اقدامات بهداشتی ـ مدیریتی در زمینه کنترل بیماری یون در گاوداریها

بیماری یون یک آنتریت ویژه عفونی ، مزمن ، گرانولوماتوزی،تضعیف کننده ، با عمل مسببه مایکوباکتریوم پارتوبرکولوزیس است که نشخوار کنندگان اهلی و حشی را مبتلا نموده و با لاغری پیشرونده در همه گونه های دامی مبتلا و اسهال مزمن و متناوب و ضخیم و چین دار شدن دیواره روده در گاو و عاقبت مرگ مشخص می شود. کنترل بیماری به علت دوره کمون طولانی ، فقدان درمان عملی موثر، عدم وجود تست تشخیصی معتبر و سریع مشکل است.
اصولاً در یک گله ممکن است دامها به چهار گروه تقسیم شوند:
۱) آلوده مقاوم :
در این دسته از دامها مقاومت خیلی زود شکل گرفته و عفونت کنترل می گردد. این گروه باکتری را از طریق مدفوع دفع نکرده و یا میزان دفع باکتری آنقدر کم است که با روش کشت قابل تشخیص نیستند. پاسخ این گروه در تست جلدی متغیر است. بدان معنی که ممکن است در زمان معین پاسخ در تست جلدی مثبت و یا منفی باشد.
۲) حاملین بدون علائم بالینی (دوره کمون) :
در این دسته از دامها عفونت به طور کامل کنترل نمی شود بطوریکه برخی دامها جزئی عفونت را کنترل و بنابراین بطور متناوب باکتری را نیز دفع می کنند و برخی دیگر از دامها در کنترل عفونت عاجز بوده و در نتیجه به مدت طولانی و به تعداد بسیار زیاد باکتری را دفع و باعث آلودگی محیط می شوند. پاسخ تست جلدی در این دسته متغیر بوده و در کشت مدفوع مثبت می باشند.
۳) دامهای مبتلای بالینی :
در دامهای فوق باکتری به تعداد زیاد از طریق مدفوع دفع گشته و تست جلدی در این دسته با پاسخ متغیر همراه بوده و کشت مثبت میباشند.
۴) دامهای غیر آلوده :
دامهایی هستند که با باکتری مواجه نشده اند و از آلودگی به عامل یون مبرا می باشند. با توجه به موارد فوق می توان گفت که خصوصاً در ۳ دسته اول نامبرده طیفی از ایمنی در بدن دام ظاهر می شود بطوریکه هیچ یک از تست های سرولوژیک یا ایمنی وابسته به سلول نمی توانند همه دامهای آلوده را در این طیف تشخیص دهند. به بیان دیگر به علت طبیعت مزمن بیماری نمی توان تنها به کمک یک نوع تست به تشخیص رسید و این در حالی است که موفقیت در ریشه کنی و کنترل بیماری منوط به آن است که تستهای تشخیصی قادر به شناسایی دامهای گروه دوم (حاملین بدون علائم بالینی) باشند.
● اقدامات کنترلی در خصوص بیماری یون :
۱) گوساله ها را بلافاصله بعد از متولد شدن از مادرانشان جدا کرده و در محل جداگانه ای نگهداری نمود.(مهمترین توصیه ) زیرا با جلوگیری از شیر خوردن گوساله از مادر میزان ابتلا به بیماریها مختلف از جمله بیماریهای یون کاهش خواهد یافت.
۲) آغوز دوشیده شده از گاوهای غیر آلوده در اختیار گوساله ها قرار گیرد.
۳) قبل از دوشش آغوز و شیر ، پستان و سر پستانک کاملاً تمیز گردد.
۴) گوساله های موجود در سطح دامداری آلوده باید با شیر جایگزین یا شیر غیر آلوده تغذیه شوند و شیری که احتمالاً حاوی مایکوباکتریوم پاراتوبرکولوزیس ( عامل مسبب بیماری یون) است مورد استفاده قرار نگیرد.
۵) باید از تماس گوساله و گاوهای جوان با مدفوع گاوهای بالغ ( بیش از ۲ سال سن) به شدت جلوگیری نمود که اینکار با نگهداری جداگانه دامها در گروههای مختلف سنی عملی است.
۶) قبل و بعد از زایش ، زایشگاه ضد عفونی شده و بستر آن تعویض گردیده و مدفوع دام انتقال داده شود. ضد عفونیهای فنلیک جهت کشتن مایکوباکتریوم پاراتوبرکولوزیس می توانند به بهترین وجه عمل کنند.
۷) منابع آب آشامیدنی و مناطق تعلیف در بالاتر از سطح زمین قرار داده شوند تا آلودگی آب و علوفه با مدفوع به حداقل برسد.
۸) باقیمانده علوفه آخور گله بالغ به دامهای جوان خورانده نشود.
۹) پخش نکردن کود در سطح دامداری و چراگاههای دائمی توصیه می شوند.( تابش مستقیم نور خورشید و خشکی برای مدت طولانی میتواند قدرت بقای باکتری را زودتر از بین ببرد.)
۱۰) جداسازی گاوهای نحیف از گله و جا کردن شیر این دسته از دامها در صورت امکان
۱۱) باز گرداندن گاوهای مشکوک به بیماری یون به گله فقط بعد از اینکه تایید شد که این دامها عاری از بیماری هستند انجام گیرد. بر طبق یک طرح پیشنهادی ، زمانی گله های انفرادی معین را پاک از مایکوباکتریوم پاراتوبرکولوزیس میدانیم که شرایط زیر موجود باشد:
الف ) عاری بودن از موارد بالینی به مدت ۳ سال
ب ) در همه گاوهای ۶ ماهه و یا با سن بیشتر با انجام دو تستی که در فاصله هر ۶ ماه انجام می شود، تست یونین بین جلدی منفی باشد.
ج ) در همه گاوهای بالای ۲ سال ، کشت مدفوع منفی بوده و در عین حال تست جلدی نیز منفی باشد.
د ) عدم آلودگی مستمر وابسته به این است که کشت مدفوع به فاصله هر ۶ ماه منفی باشد.
۱۲) توصیه می شود که هر دامی با اسهال عود کننده از گله حذف شود.
۱۳) مدفوع همه دامهای بالغ در یک گله آلوده به بیماری یون بطور سالانه کشت داده شده و همه دامهای با کشت مثبت فوراً باید از گله حذف شوند. آزمایشگاه نباید تنها کشت مثبت یا منفی را گزارش نماید بلکه تعداد کلنی ها را نیز باید اعلام نماید. زیرا گاوهای با تعداد کلنی های بیشتر بزرگترین تهدید برای سایر گاوهای گله محسوب شده و باید در ابتدا حذف شوند. نمونه های مدفوع گاوهایی که فقط تعداد کمی کلنی در گرم مدفوع آنهاست ، احتمالاً به تدریج در طی ۶ تا ۳۰ ماه بر تعداشان افزوده گشته و این گاوها سر انجام علائم بالینی بیماری را نشان خواهند داد.
۱۴) خریداری دامها فقط از گله های بدون سابقه بیماری یون صورت گیرد.
۱۵) در موارد اصلاح نژاد و تلقیح مصنوعی یا استفاده از گاو نر صرفاً از منی غیر آلوده یا گاوهای نر عاری از مایکوباکتریوم پاراتوبرکولوزیس استفاده نمود.
۱۶) واکسیناسیون نیز به منظور پیشگیری از بیماری یون مورد استفاده قرار می گیرد که مهمترین اثرات واکسن شامل موارد زیر است :
الف ) کاهش میزان آلودگی در دامهای در معرض
ب ) کاهش تعداد باکتری دفع شده بوسیله دامهایی که آلوده می شوند.
ج ) کاهش مشخص تعداد دامهای آلوده ای که علائم بالینی بیماری را نشان می دهند.
بدیهی است که با انجام واکسناسیون ، اعمال مدیریت صحیح و رعایت کامل اصول بهداشتی نیز لازم است.

منبع : سایت دام‌آوران