عراق در آزمونی دیگر

اولین انتخابات عراق بعد از سقوط صدام در۳۰ ژانویه گذشته برگزار شد. در این رأی گیری كه اولین انتخابات چندحزبی در ۵۰ سال گذشته در عراق بود، میلیون ها عراقی برای انتخاب پارلمان موقت این كشور به پای صندوق های رأی رفتند. این انتخابات حساسیت زیادی داشت چرا كه هم اولین رأی گیری از زمان سقوط صدام بود و هم در میان تهدیدات خشونت آمیز گسترده بعثی های سابق و گروه زرقاوی برگزار می شد.
انتخابات بعدی در ۱۵ اكتبر گذشته برگزار شد كه همه پرسی درباره قانون اساسی عراق بود. این رأی گیری هم از آن جهت كه راه آینده حكومت عراق را تعیین می كرد با اهمیت و قابل توجه بود.اما انتخابات این هفته مهمترین رأی گیری عراق از زمان سقوط حكومت صدام است؛ چرا كه در این انتخابات برای اولین بار مردم عراق تركیب ثابت دولت آینده خود را رقم می زنند؛ دولتی كه این بار دیگر موقت و با عمری چندماهه نیست بلكه قرار است چهار سال در قدرت باقی بماند.در این انتخابات عراقی ها با رأی خود تركیب ۲۷۵ نفره مجلس را انتخاب می كنند. بیش از ۳۰۷ حزب و گروه سیاسی و ۱۹ ائتلاف در این انتخابات با یكدیگر به رقابت می پردازند. نمایندگان پارلمان كه برای یك دوره چهارساله انتخاب می شوند، تركیب دولت آینده را تعیین می كنند.این انتخابات از جهت دیگری هم مهم و قابل توجه است و آن این كه آخرین مرحله از «روند سیاسی و ثبات بخشی عراق» به رهبری و هدایت آمریكاست. به همین دلیل این انتخابات علاوه بر عراق این روزها در آمریكا هم بحث های زیادی را دامن زده و تنش و كشمكش فراوان به همراه داشته است.
نظام انتخاباتی در این رأی گیری با رأی گیری های قبلی متفاوت است. این بار هریك از ۱۸ استان عراق به نسبت جمعیت خود تعدادی مشخص كرسی در پارلمان خواهد داشت كه بدون توجه به میزان مشاركت رأی دهندگان این تعداد كرسی را به دست می آورد.این شیوه به نفع عرب های سنی است كه در پارلمان كنونی حضور چندانی ندارند اما به نظر می رسد در پارلمان جدید تعداد بیشتری نماینده داشته باشند. هنگام تدوین قانون اساسی بحث هایی درباره اختصاص تعدادی از كرسی های پارلمان به اقلیت ها مطرح شد اما چون درباره تعریف گروه های اقلیت نظرات مختلف و متناقضی وجود داشت، تصمیم گیری در این باره به بعد موكول شد.به هر حال افزایش تعداد نمایندگان سنی در پارلمان آینده قطعی به نظر می رسد چون طبق قوانین جدید تعدادی مشخص از كرسی های پارلمان به سه استان سنی نشین صلاح الدین، انبار و نینوا اختصاص می یابد و بنابراین دست كم ۴۰ تا۵۰ كرسی به سنی ها تعلق خواهد گرفت.نظام جدید همچنین به افزایش تعداد نمایندگان مستقل و كاندیداهای ائتلاف های سیاسی كوچكتر در پارلمان منجر خواهد شد. نكته دیگر این است كه نمایندگان این پارلمان دیگر كاندیداهای حزبی نیستند بلكه بیشتر، نمایندگان استانی و محلی به حساب می آیند. فهرست كاندیداها به دلایل امنیتی و از بیم حملات مرگبار و ترورهای خونین، تا بعد از انتخابات محرمانه باقی می ماند، بنابراین نمی توان ارزیابی دقیقی از دسته بندی گروه های سیاسی شركت كننده در این انتخابات ارائه كرد.اما بازیگران اصلی این انتخابات ائتلاف متحد عراق متشكل از احزاب شیعه، ائتلاف كردها، ایاد علاوی، احمد چلبی و گروه های سنی هستند. ائتلاف شیعیان این بار هم در انتخابات آرای بالایی به دست آورد اما نه به اندازه انتخابات گذشته. دلایل این تغییر وضعیت، یكی عدم حمایت و حتی اظهار نظر آیت الله سیستانی در این انتخابات و دیگری عملكرد دولت كنونی ابراهیم جعفری و بالاخره نظام جدید انتخاباتی است كه همان طور كه گفته شد به افزایش حضور نمایندگان سنی در پارلمان خواهد انجامید.برخی گزارش ها حاكی از آن است كه مقامات وزارت خارجه آمریكا و انگلیس و همچنین افسران سیا بر سر ایاد علاوی شیعه سكولاری كه تا بهار گذشته نخست وزیر موقت عراق بود، به عنوان كاندیدای مورد نظرشان به توافق رسیده اند. باور آنها این است كه علاوی می تواند در انتخابات آرای كافی به دست آورد و نخست وزیر شود.تحلیلگران واشنگتن معتقدند علاوی وزنه مناسبی درساختار قدرت عراق است .به اعتقاد آنها با عقب نشینی نیروهای آمریكا از عراق، دست علاوی بازتر خواهد شد. گفته می شود بلر گروه كوچكی از مشاوران تشكیل داده تا به علاوی كمك سیاسی بدهند. همچنین در محافل آمریكایی گفته می شود كه از احمد چلبی خواسته شده به ائتلاف با علاوی بپیوندد و یك ائتلاف تشكیل دهد.چلبی كه اكنون یكی از معاونان نخست وزیر عراق است در دوران تبعید در حكومت صدام از رقبای سرسخت علاوی بود. این در حالی است كه دیپلمات های سازمان ملل از امیدواری فوق العاده آمریكا و انگلیس به علاوی ابراز تعجب كرده و عملكرد او را موجب ناامیدی و دلسردی می دانند.
به اعتقاد این دیپلمات ها علاوی نمی تواند ائتلاف نیرومندی تشكیل دهد و در انتخابات نتایج خوبی به دست آورد.اما آمریكایی ها (هم پنتاگون و هم وزارت خارجه) علاوی را رهبری میانه رو، شهری و تحصیلكرده می دانند كه با باقی ماندن بخشی از نیروهای ویژه آمریكا مخالفتی نخواهد داشت.در روزهای اخیر جنگ لفظی میان ایاد علاوی و دیگر كاندیداهای پیشروی این انتخابات به طور مشهودی شدت گرفته است.هفته گذشته روحانیون شیعه در نشست تبلیغاتی علاوی در شهر نجف با سنگ و لنگه كفش به سوی او حمله ور شده و شعار «لعنت بر بعثی ها» را سردادند. علاوی كه از اعضای سابق حزب بعث است با انتقاد شدید از این واقعه آن را اقدام به ترور خواند و وعده داد در صورت پیروزی در انتخابات كشور را از وجود چنین «شورش هایی» پاك كند. به نظر می رسد رقابت اصلی در این انتخابات میان ائتلاف متحد عراق (ائتلاف شیعیان) و علاوی باشد.از سوی دیگر میان مقامات آمریكا و رهبران شیعه حاكم در عراق اختلافاتی بروز كرده است؛ به همین دلیل به نظر می رسد آمریكایی ها به دنبال گزینه دیگری باشند. از جمله این موارد اختلاف اختصاص یارانه به انرژی و دستیابی به توافق با سنی هاست. واشنگتن مجبور است در دور جدید حكومت در عراق وزنه سیاسی سنی ها را سنگین تر كند. نارضایتی همسایگان سنی عراق یكی از دلایل این اجبار است.
در آمریكا فشارهای داخلی برای عقب نشینی نیروهای نظامی این كشور از عراق شدت یافته است. با افزایش این فشارها كه از چارچوب رسانه ای فراتر رفته و به كنگره و حتی درون حزب جمهوری خواه كشیده شده است، جورج بوش در سخنرانی، استراتژی دولت آمریكا برای آینده عراق را با این عنوان اعلام كرد كه «هیچ چیزی كمتر از پیروزی كامل در عراق را نخواهد پذیرفت.»او هرگونه اعلام جدول زمانی برای عقب نشینی از عراق را رد كرد. او در سخنانش كه رسانه های جهان آن را با عنوان «سخنان رئیس جمهوری گرفتار دردسری شدید» مخابره كردند گفت، خشونت در عراق تا چند سال دیگر ادامه می یابد اما نیروهای آمریكا فقط وقتی می توانند عقب نشینی كنند كه نیروهای محلی توانایی دفاع از خود را داشته باشند.ساعاتی پیش از سخنرانی بوش سندی به نام «استراتژی ملی برای پیروزی» از سوی كاخ سفید به عنوان راهبرد آینده در عراق منتشر شد كه در آن سه گروه به عنوان دشمن اصلی در عراق نام برده شده اند: گروههای اغلب سنی كه در دوران حكومت صدام شرایط خوبی داشتند اما اكنون نفوذ و اقتدار خود را از دست داده اند، آمریكا معتقد است مقاومت این گروه بعد از روی كار آمدن یك دولت دمكراتیك كم رنگ می شود؛ صدامیون كه اعضای سابق رژیم بعث هستند و آمریكا امیدوار است قدرت آنها چنان تحلیل برود كه نیروهای امنیتی عراق بتوانند آنها را شكست دهند؛ تروریست های القاعده كه به دنبال استقرار یك امپراطوری هستند و از نظر واشنگتن یا باید ریشه كن شده یا دستگیر شوند.اكنون بیش از ۱۵۰ هزار نیروی نظامی آمریكا در عراق مستقر است و كاخ سفید ابراز امیدواری كرده كه شرایط به زودی برای كاهش شمار این نیروها فراهم شود. آمریكا برای حفظ نیروهایش در عراق هر ماه شش میلیارد دلار هزینه می كند. این در حالی است كه تاكنون ۲۱۰۰ نظامی آمریكایی در عراق كشته شده اند.طبق برنامه پنتاگون از سال آینده بخشی از مسئولیت عملیات نظامیان آمریكایی در عراق به خود عراقی ها واگذار می شود.استراتژی دولت بوش كه به نوشته رسانه های آمریكا نتیجه مذاكرات طولانی زلمای خلیل زاد سفیر آمریكا در عراق و ژنرال «جورج كیسی» فرمانده نیروهای چندملیتی در بغداد است، دو بخش نظامی و سیاسی دارد. در بخش نظامی برنامه این است كه همزمان با آموزش و آماده كردن نیروهای عراقی، پاكسازی منطقه به منطقه صورت گیرد و بعد از نابودی یا دستگیری عوامل ناآرامی ها، منطقه پاكسازی شده به نیروهای عراق تحویل داده شود. در بخش سیاسی، هدف این است كه حمایت رهبران سنی جلب شود و با ارائه مشوق هایی به آنها، جلوی حمایتشان از عوامل ناآرامی ها گرفته شود.این استراتژی یك بخش داخلی هم دارد و آن تلاش برای فرونشاندن مخالفت گروهی از واشنگتنی ها است كه برای عقب كشیدن نیروها از عراق فشار می آورند. خلیل زاد درباره این استراتژی به نیوزویك گفت: «همه فكر می كنند برنامه ای وجود ندارد اما ما برنامه داریم. در چهار ماه گذشته تلاش زیادی برای تهیه این طرح انجام دادیم. اكنون مشغول بررسی بهترین راه برای برقراری ارتباط با كنگره هستیم.»با این حال به نظر می رسد تنها راه پیش روی دولت بوش كاهش پنجاه درصدی تعداد نیروها در عراق بدون عقب نشینی كامل است. از سوی دیگر به نظر می رسد استراتژی آمریكایی ها برقراری ارتباط با رهبران سنی عراق نتایجی به همراه داشته است.همان طور كه گفته شد رقابت اصلی در این انتخابات میان علاوی و ائتلاف شیعیان خواهد بود. شعار علاوی در انتخابات «عراق برای همه عراقی» هاست. او در فهرست انتخاباتی خود نام چند هم پیمان سنی همچون «هاشم الحسنی» رئیس پارلمان و قاضی یاور رئیس جمهور سابق را نیز گنجانده و با محكوم كردن وضعیت كنونی حقوق بشر و عملكرد دولت فعلی و حتی مقایسه آن با دوران صدام حسین، حمایت سنی ها را به دست آورده است.در انتخابات گذشته (ماه ژانویه) علاوی ۱۴ درصد آراء را به دست آورد، اما اكنون امیدوار است با جلب حمایت سنی ها و بعضی سكولارهای شیعه، خانواده های نظامیان و دیگر مخالفانائتلاف شیعیان، در این انتخابات نتایج بهتری به دست آورد.ابزار تبلیغاتی ائتلاف شیعیان علیه علاوی انتقاد از ناكامی های اقتصادی دوران حكومت علاوی در عراق است.آنها همچنین از نفرت عراقی ها از حكومت صدام و بعثی ها استفاده كرده و علاوی را صدام بدون سبیل می نامند. سنی ها هنوز با برگزاری انتخابات در عراق تحت اشغال مخالف هستند، اما هزینه تحریم انتخابات را در چند ماه گذشته كاملاً با پوست و گوشت خود چشیده اند. كردها كه یك پنجم جمعیت عراق را تشكیل می دهند در كنار عرب های شیعه كه ۶۰ درصد و سنی ها كه ۲۰ درصد از جمعیت این كشور را تشكیل می دهند به ائتلاف شیعیان و كردها رأی خواهند داد كه قدرت را در سه استان شمالی این كشور به انحصار خود درآورد.بعد از اعلام نتایج انتخابات حزب سیاسی كه بیشتری رأی را به دست آورده نخست وزیر را انتخاب كرده و كابینه را تشكیل می دهد. مجلس ۳۱ دسامبر تشكیل می شود.پارلمان علاوه بر تشكیل دولت دو كار و مأموریت فوری دیگر هم دارد: تشكیل دادگاه قانون اساسی و اصلاح و ترمیم این قانون. « ری تكه» از تحلیلگران شورای روابط خارجی آمریكا چندی پیش در مقاله ای درباره شرایط كنونی و آینده عراق نوشت؛ آیا عراق می تواند تحت اشغال خارجی به دمكراسی برسد؟ او خود به این پرسش این طور جواب داد كه، ادامه اشغال آمریكا در عراق با خشونت ها و ناآرامی هایی كه هر روز به دنبال دارد فقط تندروها را در عراق تقویت می كند و این كشور را به جای دمكراسی به سوی جنگ داخلی سوق می دهد.
نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه همشهری