معمایی به نام رقابت در انتخابات مجلس هشتم

انتخابات مجلس در ایران، به رغم همه کاستی های آن، همانند انتخابات در سایر جوامع که در آنها انتخابات آزاد صورت می گیرد، همواره دربرگیرنده نوعی رقابت بوده است. اگر از سه مجلس نخست بعد از انقلاب بگذریم، سایر انتخابات ها در ایران کم و بیش دربرگیرنده نوعی رقابت میان جریانات سیاسی بوده است. در انتخابات مجلس چهارم (سال ۱۳۷۰) رقابت اصلی میان چپ و مجموعه یی از جریانات راست مدرن و سنتی بود. حاصل آن هم شکست سنگین چپ و پیروزی جناح راست بود. تولد کارگزاران سازندگی در جریان انتخابات مجلس پنجم (۱۳۷۴) عرصه رقابت اصلی شد.
هنوز داستان رقابت میان جناب علی اکبر ناطق نوری و فائزه هاشمی (به عنوان نامزد اصلی کارگزاران سازندگی در تهران) به یاد بسیاری مانده است. انتخابات مجلس ششم (۱۳۷۸) مبارزه جدی میان اصلاح طلبان و محافظه کاران بود که با پیروزی کامل اصلاح طلبان همراه بود تا برسیم به انتخابات مجلس هشتم در سال ۱۳۸۲. در آن انتخابات ردصلاحیت های گسترده نامزدهای اصلاح طلب، عملاً رقابت را بی معنا ساخت. در عین حال و به رغم فقدان رقابت، مجلس هفتم از منظر جامعه شناسی سیاسی شاهد ترکیب سیاسی و اجتماعی بسیار متفاوتی از مجلس ششم شد.
سوال اساسی این است که رقابت در انتخابات مجلس هشتم قرار است میان کدام گروه ها یا جریانات سیاسی باشد؟ پرسش بعدی مهم آن است که مساله رقابت به کنار، کدام جریان جدید سیاسی (از منظر جامعه شناسی سیاسی) قرار است وارد مجلس هشتم شود که آن را متفاوت از مجلس قبلی سازد (آنچنان که مجلس هفتم متفاوت از مجلس ششم شد)؟ واقعیت آن است که پاسخ به هر دو این پرسش های اساسی پیرامون مجلس هشتم مبهم است.
یک پاسخ به پرسش نخست (مساله رقابت) است که حسب ظاهرش رقابت انتخاباتی میان اصلاح طلبان و اصولگرایان خواهد بود. اما سوال اساسی آن است که کدام اصلاح طلبان؟ کارگزاران سازندگی که به قول ورزشکاران، بازی را در همان ابتدا واگذار کرده و عطای شرکت در انتخابات را به لقای آن بخشیدند. چندان هم معلوم نشد که علت انصراف آنان از ثبت نام در انتخابات چه بود. جبهه مشارکتی ها هم که علی القاعده ردصلاحیت خواهند شد. می ماند شماری از نامزدهای چپ سنتی (روحانیون مبارز) و طرفداران شیخ الطائفه اصلاح طلبان شیخ مهدی کروبی. بماند اقداماتی که هیات های بررسی صلاحیت ها شروع کرده اند (پرسش از در و همسایه، پیشنماز محل، کسبه، نانوا، بسیجی و... پیرامون نامزدها و اینکه آیا نماز جمعه می رود یا نه، نحوه حجاب بستگانش چگونه است، ریشش را با تیغ ژیلت می زند یا با ماشین نمره ۴ و...) بعید به نظر می رسد که خیلی از اعتمادملی چی ها هم تایید صلاحیت شوند.
می رسیم به این پرسش که اگر رقابت انتخاباتی میان اصولگرایان و اصلاح طلبان نباشد (به دلیل عدم حضور اصلاح طلبان)، آیا هیچ نوع رقابت دیگری در این انتخابات متصور نیست؟ پاسخ آن است که چرا؟ اتفاقاً هنوز ممکن است نوعی رقابت در این انتخابات به وجود بیاید. منتها نه رقابت میان احزاب و جریانات، بلکه رقابت میان خود جناح راست.
به نظر می رسد که اصولگرایان رادیکال که در راس آنان ریاست محترم جمهوری آقای دکتر احمدی نژاد قرار دارند، همچون انتخابات شوراها، اصرار داشته باشند که نامزدهای مورد تایید ایشان می بایستی در لیست های اصولگرایان جملگی حضور داشته باشند. و در غیراین صورت (همچون انتخابات شوراها)، آنان اقدام به دادن لیست جداگانه نمایند. ضمن آنکه اصولگرایان دیگر (طرفداران دکتر قالیباف، سرلشگر رضایی، دکتر علی لاریجانی، دکتر علی اکبر ولایتی، علی اکبر ناطق نوری و...) و در کل اصولگرایان غیروابسته به دولت نیز خواهان حضور نامزدهای دیگری خواهند بود و بالاخره می بایستی به جریانات ریشه دارتر جناح راست همچون موتلفه، روحانیت مبارز و جامعه مدرسین اشاره داشت که نه چندان میل و اشتیاقی به عملکرد دولت نهم دارند، و نه به طریق اولی حاضر هستند که به نفع نامزدهای طرفدار دولت، از ارائه لیست نامزدهای خودشان چشم پوشی کنند. به همین خاطر ممکن است که عرصه رقابت اصلی در این انتخابات میان خود جناح راست اتفاق بیفتد.
و دقیقاً از همین جا است که آن وقت ماهیت یا ترکیب مجلس هشتم روشن می شود. چرا که بعید به نظر می رسد هیچ یک از جریانات وابسته به جناح راست بتوانند اکثریت قاطع یا حتی نسبی در این انتخابات را به دست آورند. جریانات وابسته به دولت قطعاً از تشکل، سازماندهی و امکانات خوبی برخوردار هستند، اما تشکل اساسی شان آن است که عملکرد دولت نهم طرفداران زیادی در میان اقشار و لایه های مختلف برای آنان باقی نگذاشته. در بهترین حالت، جریانات وابسته به دولت ممکن است بین ۷۰ تا ۱۰۰ نماینده راهی مجلس نمایند. جناح راست نیز کم و بیش همین میزان کرسی را به اشغال خود درخواهد آورد. ثلث باقی مانده را نیز ملغمه یی از نامزدهای اعتماد ملی، سایر اصلاح طلبان و تشکل ها از آن خود خواهند کرد.
با عنایت به اینکه مجلس هفتم که اصولگرایان در آن یکدست بودند، می توان پرسید که حال مجلسی که در آن اصولگرایان دو یا حتی سه تکه شده باشند، چه وضعی و چه جایگاهی پیدا خواهد کرد.
عروس مجلس ما همیشه دل می برد
علی الخصوص که پیرایه یی بر او بستند
جایگاه مجلس هفتم (که در آن راست ها یکدست بودند) آنقدر سقوط کرد که رئیس جمهوری در روز روشن عملاً مصوبه آن را به این دلیل که مغایر یا خلاف قانون اساسی است نمی پذیرفت. می توان پرسید زمانی که اصولگرایان یکدست بودند، جایگاه مجلس اینقدر تنزل پیدا کرده بود، حال اگر قرار شود که آن انسجام هم از بین برود و قریب به ۲۰۰ نماینده جناح راست به دو، سه فراکسیون تقسیم شوند، در آن صورت مجلس هشتم چه جایگاهی پیدا خواهد کرد؟
می گویند زمانی که نادر داشت دهلی را فتح می کرد، سربازی دلاورانه و یک تنه به اندازه نیم دوجین سرباز دیگر می جنگید. نادر به او گفت در زمان شاه سلطان حسین که افغان ها اصفهان را گرفتند تو کجا بودی؟ گفت من بودم، تو کجا بودی؟
البته که باید امثال مدرس را انتخاب و راهی مجلس کرد منتها قبل از آنکه مدرس را انتخاب کنیم، مشارالیه می بایستی صلاحیتش به تایید رسیده باشد و در فهرست نامزدها قرار گرفته باشد تا بشود وی را انتخاب و مجلس را مجلس کرد.

دکتر صادق زیباکلام

منبع : روزنامه اعتماد