پاسدار زبان فارسی

نخستین بار که با نام و کار استاد اسماعیل سعادت آشنا شدم در آغاز دهه ۱۳۴۰ بود. دانشجوی رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران بودم و شیفته دنیای پر از رمز و راز هنر و ادب. می خواستم پدیدآورندگان آثار هنری و ادبی را بشناسم و پا به دنیای ناشناخته آنان بگذارم. زندگی میکل آنژ نوشته رومن رولان یکی از نخستین آثاری بود که در این زمینه خواندم. زندگینامه ای پر از شور و احساس که با زبانی شیوا و شیرین به فارسی ترجمه شده بود. نام مترجم آن اسماعیل سعادت بود. حلاوت خواندن این کتاب را هرگز فراموش نمی کنم.
نام استاد سعادت همواره با کتاب «زندگی میکل آنژ» در ذهن من حک شده است. سال ها بعد با شخصیت دوست داشتنی و مهرآمیزش از نزدیک آشنا شدم، آثار دیگر او را خواندم و دوستی و مهری میان مان آغاز شد که کرامت نفس و علو طبع ایشان هر دم بر ژرفنای آن افزوده است. در سال ۱۳۶۰ در مرکز نشر دانشگاهی بود که نخستین بار استاد سعادت را دیدم و توفیق همکاری با ایشان را یافتم. مرکز نشر دانشگاهی پس از تعطیلی دانشگاه ها به همت دکتر پورجوادی تاسیس شده بود.
هدف آن سامان بخشیدن به کار تالیف و ترجمه کتاب های دانشگاهی و آثار تحقیقی و استفاده از وقت و فرصت استادانی بود که اینک بیکار شده بودند. قرار شد دانشگاهیان در دوره تعطیلی موقت دانشگاهی هر کدام به جای تدریس به تالیف یا ترجمه کتابی در حوزه کار تخصصی خود بپردازند. طبعاً آثار آنها نیاز به ویراستاری دقیق و جدی داشت. استاد سعادت که یکی از برجسته ترین ویراستاران بود به همکاری با مرکز نشر دانشگاهی دعوت شد.
در همین زمان مجله نشر دانش و کمی بعد مجله معارف تاسیس شد و استاد سعادت سردبیری مجله معارف را هم به عهده گرفت. شیوه ویراستاری استاد سعادت کم نظیر و زبانزد خاص و عام است. دقت نظر و وسواس علمی را به نهایت در کار ویرایش رعایت می کند. صحت ترجمه به نظر ایشان البته اصلی اساسی است و وظیفه ویراستار اطمینان حاصل کردن از این صحت و دقت است ولی در کنار آن شیوایی و رسایی زبان ترجمه را هم که محمل بیان اندیشه کتاب است نباید فراموش کرد و آن را قربانی صحت و دقت کرد. ویراستار وظیفه پاسداری از زبان فارسی را هم به عهده دارد.
ژ سال ها تجربه و ممارست در کار ویراستاری باعث شده هر کتابی که به همت ایشان ویراستاری شده- و بالغ بر صدها کتاب می شود- وقتی انتشار یابد جایگاهی خاص در عالم نشر می یابد. خواننده با اطمینان و اعتماد آن را می خواند و در عین حال از زیبایی و شیوایی زبان ترجمه هم لذت می برد.
استاد سعادت خود نویسنده و مترجمی زبردست است و اینکه وقت ذی قیمت خود را سال ها وقف ویراستاری آثار دیگران کرده، در واقع چیزی جز ایثار نیست. هم اینک هم ایشان تمام وقت خود را صرف سرپرستی و ویراستاری دانشنامه زبان و ادب فارسی می کند، اثری سترگ و ماندنی که جلوه گر میراث ادبیات غنی کشور ماست.
آوازه ویراستاری اسماعیل سعادت البته در میان خواص اهل کتاب شایع است، عامه کتابخوانان تنها با اسماعیل سعادت مترجم آشنایند. مترجمی که بر دو زبان فرانسه و انگلیسی تسلط تام دارد، استاد زبان فارسی است و شیوایی و رسایی زبان را با حلاوت و شیرینی بیان درمی آمیزد و خواننده را از لذتی سرشار بهره مند می سازد. و این همه البته از مترجمی که نخستین اثرش را برای ترجمه زندگی میکل آنژ نوشته رومن رولان انتخاب می کند دور از انتظار نیست. آخرین ترجمه ای که از ایشان به تازگی منتشر شده تاریخ فلسفه در قرن هفدهم اثر امیل بریه مورخ برجسته فرانسوی است.
رونمایی این کتاب در ماه قبل برگزار شد و بنده هم در آن جلسه شمه ای از اهمیت این کتاب و ترجمه آن را بیان کردم که در اینجا به تکرار آن نمی پردازم. یادم می آید سال ها پیش به استاد سعادت پیشنهاد کردم که زیر نظر ایشان آثار کوتاه فلسفی به زبان فارسی ترجمه شود. حدود ده رساله را انتخاب کردیم که تنها دو رساله، آن هم به همت خود ایشان به فارسی درآمد و انتشار یافت؛ رساله اصلاح فاهمه اسپینوزا و رساله در آسمان ارسطو که نمونه درخشان ترجمه آثار فلسفی است.
ترجمه مهم دیگر ایشان کتاب «مساله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن» است. شاید کمتر کسی از تسلط استاد سعادت بر معارف اسلامی اطلاع داشته باشد. ترجمه این کتاب که سرشار از اصطلاحات دقیق علم کلام و مباحث باریک فلسفه اسلامی است، جلوه گر این تسلط و تبحر است. در کنار فضایل علمی استاد سعادت باید از فضایل اخلاقی ایشان هم یاد کرد که سرشار از تواضع و فروتنی و بی ادعایی است. حضوری آرام و آرامش بخش دارد. در محضرش همواره درس اخلاق و ادب النفس آموخته ام.

کامران فانی

منبع : روزنامه شرق