نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی

در این مقاله با ارائة شواهد و قرائن موجود در جهان و با استناد به آمار و ارقام در سالهای اخیر سعی می‌شود تاثیرفناوری اطلاعات و ارتباطات(TCI) در رشد اقتصادی نشان داده شود. برای این منظور از دو تحقیق ارزشمند که یکی توسط گیانگ و همکاران در بانک جهانی و دیگری توسط خوانگ در دانشگاه هاروارد انجام شده کمک بسیاری گرفته‌ می‌شود. در این مقاله ابعاد مختلف تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی ارائه شده و سعی می‌شود چگونگی این تاثیرات و روند آتی آنها ذکر گردند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک فناوری جدید در دهة ۹۰ وارد بازار شد و به سرعت توسعه یافت. این فناوری به دلیل عمومی بودن آن با سایر فناوریها تفاوت اساسی دارد، به این معنی که تنها در حوزة فعالیت خود تاثیرگذار نیست، بلکه در کل فعالیتهای اقتصادی و غیراقتصادی تاثیر بسزائی در تسهیل انجام امور و بالا بردن بهره‌وری و کارائی دارد. طی دهة ۹۰ داستانها و روایتهای بسیاری دربارة انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح‌ شد. ولی پرسش مهم این است که آیا پس از سپری شدن حدود ۱۵ سال از شکوفائی و رونق فناوری اطلاعات و ارتباطات، این فناوری توانسته است این ادعاها را به اثبات رساند؟ واقعاً تا چه میزان این فناوری به رشد اقتصادی کشورها و جهان طی این مدت کمک کرده‌است؟ صاحبنظران و کارشناسان در سطح جهان نظرات متفاوتی را ابراز می‌کنند، ولی بهترین نظر را باید از زبان آمار و ارقام واقعی شنید که واقعیت را بیان می‌کنند. در این مقاله ابتدا به مطالب مهم دو مطالعة معتبر جهانی تحت عناوین «تاثیرفناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی» توسط «گیانک» و همکاران در بانک جهانی و «فناوری اطلاعات و ارتباطات و رشد اقتصاد جهانی؛ کمکها، تاثیرات و ملاحظات سیاست‌گذاری» توسط «وو مین خوانگ» تحت عنوان پایان‌نامة دکترا در دانشکدة اقتصاد دانشگاه هاروارد پرداخته می‌شود. سپس به وضعیت ذینفعان از فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره می‌گردد. در ادامه، وضعیت فعلی و آتی نیروی انسانی با توجه به تاثیرات فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار می‌گیرد. در پایان، به عوامل تاثیرگذار و نقش این فناوری در رشد اقتصادی اشاره می‌شود.
● مطالعة «گیانگ» و همکاران در بانک جهانی
طی دهة گذشته، توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات در گسترة جهانی شتاب قابل توجهی داشته‌است، توسعة فزایندة اقتصاد جهانی نیز به این امر دامن زده‌است. پیشرفتهای فناوری، رقابت بیشتر، و کم کردن محدودیتهای تجاری باعث کاهش قیمت کالاها و خدماتِ فناوری اطلاعات و ارتباطات شده‌است که این امر به نوبة خود انگیزه‌ای قوی برای جایگزینی سایر اشکال سرمایه و نیروی کار با تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آورده‌‌است. بنابراین، سرمایه‌گذاری در این فناوری در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه اساساً افزایش یافته‌است. در حقیقت، هزینه‌های این فناوری در کشورهای در حال توسعه نسبت به میانگین کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعة اقصادی (OECD) با سرعت مضاعف در خلال سالهای ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۱افزایش یافت.
افزایش تولید و استفادة از فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور قابل ملاحظه‌ای به رشد اقتصادی کمک کرده‌است. براساس افزایش سرمایه‌گذاری در این فناوری در کشورهای صنعتی در خلال سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰، براساس مطالعات هکر و مورسینک در سال ۲۰۰۲، میانگین افزایش در رشد بهره وری کلیه عوامل (TOTAL FACTOR PRODUCTIVITY=TFP) را حدود یک‌سوم درصد در سال تخمین می‌زنند. البته این تغییرات در کشورهای مختلف متفاوت بوده‌است. در ایالات متحده، که هزینه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در آن در این دوره بیشتر از میانگین بود، افزایش در رشد بهره وری کلیه عوامل حدود نیم درصد تخمین زده‌شد. اگرچه ایالات متحده چشمگیرترین نمونه است، ولی سایر کشورها نیز از تاثیر مثبت سرمایه‌گذاریهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی بهره‌مند شدند. شواهد نشان می‌دهد که تولید و گسترش این فناوری بازگشت سرمایة بالائی را برای کشورهای صنعتی و درحال توسعه داشته‌است. برای نمونه، بازگشت سرمایة مالزی در سرمایه‌گذاریهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ۸/۴۴ درصد در سال ۲۰۰۳ بوده‌است که حدود سه برابر بازگشت سرمایه‌گذاریهای غیر فناوری اطلاعات و ارتباطات است که مقدار آن ۴/۱۵ درصد است.
افزایش تولید فناوری اطلاعات و ارتباطات به تولید، اشتغال و درآمدهای صادرات کمک می‌کند. در حالی که استفاده از این فناوری بهره‌وری، رقابت‌پذیری و رشد را افزایش می‌دهد. فناوری اطلاعات و ارتباطات این پتانسیل را دارد که دولتها را کاراتر و مستعدتر برای تسهیم اطلاعات، همچنین شفاف‌تر و پاسخگوتر کند.
دولتها برای متصل کردن جوامع روستائی دورافتاده و منزوی به مراکز شهری و همچنین فراهم کردن فرصتهای اقتصادی برای جوامع محروم می‌توانند از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده کنند.
توجه این نوشتار، تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر روی رشد اقتصادی به خاطر تعمیق سرمایه و افزایش بهره وری کلیه عوامل است. بخش دوم مقاله، به طرق مختلفی که این فناوری در رشد بهره‌وری تاثیر می‌گذارد، می‌پردازد. بخش سوم میزان کمکی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای مختلف به رشد می‌ کند و توزیع منافعی که به دنبال دارد را نشان می‌دهد. بخش پنجم عوامل کلیدی را که باعث افزایش یا مانع توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌شوند به طور خلاصه بیان می‌کند و به چالشهائی که کشورهای در حال توسعه در بیشینه کردن کمک این فناوری به رشد با آن مواجهند اشاره می‌کند.
در این نوشتار ابتدا به تاثیرات اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته می‌شود، سپس شواهدی بین‌المللی در زمینة تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد جهانی و منطقه‌ای ارائه می‌گردد. توزیع منافع حاصل از توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات از دیدگاه‌های مختلف ارزیابی می‌شود. در نهایت، عوامل تاثیرگذار در نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی ذکر می‌گردد.
● تاثیرات اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات:
▪ فناوری اطلاعات و ارتباطات از سه طریق می‌تواند به رشد اقتصادی تاثیر بگذارد(شکل۱):
۱) رشد بهره وری کلیه عوامل در بخشهای تولید کنندة فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
۲) تعمیق سرمایه(۱)
۳) رشد بهره وری کلیه عوامل از طریق سازماندهی مجدد و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات.
یکی از جنبه‌های انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات، رشد قابل توجه بهره وری کلیه عوامل در صنایع تولید کنندة محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این رشد خارق العاده ناشی از پیشرفت سریع فناوری در این بخش از صنعت بوده است. از مهمترین نمونه‌های رشد سریع فناوری در این صنعت، رشدسریع قدرت محاسبة محصولات جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات است. طبق قانون مور قدرت محاسباتی ریزپردازنده‌ها هر ۱۸ دو برابر می شود(۲). چنین سرعت بالائی در پیشرفت فناوری معادل رشد سریع بهره وری کلیه عوامل در بخش تولید کنندة محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات است که به نوبة خود موجب رشد میانگین بهره وری کلیه عوامل کل اقتصاد می شود.
جنبة دیگری که فناوری اطلاعات و ارتباطات از آن طریق به رشد اقتصادی کمک می‌کند، جذب سطح بالائی از سرمایه به بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات است که باعث تولید محصولات جدید و افت قیمت محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌شود. افزایش سرمایه‌گذاری در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث افزایش نسبت سرمایه به تعداد کارکنان در این صنعت می‌شود که به معنی تعمیق سرمایه در فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
سومین جنبه از تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی، تاثیرات بلندمدت آن است که علی‌رغم بلندمدت بودن، تاثیرات عمیقی در پیشرفت و تحول جامعه دارد. پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات پتانسیل بسیار بالائی در به هم ریختن و سازماندهی مجدد تولید و توزیع محصولات، خدمات و نحوة فعالیتهای اجتماعی دارند. شایان توجه است که چنین دگرگونیهائی در امور و روال انجام کارهای تولیدی، خدماتی و اجتماعی را قبلاً با ظهور موتورهای الکتریکی، تلفن و تلگراف تجربه کرده‌ایم، ولی به نظر می‌رسد محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات این‌بار تحولات عمیق‌تری ایجاد خواهند کرد. این تغییرات به تسهیل و تسریع انجام امور و افزایش کارائی و بهره‌وری اقتصادی بسیار کمک خواهند کرد.
● شواهد موجود در سطح بین‌المللی
نتایج متفاوت در کشورها و مناطق مختلف، بر بحثهای موجود در مورد میزان تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی دامن زده است. برای مثال، آمریکا از سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات بسیار بهره‌ برده‌‌است. در اروپا، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات رشد نامنظم و گهگاهی داشته‌است. بین سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ از میان ۱۴ کشور اروپائی تنها در ۶ کشور افزایش تعمیق سرمایه در فناوری اطلاعات و ارتباطات و رشد بهره وری کلیه عوامل ملاحظه شد.
شرق آسیا، بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به ویژه از لحاظ تولید محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات دارای اهمیت بیشتری می‌شود. امروزه، ۲۸ درصد از صادرات تولیدی این منطقه را کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات تشکیل می‌دهد. به این ترتیب تولیدات فناوری اطلاعات و ارتباطات کمک قابل توجهی به رشد تولیدخالص داخلی (GDP) کرده است. با وجود این، سطوح بالای تولید محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات به افزایش مصرف این فناوری منجر نشده‌است. وانگ در سال ۲۰۰۲ مشاهده کرد که با وجود اینکه شرق آسیا به طور نامتناسبی سهم بالائی از تولید جهانی فناوری اطلاعات و ارتباطات را به دست آورده است، ولی در جذب و به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات چندان موفق نبوده‌است. علاوه بر این، در این منطقه، شکاف کشورهای پیشرفته از قبیل ژاپن و کشورهای تازه صنعتی شدة منطقه با سایر کشورهای در حال توسعه در حال گسترش است. تقسیم منطقه به تعداد زیادی از بازارهای کوچک که به دلیل زبان، فرهنگ، استانداردهای فنی متفاوت، موسسات قانونی ضعیف و عدم اطمینان به تعاملات تجارت الکترونیک صورت گرفته‌است مانع از نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای مبتنی بر اینترنت شده‌است.
در سایر مناطق یافته‌های بین‌المللی ناچیزی در مورد نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی وجود دارد. در مناطقی از قبیل جنوب آسیا، خاورمیانه و آفریقا هیچ داده‌ای در مورد رشد اقتصادی حاصل از فناوری اطلاعات و ارتباطات جهت تحلیل و بررسی وجود ندارد. در آمریکای لاتین و اروپای شرقی و مرکزی، سرمایه‌گذاریها در حوزة فناوری اطلاعات و ارتباطات به قدری کم است که نمی توان تاثیر آنها بر رشد اقتصادی را اندازه گرفت.
مطالعة «وو مین خوانگ» در دانشگاه هاروارد[۴]: مطالعة ارزشمندی توسط «وو مین خوانگ» در دانشکدة ‌علوم اقتصاد دانشگاه هاروارد آمریکا در سال ۲۰۰۴ در مورد فناوری اطلاعات و ارتباطات و رشد اقتصاد جهانی صورت گرفته‌است. این مطالعة بر روی ۵۰ کشور انجام گرفته‌است که در شش گروه زیر طبقه‌بندی شده‌اند:
۱) گروه۷: کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلستان، و ایالات متحده
۲) ۵۱ کشور صنعتی غیر گروه ۷): استرالیا، اتریش، بلژیک، دانمارک، فنلاند، یونان، ایرلند، رژیم صهیونیستی، هلند، نیوزیلند، نروژ، پرتغال، اسپانیا، سوئد، و سوئیس.
۳) کشورهای آسیائی در حال توسعه (۱۱ کشور): چین، هنگ‌کنگ، هند، اندونزی، کره، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند، و ویتنام.
۴) آمریکای لاتین (۶کشور): آرژانتین، برزیل، شیلی، کلمبیا، مکزیک، و ونزوئلا.
۵) اروپای شرقی (۸ کشور): بلغارستان، چک، مجارستان، لهستان، رومانی، روسیه، اسلواکی، و اسلونی.
۶) سایر کشورها (۳ کشور): مصر، آفریقای جنوبی، ترکیه.
▪ نتایج این مطالعه در چهار گروه عمدة زیر طبقه‌بندی می‌شوند که به ترتیب توضیح داده خواهند شد:
- مراجع رشد اقتصادی و کمکِ فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
- عوامل تعیین کننده در کمکِ فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد اقتصادی؛
- تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی.
۱) مراجع رشد اقتصادی و کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات: این گروه از نتایج تصویر جامعی از مراجع خروجی و رشد بهره‌وری نیروی انسانی، شامل کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات و سه بخش عمدة آن (سخت‌افزار، نرم‌افزار، تجهیزات مخابراتی) برای ۵۰ اقتصاد در دو دورة ۱۹۹۰-۱۹۹۵ و ۱۹۹۵-۲۰۰۰ فراهم می‌کند. نتایج زیر به صورت خلاصه از این بخش ارائه می‌شوند:
الف) داستان جهانی: فناوری اطلاعات و ارتباطات واقعاً یک داستان جهانی است که نه تنها تعداد معدودی کشورِ توسعه یافته بلکه در برخی کشورهای در حال توسعه نیز برجسته و مورد توجه است. کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد اقتصادی مثبت بوده و در همة ۵۰ کشور مورد بررسی در دهة ۱۹۹۰، افزایش یافته است. دامنة کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد اقتصادی بر حسب درصد ۳۹/۴ در محدودة زمانی ۱۹۹۰-۱۹۹۵ و ۶۴/۶ در محدودة سالهای ۱۹۹۵-۲۰۰۰ برای رشد بهره‌وری نیروی انسانی بوده‌است. علاوه‌براین، برخی از کشورهای در حال توسعه منافع قابل‌توجهی از انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهت رشد به دست آوردند، درحالی که منابع برای برخی کشورهای توسعه‌یافته متوسط بود. کشورهای در حال توسعه‌ به نامهای سنگاپور، هنگ‌کنگ، مالزی، کره، چین، تایوان، و ویتنام درآسیا، کلمبیا، شیلی، و برزیل در آمریکای لاتین، چک، مجارستان، اسلواکی، ولهستان در اروپای شرقی، و آفریقای جنوبی در آفریقا از کشورهای توسعه یافته‌ای چون ایتالیا، استرالیا، یونان، و اسپانیا در زمینة کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد پیشی گرفتند.
ب) موج: از لحاظ میزان کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد از دورة ۱۹۹۰-۱۹۹۵ به دورة ۱۹۹۵-۲۰۰۰ در بیشتر کشورها شاهد موج عظیمی بودیم؛ اگرچه واریانس آن بیشتر شد. کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد خروجی در ۳۲ کشور از این ۵۰ کشور حداقل دو برابر شده و تنها در یک کشور(اندونزی) از این ۵۰ کشور کاهش داشته‌است. این موج، به طور متوسط برای جهان و کشورهای گروه۷ مقدار ۱/۲برابر، برای کشورهای غیر گروه۷، ۴/۲ برابر، برای کشورهای آسیائی در حال توسعه ۲، برای آمریکای لاتین ۲/۲ و برای اروپای شرقی ۱/۲ بوده‌است. مطلب جالبتر اینکه، توزیع کشورها براساس میزان کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشدشان به طور واضح از مقدار ۱۷ درصد در دورة ۱۹۹۰-۱۹۹۵ به ۳۷ درصد در دورة ۱۹۹۵-۲۰۰۰ منتقل شده‌است؛ علاوه براین، واریانس توزیع به طور مداوم طی این دو دوره بیشتر شده‌است. نتایج مشابهی دربارة کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد میانگین بهره‌وری نیروی انسانی(ALP) مشاهده می‌شود. این مشاهدات نشان می‌دهند درحالی که بیشتر کشورها از یک موج در کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد میانگین بهره‌وری نیروی انسانی بهره‌ می‌برند، ولی واریانس زیادی میان این ۵۰ کشور مشاهده می‌شود. به علاوه، سخت افزار رایانه مهمترین نیروی محرک برای بیشتر کشورها و برای همة گروه‌ها به جز اروپای شرقی در این موج بوده‌است.
ج) ساختار کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات: ساختار کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به طور قابل توجهی فرق می‌کند. برای گروه‌های توسعه یافته ( گروه۷ و غیرگروه۷)، سهم متوسط نرم‌افزار در حدود ۲۳-۲۶ درصد در دورة ۱۹۹۵-۲۰۰۰ بود در حالی که این ارقام برای گروههای در حال توسعه ۱۰-۱۵ درصد بود؛ در همین دوره، سهم تجهیزات مخابراتی ۳۷ درصد برای کشورهای آسیائی در حال توسعه، ۴۰ درصد برای آمریکای لاتین بود در حالی که برای کشورهای گروه۷ مقدار ۲۰ درصد و برای کشورهای توسعه‌یافتة غیرگروه۷ مقدار ۲۲ درصد را داریم؛ به علاوه، در بیشتر کشورها و در همة گروهها به جز اروپای شرقی در حالی که سهم سخت‌افزار رایانه افزایش یافت، سهم مخابرات با کاهش مواجه بود.
د) پویائی: این تصویر جهانی از کشورهائی که از منافع فناوری اطلاعات و ارتباطات برای رشد در دو دورة مذکور بهره‌مند شده‌اند نکتة جالبی را دربارة پویائی و ایستائی کشورهای مورد مطالعه نشان می‌دهد. در حالی که چندین کشور به صورت پایدار در بالا و پائین لیست کشورهای رتبه‌بندی شده براساس بزرگی کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشدشان قرار دارند، تعداد قابل ملاحظه‌ای از کشورها نیز هستند که به شدت در این لیست طی دو دورة مذکور بالا و پایین رفته‌اند. در طرف ایستا(استاتیک)، ایالات متحده، سنگاپور، کانادا، استرالیا، نیوزیلند، هلند، هنگ‌کنگ، و اسرائیل در هر دو دوره در میان ۱۰ کشور برتر این لیست بودند؛ در مقابل، هفت کشور، اندونزی، رومانی، روسیه، هند، آرژانتین، مصر، و یونان طی این دو دوره در میان ۱۰ کشور انتهائی لیست مذکور قرار داشتند. در طرف پویا، ۲۳ کشور از دورة اول به دورة دوم به طور میانگین ۶ رتبه در لیست فوق صعود کردند در حالی که ۲۲ کشور نیز با میانگین ۶ پله در لیست مذکور تنزل رتبه داشتند. در میان کشورهای پویا در این لیست ۱۰ کشور که دارای بیشترین صعود و ۱۰ کشور که دارای بیشترین نزول هستند در جدول شمارة یک می‌آیند:
۲)عوامل تعیین کننده در کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات: گروه دوم از نتایج، معطوف به عوامل تعیین کنندة کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد خروجی می‌شود. نتایج نشان می‌دهند که سطح درآمد، آموزش، کیفیت نهادی، یکپارچگی ( ادغام در اقتصادی جهانی)، و میزان تسلط به زبان انگلیسی فاکتورهای مهم و تعیین کنندة واریانس موجود در میزان کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به رشد خروجی در کشورها طی دهة ۹۰ بوده‌اند. علاوه براین، تاثیر کیفیت نهادی، یکپارچگی، و تسلط به زبان انگلیسی در نیمة دوم دهة ۹۰ به طور قابل توجهی زیاد شده‌است.
۳) تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی: گروه سوم از نتایج شامل ارزیابی تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر خروجی و رشد بهره‌وری نیروی انسانی است. یافته‌های مهم به قرار زیر هستند:
الف) سهم کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد خروجی: سهم کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد خروجی کلی از میانگین ۴/۶ درصد در دورة ۱۹۹۰-۱۹۹۵ به ۸/۱۱ درصد در دورة ۱۹۹۵-۲۰۰۰افزایش یافته و تقریباً دو برابر شده‌است. علاوه‌براین، کشورها با بیشترین سهم در کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد خروجی شامل ایالات متحده و کانادا (با سهمی بیشتر از ۱۵درصد در هر دو دوره) و ژاپن، نیوزیلند، آلمان، بریتانیا، هلند، استرالیا، فرانسه، و بلژیک (با سهمی بیشتر از ۱۰ درصد در هر دو دوره) هستند.
ب) اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد خروجی: سرمایة فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر علی و معلولی روشنی بر رشد اقتصادی دارد. به طور واضح‌تر، ۱۰ درصد افزایش در سهم سرمایة فناوری اطلاعات و ارتباطات، به طور میانگین باعث افزایش۴/۰ درصدی رشد خروجی می‌شود.
ج) اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات روی کیفیت رشد: فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقایسة با سرمایة‌ متداول و سنتی در رشد و شکوفائی خروجی و بهره‌وری تاثیر بیشتری دارد. افزایش سرمایة‌ سرانة فناوری اطلاعات و ارتباطات به یک اقتصاد اجازه می‌دهد تا از نرخ رشد بالاتری به ازای سطح مشخصی از رشد در ورودی سرمایه و نیروی کار بهره‌مند شود. به عبارت دیگر، سرمایة فناوری اطلاعات و ارتباطات بازگشت بیشتری دارد.
د) اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد بهره وری کلیه عوامل: در حالی که فناوری اطلاعات و ارتباطات همبستگی قوی با رشد خروجی دارد، همبستگی آن با بهره وری کلیه عوامل به لحاظ آماری برای کل مجموعة ۵۰ کشور قابل توجه نیست. به هرحال، همبستگی میان فناوری اطلاعات و ارتباطات وبهره وری کلیه عوامل برای گروه۷ و سایر گروه‌ها شواهد اولیه‌ای را فراهم می‌آورد که نشان دهندة تاثیر قابل توجه فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد بهره وری کلیه عوامل در برخی اقتصادهای مشخص هستند . این نتایج بیانگر این مطلب هستند که فناوری اطلاعات و ارتباطات ممکن است تاثیر مثبت قابل توجهی بر رشد بهره وری کلیه عوامل از طریق اثرات سرریز آن برای اقتصادهایی با اندازة بزرگ و سطح بالائی از تجمع سرمایة سرانة فناوری اطلاعات و ارتباطات داشته‌باشد مانند کشورهای گروه۷.
● توزیع منافع [۱]
در مورد منافع حاصل از نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات و چگونگی توزیع این منافع میان گروه‌های ذینفع مباحث مختلفی مطرح است که در زیر به اختصار توضیح داده می‌شوند.
۱) تولید کنندگان فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقابل مصرف کنندگان فناوری اطلاعات و ارتباطات: موفقیت اقتصادی استثنائی برخی تولید کنندگان عمدة فناوری اطلاعات و ارتباطات، شامل شرق آسیا و ایرلند، در طول دهة گذشته باعث توجه زیادی به تولید فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به رشد و توسعة اقتصادی شده‌است. از طرف دیگر،‌ کاهش قیمت کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث ایجاد رفاه بیشتری برای مصرف کنندگان این محصولات شده‌است. «بایومی» و «هکر» در سال ۲۰۰۱ ادعا کردند که صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات به سمت رقابت کامل پیش می‌رود که در آن صورت دیگر هیچ سود اضافی برای تولیدکنندگان وجود نخواهد داشت[۵]. در حالی که برای مصرف کنندگان منافع اقتصادی قابل توجهی را ایجاد خواهد کرد. این محققان در نهایت نتیجه می‌گیرند که منافع و رفاه حاصل برای کشورهای مصرف کنندة محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات بسیار بیشتر از کشورهای تولید کنندة این محصولات خواهد بود.
۲) نوآوران فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقابل اقتباس کنندگان آن: اگرچه کشورهای در حال توسعه در حال حاضر در جذب فناوری اطلاعات و ارتباطات با فاصلة زیادی بعد از کشورهای پیشرفته قرار دارند، ولی هزینه‌های فرصت کمتر برای تغییر وضعیت از فناوری اطلاعات و ارتباطات قدیم به فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید آنان را قادر می‌سازد تا از تجارب کشورهای پیشرفته در این راه استفاده کنند و جذب فناوری را از ابتدا و به صورت جهشی (در مقابل طی مسیرهای تاریخی) انجام دهند. [۲]
یک نمونة مناسب، نفوذ تلفن های همراه است که در برخی کشورهای در حال توسعه از تعداد تلفن های ثابت پیشی گرفته است. به این ترتیب کشورهای عقب مانده به جای اینکه مسیر طی شده توسط کشورهای پیشگام را دقیقاً طی کنند و ابتدا به توسعة خطوط تلفن ثابت پرداخته و سپس خطوط تلفن های همراه را توسعه دهند، می‌توانند مستقیماً تلاشهای خود را بر توسعة تلفن های همراه متمرکز کنند. به این ترتیب، این کشورها دارای مزیت دیر وارد شدن به صحنة فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند و لازم نیست که هزینة فراز و نشیبهای مختلف طی مسیر را بپردازند.[۲]
علی‌رغم پتانسیلی که دیر آمدن به عرصه دارد، برخی موارد مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود دارد که قابل جهش نیستند بلکه نیازمند به کارگیری سرمایه‌های موجود فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند. اینترنت، به عنوان مثال نمی‌تواند بدون رایانه، دسترسی و تجهیزات ارتباطاتی به کار گرفته شود.
● نیروی انسانی ماهر در مقابل غیرماهر [۲]
شواهد از کشورهای مختلف نشان می‌دهند که انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات نسبت به مهارت نیروی انسانی بسیار حساس است و تقاضای بالائی را برای نیروی کار ماهر در مقابل نیروی کار کمتر ماهر ایجاد می‌کند و تفاوت قابل ملاحظه‌ای را در دستمزدها به وجود می‌آورد.«جرگنسون» در سال ۲۰۰۱ نشان داد که نیروی کار ماهر به عنوان مکملی برای فناوری اطلاعات و ارتباطات محسوب می‌شود در حالی که نیروی کار کم مهارت به آسانی جایگزین‌پذیر هستند. برای مثال، در شمال کشور غنا، افرادی که آموزشهای مهارتهای رایانه‌ای و مدیریت را گذرانده‌اند، در سال ۶۰۰۰ دلار درآمد دارند در حالی که متوسط تولید سرانة ناخالص ملی ۳۹۰ دلار است. با وجود این، در بلندمدت، زمانی که استفاده از نرم‌افزارها آسان‌تر گردید، احتمالاً ارزش نیروی کار کم‌مهارت، بیشتر و ارزش نیروی کار ماهر، کمتر شده و این تفاوت کم رنگ‌تر می‌گردد.
● عوامل تاثیرگذار در نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی[۱]
۱) هزینة فناوری اطلاعات و ارتباطات: همان طور که قبلاً اشاره شد، تعمیق سرمایة فناوری اطلاعات و ارتباطات یک نیروی محرک برای رشد اقتصادی بوده‌است. در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، کشورهای در حال توسعه به طور قابل توجهی از لحاظ سرمایه‌گذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات محدودیت دارند. در حالی که هزینه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای در حال توسعه با سرعتی معادل دو برابر میانگین کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی افزایش یافت، ولی همچنان این کشورها از نظر هزینه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت درصدی از تولید ناخالص داخلی با فاصلة بسیار زیادی بعد از کشورهای توسعه یافته قرار دارند. در سال ۲۰۰۲ براساس گزارش فناوری اطلاعات جهانی در اجلاس جهانی اقتصاد، این نسبت برای ۱۰ کشور که بیشترین هزینه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات را داشته‌اند مقدار ۱۰درصد، برای چهار کشور آسیائی تازه صنعتی شده ۸ درصد و برای هند و روسیه تنها ۸/۳ درصد از تولید ناخالص داخلی بوده‌است. این تفاوت در سرمایه‌گذاری زمانی آشکارتر می‌شود که به اختلاف درآمد سرانة این کشورهای نیز توجه کنیم.
بازگشت سرمایة پائین در کشورهای در حال توسعه می‌تواند به خاطر سه عامل زیر اتفاق بیفتد:
- به دلیل نبود نهادهای مناسب از قبیل محیط قانونی و چارچوبهای مقرراتی و تنظیمی، ممکن است سرمایه‌گذاری و هزینه‌های عملیاتی بالائی نیاز داشته باشند؛
- کم بودن نیروی انسانی ماهر و کارآمد جذب، درک و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را دشوار می سازد؛
- برای برخورداری از اثرات شبکه‌ای، هم افزائی و منافع فزایندة فناوری اطلاعات و ارتباطات حد آستانه‌ای از سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات و به کارگیری آن لازم است.
۲) سرمایه‌گذاریها و هزینه‌های عملیاتی بالا: تولید خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات و به کارگیری کارای آن وابستگی زیادی به چارچوب زیرساختاری فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. بیشتر کشورهای در حال توسعه دارای زیرساختارهای اطلاعاتی و ارتباطی مناسب نیستند، ‌در نتیجه خدمات ارائه شده در این کشورها محدود و گران است. اصلاحات قوانین در بخش مخابرات و ارتباطات راه‌دور می‌تواند نقش مهمی در گسترش رقابت و تشویق سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات بازی کند که این امر به نوبة خود باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌شود.
۳) کمبود سرمایة انسانی: استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و به کارگیری مناسب آن وابسته به نیروی انسانی ماهر است. مطالعات نشان می‌دهند که تفاوت در میزان تولید و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای مختلف مربوط به سطوح توسعة انسانی آنها می‌باشد. فناوریهائی از قبیل اینترنت با توجه به ذخایر سرمایه‌ای و انسانی کشورهای توسعه‌یافته طراحی شده‌اند. بنابراین، ارائة فناوری اطلاعات و ارتباطات به کشورهای درحال توسعه که نیروی ماهر کمتری دارند به هزینه‌های تطبیق‌دهی بیشتری منجر شده‌است. این هزینه‌ها در ابتدا تاثیر عکس در رشد بهره‌وری می‌گذارند ولی زمانی که این فناوری جدید توسط جامعه جذب شد رشد بهره‌وری اصلاح می شود.
● نتیجه‌گیری
با توجه به مطالبی که از دو مطالعة معتبر و جهانی ارائه گردید، می‌توان این چنین نتیجه‌گیری کرد که رشد اقتصادی در سطح جهانی و منطقه‌ای به طور واضح از فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر پذیرفته‌است. این تاثیر از دهة ۹۰ میلادی نمایان گردید و در ۱۰ سال اخیر کاملاً مشهود شده‌است. با توجه به چند نمونه از آمار و ارقامی که در این نوشتار ارائه گردید می‌توان ابعاد و میزان این تاثیرات را دریافت. این آمار و ارقام کمک می‌کنند تا به دور از هر گونه خیال‌پردازی دربارة معجزات فناوری اطلاعات و ارتباطات ، با واقع‌بینی در برنامه‌ریزی برای توسعة کشور از فناوری اطلاعات و ارتباطات به نحو موثری استفاده شود.

منابع و ماخذ:
[۱]-Qiang, C. Z.-W., Pitt A., Ayers S.; “Contribution of information communication technologies to Growth”, World Bank, November, ۲۰۰۳.
[۲]-Qiang and Pitt with Ayers (۲۰۰۳), World Bank.
[۳]-Based on findings from Van Ark et al. (۲۰۰۳) and Lee and Khatri (۲۰۰۳), World Bank.
[۴]-Khuong, Vu Minh; "ICT and Global Economic Growth, Contribution, Impact, and Policy Implication"; Thesis for degree of Doctor of Philosophy in the subject of Public Policy; Economics department; Harvard University; June ۲۰۰۴.
[۵]-Bayoumi and Haaker (۲۰۰۱).
پی نوشتها
۱- تعمیق سرمایه، افزایش چگالی سرمایه در مقیاس کلان است که معمولا با مقیاسهایی ازقبیل کل سرمایه اعلام شده در سهام به ازای هرنفر ساعت صرف شده. به عبارت دیگر، تعمیق سرمایه گذاری به مفهوم کلان آن مربوط به رشد سریعتر میزان سرمایه در تولید نسبت به نیروی کار است. صنعتی‌سازی شامل تعمیق سرمایه نیز می شود بدین معنی که تجهیزات و ماشین آلات گرانتر و باارزش تر خریداری می شوند درحالی که هزینه های نیروی انسانی مرتبط متناسب با آن افزایش نمی یابد.
۲- مور یکی از موسسان شرکت INTEL است که اعلام کرد از زمان اختراع IC (مدارهای یکپارچه) تعداد ترانزیستورها در هر اینچ مربع هر سال دو برابر می شود. این روند امروزه کندتر شده است، ولی کارشناسان معتقدند که این امر به ۱۸ ماه رسیده است و تصور می کنند که تا ۲۰ سال آینده همین قانون درست باشد.
نوشته شده توسط:
یحیی پزشکی-- سودابه دباغ رضایی

منبع : بانک نگار