دلایل اصلی نافرمانی و پرخاشگری در کودکان

۱) عدم تشویق رفتارهای مناسب کودک:
در خانواده هایی که کودکان نافرمانی، پرخاشگری و رفتار مقابله جویانه بروز می دهند، مشخص شده که والدین هیچ توجه، تشویق و پاداشی برای رفتار خوب فرزند خود قائل نمی شوند. بنابراین کودک هم هیچ دلیلی برای ارائه رفتار خوب ندارد. زیرا می داند که پدر و مادر پاسخی به این رفتار وی ندارد. در عوض والدین به رفتار نادرست و نامناسب وی با عصبانیت و خشونت پاسخ می دهند. بنابراین کودک هم برای جلب توجه آنها، حتی توجه منفی، شروع به نافرمانی و پرخاشگری می کند.
۲) عدم تنبیه مناسب برای رفتارهای بد کودک:
در بعضی خانواده ها با مشکلات بسیار، بسیاری از والدین نمی توانند شیوه مناسبی برای تنبیه فرزند خود اتخاذ نمایند و کودکان در این قبیل خانواده ها در قبال رفتار صحیح و مناسب خود تشویق نمی شوند و همچنین به خاطر رفتار نادرستشان تنبیه مناسب دریافت نمی کنند. سرانجام این پرخاشگری، نافرمانی و رفتارهای مقابله ای در اثر مرور زمان به بخشی از شخصیت آینده کودک تبدیل می شوند. بعضی از والدین به فرزند خود اجازه هرگونه رفتار نامناسبی را می دهند و ناگهان آنها را به شدت تنبیه می کنند. چنین رفتار بی ثباتی از سوی والدین باعث می شود که کودک هنگام بلوغ و در بزرگسالی به انجام رفتارهای ضداجتماعی شدید تر و خطرناکتری دست بزند.
۳) استفاده بیش از حد از تنبیه:
استفاده زیاد از تنبیه، روشی است که به جای حل مشکلات، سبب افزایش آنها می شود. والدین که بیش از حد از تنبیه برای کنترل فرزند نافرمان خود استفاده می کنند، اعتقاد دارند که تنبیه هیچ اثری ندارد و کاملا هم درست می گویند. این کودکان نسبت به تنبیه مصونیت پیدا می کنند، زیرا هیچ راهی برای فرار از این برخورد ندارند، استفاده زیاد از تنبیه به کودک می آموزد که برای فرار از مجازات به خاطر رفتار ناهنجارش، دروغ بگوید. در خانواده هایی که شیوه اصلی تربیت کودک، تنبیه افراطی است، کودک احساس ترس از والدین می کند و از آنها دوری می نماید. تنبیه اگرچه باعث توقف رفتار نامناسب امروز می شود اما سبب تغییر رفتار کودک در روزهای بعد نمی گردد و انگیزه کودک برای بروز رفتار نامناسب را به هیچ وجه از بین نمی برد.
۴) ناهماهنگی در پیگیری یک روش تربیتی:
بعضی والدین دائما در حال شروع، توقف و تغییر برنامه های تربیتی کودک خود هستند. این ناهماهنگی در برنامه ها به مرور باعث وخیم ترشدن مشکلات رفتاری کودک می گردد. اگر قوانین خانه، هماهنگ و ثابت نباشد، کودک متوجه می شود که گاهی اوقات می تواند قوانین را زیرپا بگذارد. به عبارت دیگر، عدم فرمانبری وی گاهگاهی تقویت می شوند و رفتارهایی که تقویت یا تشویق نامرتب دریافت می کنند، سرانجام نسبت به هرگونه تغییری مقاومت خواهند کرد. هر زمان که تصمیم بگیرید، قواعد و تشویق ها و جریمه هایی را که در خانه مشخص کرده اید، نادیده بگیرید، در حقیقت برخی از رفتارهای مقابله جویانه کودک خود را تقویت کرده اید.
۵) سرشت کودک:
کودکان با سرشت های متفاوت به دنیا می آیند. بعضی از آنها تغییرپذیر، منعطف، همکار و مهربان متولد می شوند و بعضی دیگر پرخاشگر، پرتوقع، ناسازگار و انعطاف ناپذیر، سرشت فرزند شما نقش مهمی در چگونگی رفتار وی یا اطاعت او از قوانین شما خواهد داشت. اگر فرزند شما دارای سرشت ناسازگار و مشکل است سعی کنید توانایی ها و هرگونه تلاش وی برای همراهی با شما را تشویق کنید و باید به خاطر داشته باشید که هر کودکی حتی یک کودک مشکل ساز، یک انسان با افکار، علائق، عقاید و احساسات خاصی است که احتیاج به حمایت و توجه والدین خود دارد. کودکان نسبت به فشارهای روانی شدیدا آسیب پذیر هستند. اگرچه خود آنها این موضوع را قبول ندارند. نکات استرس آور برای کودکان عبارتند از: داد و فریاد در خانه، سپری کردن ساعت های طولانی در مدرسه، مشاجره دائمی با خواهر و برادر، نداشتن اوقات فراغت خوش و سرگرم کننده در کنار والدین، تکالیف آموزشی فراوان و از همه ساده تر گرسنگی و خستگی. کودکان تحت چنین شرایطی تحریک پذیر و ناسازگار می شوند. با پیدا کردن نکات استرس آور در زندگی فرزند و کاستن یا از بین بردن آنها، تدریجا پیشرفتی در خلق و روحیه و تمایل وی به همکاری و اطاعت از قوانین خانه حاصل خواهد شد.
۶) فشار روانی (استرس) بر والدین:
فشار روانی بر والدین نیز می تواند به طور غیرمستقیم در تداوم یافتن مشکلات رفتاری فرزندتان نقش داشته باشد. هنگامی که دچار فشار روحی شدید می شوید، نمی توانید برنامه تربیتی موردنظر خود را پیگیری کنید و در نتیجه گاهگاهی رفتار نامناسب کودک خود را تقویت خواهید کرد، که این روش باعث پایدار شدن رفتارهای مقابله جویانه کودک خواهد شد.
۷) نگرش های غیرمنطقی و توانایی ضعیف کودک در حل مشکلات:
تمام کودکان مقابله جو، پرخاشگر و نافرمان، نگرش های غیرمنطقی دارند و نمی توانند مشکلات را حل کنند. این خصوصیات فردی و ناتوانی در حل مشکلات روزمره، خود را به شکل کم تحمل بودن در مقابل ناکامی، پرتوقعی، پرخاشگری، از کوره در رفتن، انجام رفتارهای تکانشی (بدون فکر)، ناتوانی در مهارت های کلامی و لجبازی نشان می دهند. این علائم، بازتابی از تلاش های کودک برای مقابله با ناکامی و حل کردن مشکلات هستند.
۸) تشویق رفتارهای نامناسب:
بسیاری از والدین ناآگاهانه کاری می کنند یا حرفی می زنند که باعث تشویق رفتار نامناسب فرزند خود می گردد. برای مثال گاهی اوقات والدین به نافرمانی کودک می خندند یا هنگام صحبت با دیگران، ناگهان حرف خود را قطع می کنند تا به سخنان فرزند خود که مرتب باعث توقف صحبت آنها با دیگران می شوند توجه نمایند. در مواردی دیگر والدین به قشقرق های کودک با یک بوسه یا بغل کردن وی پاسخ می دهند و یا هنگامی که کودک در فروشگاه شروع به گریه و زاری می کند برای او شکلات یا خوراکی می خرند. در تمامی این موارد، خنده والدین، توجه و پاداش ها باعث تقویت رفتارهای نامناسب کودک می شود. همچنین مواقعی که والدین به واسطه گریه و زاری یا اعتراض کودک، دست از خواسته خود برمی دارند، نافرمانی کودک تقویت خواهد شد. در این صورت کودک یاد می گیرد که اگر مقاومت یا اعتراض کافی کند، می تواند به خواسته خود برسد.

نویسنده : صدیقه منوچهری

منبع : روزنامه مردم سالاری