روشهای شناخت انسان

به طور کلی یکی از معضلات و مشکلات ما در تعامل با همنوعان خود، و برقراری پیوند و ارتباط مستمر در قالب یکی از عقود و تعاملات و مناسبات اجتماعی سازنده عدم شناخت کامل افراد نسبت به یکدیگر است. سوال اصلی در اینجا این است که چگونه می توان انسانی را شناخت و به افکار، اخلاق و مافی الضمیر او آگاه شد؟
این سوال کلی است و پاسخ آن به طور طبیعی کلی می باشد. چرا که برای شناخت دوست، همسر، شریک تجاری، و رفیق راه و ... هر کدام با عناوین مختلف راههای گوناگونی فراخور حال خودشان وجود دارد که در اینجا مجال پرداختن به همه آنها نیست. اما آنچه که به ما توان شناخت انسان بماهو انسان را می دهد، راهکارهای مشترکی است که برای همه نوع طیفها و طبقات و گروههای انسانی با هر عنوان گزینه تعاملی می تواند کاربرد داشته باشد. البته این نکته را هم نباید فراموش کرد که انسان یک موجود پیچیده و متلون است و شناخت صد در صدی در مورد یک فرد و ما فی الضمیر او در حد و اندازه ما مقدور نمی باشد.
به طور کلی ساز و کارهای شناخت انسان را در چهار محور می توان خلاصه نمود:
۱) به خشم درآوردن فرد و مشاهده نوع واکنش او.
۲) یاری خواستن از او در سختی ها و مشاهده نوع تعامل و رفتار او در حل مشکلات.
۳) چیزی را نزد او به امانت سپردن و سنجش میزان امانت داری او.
۴) همسفر شدن با او و ارزیابی میزان پای بندی به آداب دین و نظام ارزشی مورد ادعای او
به طور حتم کسی که با اخلاق نیکو نسبت به لغزش های دوستان روبرو می شود و با برخوردی شایسته و به دور از عصبانیت و متوسل شدن به ابزارهای ناشایست، از کنار آن عبور می کند و با ایجاد اصلاح، به دوستی های خود تداوم می بخشد، یا کسی که به هنگام ضعف و سختی و بروز مشکلات برای دوستان خود نه تنها آنان را رها نمی کند بلکه با تمام وجود در رفع آن تلاش می کند. همچنین کسی که در برابر خالق خویش سپاسگزار است و خود را نسبت به دستورات او مسئول می داند و به رعایت آداب دین همت می ورزد و امانت دار است و در مسافرت ها نشانه های فراوان دوستی مانند: جوانمردی، ایثار، پای بندی به تعهدات، صداقت و راستی و بسیاری دیگر از صفات زیبای هم سفران در او نمایان است، شایسته دوستی است.
امام صادق (ع) می فرماید: کسی را به علامت دوستی نشناس، مگر او را در سه چیز آزمایش کنی:
۱) به خشم او نگاه کن (ببین آیا او را از حق به باطل می کشاند یا خیر)؟
۲) در ثروت او بنگر (ببین چگونه به دست آورده و در چه راهی خرج می کند)
۳) با او به مسافرت برو(تا اخلاق و رفتارش برای تو روشن گردد)
همچنین در روایت نبوی دیگری وقتی از بهترین مجالس و همنشین انسان سوال می شود در پاسخ آن حضرت می فرمایند: کسی که سه ویژگی در او باشد شایسته همنشینی است
۱) کسی که دیدنش شما را به یاد خدا بیاندازد.
۲) کسی که سخن گفتنش به علم شما بیافزاید.
۳) و بالاخره کسی که عملش رغبت انسان را به آخرت بیشتر کند و یاد معاد را همواره در او زنده نگاهدارد.
از روایت فوق چنین استنباط می شود که ساده ترین فرمول برای شناختن انسان ها این است که ببینیم قولها و گفتار او با اعمال و کردارش انطباق دارد یا خیر؟ به بیان دیگر کسی که حرفش با عملش همخوانی و انطباق ندارد شایسته دوستی و اعتماد نیست و در هیچ کاری نمی توان روی او حساب کرد. قرآن کریم در وصف حال این افراد می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا به گفته های خود عمل نمی کنید! اینکار گناه بزرگی در نزد خدای متعال است.
همچنین در روایت دیگری ملاک های شناخت انسان فقط به نماز و روزه بسنده نمی شود بلکه شاخص های رفتاری دیگری نیز باید مورد توجه و عنایت قرار گیرد که ترجمه روایت عبارت است از: سه صفت در هر کس باشد مصداق منافق قرار می گیرد اگر چه نماز بخواند و روزه بگیرد و گمان برد که او مسلمان است:
۱) کسی که وقت سخن گفتن دروغ بگوید
۲) هنگامی که وعده ای می دهد خلف وعده نماید
۳) هنگامی که امانتی به او سپرده می شود خیانت در امانت نماید.
از این روایت نیز همان برداشت را می توان کرد که شاخص های رفتاری را باید در شناخت انسان ها مورد تاکید و اولویت قرار داد. نماز و روزه صرف ملاک شناخت نیست چرا که نتیجه نماز و روزه را باید مورد ملاحظه و دقت نظر قرار داد که عبارتند از:
۱) دروغ نگفتن هنگام صحبت کردن
۲) وفای به عهد هنگام وعده کردن
۳) رعایت امانت داری هنگام امانت سپردن .

منبع : روزنامه کیهان