چشم‏انداز صنعت خودرو در پاکستان

صنعت خودروسازی پاكستان بیش از آن كه یك صنعت بومی و متكی به دانش و فناوری داخلی باشد، وابسته به واردات قطعات، فناوری و مونتاژ خودروهای خارجی به ویژه خودروهای ژاپنی و كره‏ای است. با معرفی محصولات جدید در سال ۲۰۰۰ میلادی، این بخش از اقتصاد پاكستان از بی‏تحركی نجات یافت. از آن زمان به این سو هوندا و تویوتا نیز در عرصه خودروهای گران قیمت با یكدیگر رقابت می‏كنند. این صنعت تا اوایل دهه ۱۹۹۰ در حال انطباق با شرایط داخلی بود و از آن هنگام تولیدكنندگان ژاپنی با ورود به عرصه فعالیت در این كشور، حضور خود را پررنگ‏تر كردند و به تولید خودروهای مورد استقبال مردم در داخل پاكستان پرداختند.
به این ترتیب شركت‏های پاك سوزوكی، هوندا اطلس و ایندوس موتور بر بازار داخلی تسلط یافتند و دو شركت دایهاتسو و هیوندای موتور نیز به این مجموعه اضافه شدند. بنابراین نوعی رقابت نزدیك بین خودروسازان پاكستانی پدید آمد و همان گونه كه گفته شد، شركت سوزوكی با نمونه‏های كوچك و سبك خود از رقبای دیگر پیشی گرفته است. با وجود این خودروی سوزوكی Baleno با ۱۳۰۰ سی‏سی حجم موتور، بیشترین سهم بازار ازاین نوع خودروها را در اختیار دارد. این خودرو به قیمت ۷۵۰ هزار روپیه به فروش می‏رسد.
كارشناسان بازار خودرو در پاكستان بر این باورند كه با ورود رقبای جدید به بازار خودرو، شركت سوزوكی به عنوان پیشقراول این صنعت، بیشترین رقابت را احساس می‏كند و لازم است برای ادامه حضور پررنگ خود در این بازار تلاش بیشتری مصروف كند. می‏توان چنین نتیجه گرفت كه شركت‏های ژاپنی و سپس كره‏ای‏ها توانسته‏اند بازار خودروی پاكستان را در دست بگیرند. البته فیات ایتالیا نیز به طور محدود در این عرصه فعالیت می‏كند. از طرفی كارشناسان صنعت خودرو معتقدند كه رفته رفته ورود خودروهای دست دوم و نو به این كشور آسیایی رو به افزایش است و صنایع داخلی نقش بیشتری در تامین نیازهای بازار داخلی و در حال رشد ایفا می‏كنند. به این ترتیب جذب سرمایه نیز شتاب بیشتری گرفته است و شركت‏های خارجی تمایل خود را به تولید خودرو با استفاده از نیروی كار ارزان در این كشور نشان می‏دهند. در حال حاضر ۹/۴ میلیون دستگاه خودرو در این كشور تردد می‏كنند و میزان تقاضای سالانه برای خودرو ۳۰۰ هزار دستگاه است؛ در حالی كه كمتر از نیمی از آن در داخل تولید و مابقی از خارج وارد می‏شود. لازم به ذكر است كه در سال ۲۰۰۴ بالغ بر ۱۳۳ هزار دستگاه خودروی تولید داخل در این كشور به فروش رسیده كه در مقایسه با سال ۲۰۰۱ دو برابر افزایش داشته است.
مهمترین موضوع مطرح در بازار خودروی این كشور، ماجرای رقابت و رقبای موجود در این عرصه است كه به تدریج سناریوی تولید را دگرگون خواهد كرد. مهمترین تولیدكنندگان خودرو در پاكستان به ترتیب اهمیت عبارتند از:
●سوزوكی موتورز
شركت پاك سوزوكی توانسته است در زمینه خودروهای كوچك و سبك، از سایر خودروسازان پیشی گیرد. این شركت از سال ۱۹۸۳ با هدف تولید خودروهای سبك با حجم موتور ۸۰۰ و ۱۰۰۰ سی‏سی، فعالیت خود را آغاز كرد. در حال حاضر ظرفیت تولید سالانه این شركت در پاكستان ۵۰ هزار دستگاه سواری سبك است و بیشترین درآمد ناشی از فروش خودرو را از آن خود كرده است. لازم به یادآوری است كه بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از قطعات محصولات این شركت، تولید داخل و حاصل تلاش قطعه سازان پاكستانی است و باقی قطعات از ژاپن وارد می‏شود.
●هوندا
این شركت در سال ۱۹۹۴ پا به عرصه تولید خودرو در پاكستان گذاشت. مهمترین ویژگی هوندا، تولید خودروهای سبك با حجم موتور بیش از ۱۳۰۰ سی‏سی است. هوندا اطلس با تولید خودروهای ۱۳۰۰ تا ۲۰۰۰ سی‏سی از لحاظ خودروهای با حجم موتور زیاد در ردیف نخست قرار دارد. نمونه‏های Civic (یك میلیون روپیه) و City (۸۳۵ هزار روپیه) مهمترین خودروهای تولید شده توسط این شركت هستند كه از بازار خوبی در پاكستان برخوردارند. هوندا موفق شد تا سال ۱۹۹۹ بالغ بر ۴۲ درصد از قطعات موردنیاز محصولات خود را در داخل كشور تولید كند. شركت هوندای پاكستان سالانه حدود ۲۵ هزار دستگاه خودرو تولید و به بازار عرضه می‏كند و مطابق اخبار منتشر شده، این رقم تا پایان سال ۲۰۰۶ به دو برابر یعنی ۵۰ هزار دستگاه در سال افزایش خواهد یافت.
●تویوتا
تویوتا در سال ۱۹۸۹ به جمع خودروسازان پاكستان پیوست. این خودروساز ژاپنی با تولید محصولات خود در پاكستان فعالیت می‏كند. بیشتر محصولات تویوتا در ردیف خودروهای گران قیمت قرار دارند و طبقه خاصی از مردم از آنها استفاده می‏كنند. برخی از مدل‏های این نوع خودرو مانند: Corolla XE (۹۶۹ هزار روپیه) و Hilux (۸۳۴ هزار روپیه) از جمله معروفترین تولیدات تویوتا در پاكستان است. ظرفیت اسمی تویوتا در پاكستان ۲۰ هزار دستگاه است اما برنامه‏هایی برای افزایش تولید در دست بررسی است.
●دیوان فاروق موتورز
این شركت محصولات دو شركت خودروسازی كیاموتورز و هیوندای كره جنوبی را مونتاژ می‏كند. عمده‏ترین تولیدات این شركت با حجم موتور ۱۳۰۰ تا ۲۰۰۰ سی‏سی به بازار عرضه می‏شود. خودروهای تولیدی این شركت از ۵۸۰ هزار روپیه تا ۵۸/۱ میلیون روپیه به فروش می‏رسد. این شركت مدل‏های Spectra و Sportage كیاموتورز كره را تولید می‏كند.
●دایهاتسو
یكی از بازیگران تازه وارد به عرصه صنعت خودروی پاكستان، شركت دایهاتسو است كه باعث افزایش رقابت در این بازار شده است. این شركت ضمن توافق با شركت ایندوس موتور، به تولید خودروهای سبك اشتغال دارد و بندر قاسم مركز تولید آن است. دایهاتسو از كارخانه تویوتا واقع در بندر كراچی برای تولید محصولاتش استفاده می‏كند. این شركت توان تولید سالانه ۱۰ هزار دستگاه خودرو را دارد.
●رنو (پروژه لوگان)
شركت خودروسازی رنو قصد دارد با احداث كارخانه‏ای به ظرفیت تولید سالانه ۱۵ هزار دستگاه سواری لوگان پا به بازار پاكستان بگذارد. این موضوع تا جایی برای طرف فرانسوی اهمیت دارد كه شركت رنو امیدوار است از این تاسیسات برای تولید و صادرات قطعات لوگان به سایر كشورهای تولیدكننده این نوع خودرو استفاده كند. این پروژه با سرمایه ۴۰ میلیون یورو و ایجاد ۶۰۰ فرصت شغلی آغاز به كار خواهد كرد. قرار است تا سال ۲۰۱۰ میلادی ۲/۱ میلیون دستگاه خودروی لوگان در سراسر جهان تولید و به بازار عرضه شود.
●اقتصاد خودرو
صنعت خودرو نقش مهمی در افزایش درآمدهای ملی پاكستان ایفا می‏كند. مطابق آمار منتشر شده در سال ۲۰۰۰ میلادی، در این سال ارزش سالانه این صنعت بیش از ۱۰ میلیارد دلار بوده است. در این میان پاك سوزوكی از نظر میزان تولید و فروش خودرو و همچنین ارزش محصولات، بیشترین سهم را در اختیار دارد. این صنعت از فرصت‏های خوبی در زمینه سرمایه‏گذاری برخوردار است؛ به گونه‏ای كه تنها ظرف دهه ۱۹۹۰ بیش از ۸ میلیارد روپیه در این بخش از اقتصاد پاكستان سرمایه‏گذاری شده است. در این مدت ۱۲۵ هزار نفر در این بخش مشغول به كار بوده‏اند و به عقیده كارشناسان، با توسعه صنایع قطعه‏سازی و خودروسازی بر این تعداد افزوده خواهد شد. لازم به ذكر است كه نبض این صنعت در بخش خصوصی می‏زند و در صورت دخالت دولت و حمایت از آن، امكان افزایش فعالیت و اشتغالزایی در آن رو به فزونی خواهد رفت. براساس اظهارات شوكت عزیز – نخست وزیر پاكستان- در سال ۲۰۰۵ بالغ بر ۱۴۱ هزار دستگاه خودرو در این كشور تولید خواهد شد و مطابق طرح موجود، میزان تولید ظرف پنج سال آینده به ۵۰۰ هزار دستگاه افزایش خواهد یافت. وی همچنین عزم دولت برای جایگزینی و توسعه صنعت خودرو به جای صنعت نساجی در این كشور را از جمله سیاست‏های اقتصادی پاكستان برای آینده اعلام كرده است.
●بومی سازی تولید
در پی حضور شركت‏های متعدد و تولید و عرضه انواع خودروهای سبك و سنگین در بازار پاكستان، میزان مشاركت داخلی در این صنعت روز به روز در حال افزایش است و بنا به تخمین كارشناسان صنعتی، حدود ۶۰ درصد از مجموع قطعات خودروهای سبك و ۴۰ درصد از قطعات خودروهای سنگین با اتكا به امكانات داخلی پاكستان و توسط قطعه‏سازان داخلی تولید و باقیمانده از خارج وارد می‏شود. در این بین شركت پاك سوزوكی مانند سایر موارد از رقبا جلوتر است و بیشترین درصد قطعات موردنیاز را خود تولید می‏كند. می‏توان چنین نتیجه گرفت كه اگرچه میزان تولید خودرو در این كشور در مقایسه با حجم تولید در برخی از كشورهای همسایه مانند ایران و هند بسیار ناچیز است اما قیمت تمام شده خودروهای ساخت پاكستان با تولیدات این كشورها رقابت می‏كند.
●وضعیت قطعه‏سازی
اطلاعات منتشر شده از سوی اتحادیه تولیدكنندگان قطعات و لوازم خودرو در پاكستان بیانگر این واقعیت است كه ارزش قطعات صادراتی به كشورهای منطقه از ۱۴ میلیون دلار در سال ۲۰۰۱ به ۲۴ میلیون دلار در سال ۲۰۰۲ افزایش یافته است. این اتحادیه از ۲۴۰ شركت قطعه‏سازی تشكیل شده و هدف اصلی آن، تصاحب بخش عظیمی از بازار قطعات خودرو در خاورمیانه است. به همین دلیل تلاش بسیاری برای تقویت حضور در بازار دوبی صورت می‏گیرد. سالانه بیش از ۶۰ درصد از كالاهای وارداتی به دوبی صادرات مجدد می‏شود كه ۱۰ درصد از آن مربوط به قطعات خودروست. این شركت‏ها به كشورهایی مانند ایران و لیبی به عنوان بازارهای بزرگ و هدف می‏نگرند. گفته می‏شود ارزش بازار خودروی كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس، سالانه ۱۱ میلیارد دلار است و تلاش برای كسب سهم مطلوب از این بازار در دستور كار خودروسازان پاكستانی به ویژه قطعه‏سازان قرار دارد.
●REVO؛ خودروی ملی پاكستان
نخستین خودروی ملی پاكستان با مشاركت چینی‏ها ساخته و به بازار عرضه شده است. به عبارت دیگر موتور و سیستم انتقال قدرت این خودرو توسط كارشناسان كشور چین طراحی شده است. این خودرو با نام REVO و در دو نوع ۸۰۰ و ۱۰۵۰ سی‏سی ساخته و با نام‏های تجاری REVO ۸۰ (كاربوراتوری) و همچنین REVO ۱۰۵i (انژكتوری) به بازار داخلی عرضه شده است. نوع ۸۰۰ سی‏سی این خودرو ۲۶۹ هزار روپیه و نوع ۱۰۵۰ سی‏سی آن ۳۶۹ هزار روپیه قیمت دارد.
●خودروی سنگین
در این كشور پرجمعیت تنها ۵ كارخانه به تولید كامیون و اتوبوس اختصاص دارد كه بیانگر نیاز شدید آن به واردات خودروهای سنگین است. گفته می‏شود پاكستان از نظر استفاده از CNG در جایگاه سوم جهان قرار دارد؛ از این رو تلاش قابل توجهی برای تولید و واردات خودروهای سنگین با سوخت گاز مایع صورت می‏گیرد. به همین دلیل شركت‏های امریكایی و هندی به این بازار تشنه علاقه خاصی نشان می‏دهند. پیش‏بینی می‏شود ارزش این بازار در سال ۲۰۰۵ به ۷/۱ میلیارد دلار برسد كه ۵/۳ میلیون دلار خودروی سنگین تنها از امریكا وارد می‏شود.
●قیمت خودرو
قیمت نهایی خودروهای تولید پاكستان به عوامل بسیاری بستگی دارد. سهم قطعات داخلی، نیروی كار ارزان، تنوع محصولات، رقابت تولیدكنندگان و سایر عوامل تولید باعث شده است قیمت خودروهای تولید این كشور در مقایسه با كشوری مانند ایران ارزانتر باشد. براساس اطلاعات سال ۲۰۰۳ میلادی، ارزانترین خودرو به قیمت ۲۹۹ هزار روپیه (۶/۴ میلیون تومان) و گرانترین آن – كه یكی از مدل‏های تویوتا بود- به قیمت یك میلیون و ۲۴۵ هزار روپیه (۷/۱۸ میلیون تومان) به دست مصرف‏كننده رسیده است. تولیدكنندگان پاكستانی به دلیل مجاورت با دو قدرت برتر در اقتصاد جهان یعنی چین و هند ناگزیر در شرایط رقابتی تولید می‏كنند اما نوسان ارزش دلار باعث می‏شود كه مانند خودروسازان دو كشور مذكور انعطاف‏پذیر نباشند. به همین دلیل روند كاهش قیمت خودرو در این كشور بسیار آهسته است.
●لیزینگ خودرو
یكی از راهكارهای افزایش فروش و كسب درآمد بیشتر برای فعالان صنعت خودرو در پاكستان، استفاده از خدمات لیزینگ خودروست. این رویه تنها ظرف چندسال اخیر مرسوم شده و رواج یافته است. كارشناسان پاكستانی اعلام كرده‏اند كه ۴۰ درصد از خودروهای تولیدی شركت‏های خودروسازی آن كشور، به روش لیزینگ به فروش می‏رسد كه با افزایش استقبال متقاضیان از این تسهیلات، در آینده نزدیك رونق بیشتری خواهد یافت. شایان ذكر است كه در حال حاضر شهر بندری كراچی بزرگترین و مهمترین بازار خودروهای تولید پاكستان است. بانك‏ها نیز با پرداخت اعتبار، امكان خرید اقساطی خودرو توسط مردم را فراهم كرده‏اند.

محمدرضا خدرلو
[e-mail]

منبع : اندیشه گستر سایپا