات؛
۸) میزان توانایی دولت پاكستان در تشویق و ترغیب مردم برای شركت در انتخابات؛
تردیدی نیست هر یك از متغیرهای ذكر شده می‌تواند تاثیر مثبتی در روند انتخابات پارلمانی پاكستان داشته باشند.
گروه‌ها و جناح‌های تاثیرگذار بر انتخابات پارلمانی پاكستان را می‌توان به عوامل زیر دسته‌بندی كرد.
الف ) نظامیان
ب ) احزاب
ج ) گروه‌های سیاسی ـ مذهبی
د ) رسانه‌ها
ـ نظامیان، سكاندار عرصه سیاسی پاكستان: نظامیان در پاكستان با كودتای سال ۱۹۹۹ پرویز مشرف رئیس‌جمهوری این كشور مجدداً به عرصه سیاسی بازگشتند و در ۸ سال گذشته توانسته‌اند موقعیت خود را در این عرصه حفظ كنند. پرویز مشرف علاوه بر تصدی پست ریاست‌جمهوری، ریاست ستاد كل ارتش پاكستان را نیز برعهده دارد. گرچه وی برای كناره‌گیری از یكی از دو پست خود به شدت تحت فشار احزاب و گروه‌های سیاسی ـ مذهبی قرار دارد اما بیانیه اخیر ارتش پاكستان در حمایت از پرویز مشرف نشان داد كه نظامیان در پاكستان همچنان درصدد حفظ قدرت و حضور موثر در عرصه سیاسی پاكستان هستند، زیرا در این بیانیه نظامیان موضوع ادامه تصدی دو پست سیاسی و نظامی از سوی پرویز مشرف را خط قرمز انتقاد از وی اعلام كرده‌اند.
ـ احزاب و پراكندگی آنها در عرصه سیاسی پاكستان
احزاب پاكستان به شرح زیر قابل تقسیم‌بندی است:
۱ ) حزب مسلم لیگ: این حزب در سال ۱۹۰۶ یعنی ۴۰ سال قبل از استقلال هند و پاكستان در هندوستان كه تحت سیطره بریتانیا قرار داشت، تشكیل شد. مهم‌ترین هدف و مسوولیت این حزب حفاظت از منافع مسلمانان در هند بود. رهبری حزب مسلم لیگ را كه از درون حزب كنگره هند بیرون آمده بود، محمدعلی جناح برعهده داشت. وی رهبری گاندی را بر هند به رسمیت شناخت. در زمان استقلال پاكستان نیز حزب مسلم لیگ از محبوبیت قابل توجهی برخوردار بود. پنجابی‌ها، فئودال‌ها و بروكرات‌ها نفوذ شخصی خود را به مراتب بیشتر از سایر افراد به جریان‌ها و گروه‌های سیاسی در مسلم لیگ تحمیل كرده بودند، بعد از مرگ جونجو در سال ۱۹۹۳ محمد نواز شریف رهبری حزب مسلم لیگ را برعهده گرفت و این حزب تحت عنوان مسلم لیگ نواز شریف مطرح شد اما با كودتای سال ۱۹۹۹، پرویز مشرف رئیس‌جمهوری پاكستان و بركناری نواز شریف از نخست‌وزیری پاكستان، حزب مسلم لیگ به دو شاخه تقسیم شد. حزب مسلم لیگ شاخه قائد اعظم كه در حال حاضر حزب حاكم پاكستان تلقی می‌شود و اكثریت كرسی‌های پارلمان را برعهده دارد، از حزب اصلی منشعب شد و حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف هر چند به عنوان حزب مخالف فعال است اما رهبری آن یعنی نواز شریف در تبعید به‌سر می‌برد. در واقع پرویز مشرف برای درهم شكستن حزب نواز شریف موفق به انشعاب در آن شد. هر چند اخیراً حزب مسلم لیگ شاخه قائد اعظم حمایت لازم را از مشرف نداشته، به‌گونه‌‌ای كه خشم وی را برانگیخت.
۲) حزب مردم پاكستان: این حزب كه تقریبا منعكس‌كننده دیدگاه‌های ذوالفقار علی بوتو از بنیانگذاران پاكستان و استقلال این كشور است با شعار «اسلام دین ما، دموكراسی سیاست ما و سوسیالیسم اقتصاد ما» پا به عرصه سیاسی پاكستان گذاشت. حزب مردم در سال ۱۹۷۱ یعنی پس از استقلال بنگلادش به عنوان پاكستان شرقی و همزمان با نخست‌وزیری بوتو، قدرت را در پاكستان به دست گرفت. ملی‌گرایی بوتو، حوزه وسیعی از صنایع، شركت‌های بیمه و بانك‌های تجاری را در بر می‌گرفت. بعد از اعدام ذوالفقار علی بوتو، بیوه وی نصرت و دخترش بی‌نظیر كه نایب‌رئیس حزب بود، رهبری حزب را برعهده گرفتند. در حال حاضر ریاست حزب مردم را خانم بی‌نظیر بوتو برعهده دارد كه پس از كودتای سال ۱۹۹۹ در حالت تبعید در خارج از پاكستان (انگلستان و آمریكا) به‌سر می‌‌برد. به‌رغم تلاش‌های نظامیان برای انشعاب در حزب مردم، این حزب انسجام خود را حفظ كرده و تقریبا ۶۰ كرسی را در پارلمان در اختیار دارد. خانم بوتو درصدد است با حمایت‌های آمریكا و انگلیس و كنار آمدن با پرویز مشرف در قدرت شریك شود. گرچه گفته می‌شود توافق‌هایی نیز در این خصوص میان دو طرف حاصل شده است اما پرویز مشرف هرگونه توافق با بوتو را رد می‌كند. در صورت بازگشت خانم بوتو به صحنه قدرت تحول مهمی در عرصه سیاسی پاكستان رخ خواهد داد.
۳) جماعت اسلامی: جماعت اسلامی بزرگ‌ترین حزب مذهبی پاكستان است كه در سال ۱۹۴۱ از سوی مولانا ابوالعلی مودودی با عنوان جنبش ایدئولوژیكی، برای بهبود و ارتقای ارزش‌های اسلامی در هند تحت استعمار انگلستان تاسیس شد. اصول اساسی حزب جماعت اسلامی، جهانی شدن دین اسلام بود اما در سال ۱۹۴۷ از تاسیس دولت اسلامی پاكستان دفاع كرد. این حزب خواستار اداره دولت و جامعه با قوانین اسلامی و مخالف غرب‌گرایی است. اخیرا جماعت اسلامی با ائتلاف ۵ حزب و گروه اسلامی شیعه و سنی، تشكل قدرتمندی تحت عنوان مجلس متحده عمل را تشكیل دادند كه در حال حاضر یكی از قدرتمندترین گروه های مخالف پرویز مشرف رئیس‌جمهوری و رئیس ستاد ارتش پاكستان است. گرچه جماعت اسلامی در خصوص مسائل مختلفی همچون قانون شریعت با پرویز مشرف اختلاف نظر اساسی دارد اما در حال حاضر درخواست و پافشاری حزب جماعت اسلامی و سایر گروه‌های مذهبی مبنی بر كناره‌گیری پرویز مشرف از یكی از دو پست سیاسی و یا نظامی موجب رودررویی شده است. به گونه‌ای كه ارتش پاكستان اخیرا با انتشار بیانیه‌ای ضمن حمایت كامل از پرویز مشرف مخالف با تصدی دو پست ریاست جمهوری و یا ریاست ارتش را خط قرمز مخالفت با وی اعلام كرد. با این حال احزاب سیاسی ـ مذهبی از جمله جماعت اسلامی به رهبری قاضی حسین احمد همچنان از پرویز مشرف انتقاد می‌كنند. مجلس متحده عمل حضور موثری در پارلمان دارد و همواره سیاست‌های دولت را به خصوص در ارتباط با آمریكا زیر سوال می‌برد.
۴) رسانه‌ها: یكی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تحولات سیاسی و اجتماعی پاكستان، رسانه‌ها هستند. مطبوعات، رسانه‌های تصویری، دیجیتالی و الكترونیكی در كنار رادیو تاثیر منفی بر افكار عمومی پاكستان داشته و دارند و در تحولات اخیر، رسانه‌های پاكستان نشان دادند كه از قدرت تاثیرگذاری بالایی برخوردارند. مطبوعات پاكستان با پوشش خبری اعتراض‌های افتخارمحمد چودری رئیس بركنار شده دیوان عالی این كشور بر ضد پرویز مشرف، رئیس‌جمهوری پاكستان، به تشدید خشونت‌ها در شهرهای مختلف پاكستان به‌خصوص كراچی دامن زدند. رئیس‌جمهوری پاكستان نیز برای كنترل اوضاع دستور نظارت بیشتر بر رسانه‌ها را صادر كرد. هر چند وی ناگزیر شد تحت فشارهای رسانه‌ها دستور خود را لغو كند. مطبوعات در رسانه‌های پاكستان نشان دادند كه از قدرت تاثیرگذاری بالایی بر افكار عمومی این كشور برخوردارند، به گونه‌ای كه نظامیان حاكم را نگران پیامدهای آزادی عمل رسانه‌ها كرده است. از آنجا كه یكی از افتخارات پرویز مشرف گسترش كمی و كیفی رسانه‌ها و آزادی عمل آنها در برابر حكومت محسوب می‌شود، ولی با احتیاط تمام با این موضوع برخورد می‌كند و در همان حال می‌كوشد مانع از تهییج افكار عمومی بر ضد دولت پاكستان شود ودرصدد است موقعیت خود را در جامعه پاكستان مستحكم كند.
در هر حال، پاكستان كه در سال ۱۹۴۷ استقلال خود را از انگلستان كسب كرد همواره با كودتا روبه‌رو بوده است و نظامیان بیشترین سهم را در قدرت سیاسی پاكستان داشته‌اند اما همكاری نزدیك مشرف با آمریكا و نقض حریم هوایی و زمینی و حاكمیت ملی پاكستان از سوی آمریكا باعث شده است تا موقعیت نظامیان در عرصه سیاسی پاكستان تا حدی تضعیف شود. این موضوع احزاب مخالف به‌خصوص حزب مردم و جماعت اسلامی را برای تحت فشار قرار دادن هرچه بیشتر پرویز مشرف ترغیب می‌كند.
چنانچه پرویز مشرف بتواند در انتخابات آتی پارلمانی، اوضاع را كنترل و حزب طرفدار خود را وارد پارلمان كند وی یكی از قدرتمندترین رهبران نظامی پاكستان خواهد بود كه برای مدت طولانی ضمن كنترل اوضاع بر اریكه سیاست پاكستان تكیه خواهد زد.
ولی با توجه به اوضاع جدیدی که در رابطه با مسجد لعل پیش آمده است، بعید می نماید که پرویز مشرف بتواند از اقبال چندانی در اداره فضای آتی پاکستان برخوردار باشد.

منبع : روزنامه تهران امروز