مردم شناسی جنسیت، پاسخی برای سوال های همیشگی

چه چیزهایی باعث تفاوت «جنسیت» زن و مرد در جامعه می شود؟ نقش این افکار قالبی بر شکل گیری جنسیت زن و مرد چیست و در کجای فرهنگ این باورهای قالبی به ما دیکته می شود؟ امیلیا نرسیسیانس در کتاب «انسان شناسی جنسیت» به این تفاوت ها اشاره کرده و این موضوع را که آیا اصولاً در طبیعت هم این تقسیم بندی رفتاری میان زن و مرد وجود دارد یا نه مورد بررسی قرار داده است. در این کتاب که مباحث آن در طول درس انسان شناسی جنسیت نویسنده کتاب، به تدریج شکل گرفته است، با تکیه بر علم انسان شناسی، تحول زندگی انسان ها اعم از زن و مرد با تاکید بر مساله جنسیت در دو بعد زمانی و مکانی بررسی شده است.
فصل اول کتاب اختصاص به درک طبیعت انسان دارد تا روند شکل گیری فیزیکی، عاطفی و ویژگی های شناختی را در گذر زمان مورد بررسی قرار دهد و در این گذر زمانی نقش های اجتماعی هر دو جنس را در نظر می گیرد. در این فصل جنسیت و تفاوت های جنسی از دوران انسان نماها و بشر شبه میمون دنبال شده و در دوران مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم نیز با اعتقاد به اینکه نقش های اجتماعی هر دو جنس را جامعه بنا بر مقتضیات زیستی، بوم شناسی، فرهنگی و اقتصادی رقم می زند، فرهنگ های گوناگونی معرفی شده اند و طی آن ثابت شده که نقش های هر دو جنس در بافت اجتماعی و فرهنگی گوناگون می تواند متفاوت باشد و اندیشه های قالبی در یک جامعه در مورد هر یک از دو جنس در جوامع دیگر صادق نیست. بررسی قشربندی جنسیتی در بین کشاورزان، باغ داران، گله داران و همچنین در جوامع صنعتی از دیگر مطالب این بخش است. کتاب مردم شناسی جنسیت در فصل سوم به بررسی نقش اجتماعی زن و مرد در فرهنگ های گوناگون، به ویژه در جوامع شکارگری می پردازد. در این بخش از کتاب، نویسنده با طرح این سوال که چرا تساوی بین دو جنس به ندرت دیده می شود و در اکثر جوامع زنان تحت سلطه مردان هستند، عوامل قدرت دهنده به زن و مرد را در بین شکارچیان سرخپوست، هادزاهای تانزانیا، شکارچیان بومی استرالیا و اسکیموها بررسی می کند و به این نتیجه می رسد که هر قدر همپوشانی و همکاری بین زن و مرد برای حل مسائل معیشتی بیشتر باشد احتمال تساوی و برابری بین آنها نیز به همان میزان بیشتر است.
امیلیا نرسیسیانس در مبحثی با عنوان «تجربه اجتماعی شدن و روانشناسی جنسیت» تجربه اجتماعی شدن زن و مرد را در روند زندگی روزمره مورد توجه قرار می دهد و سعی دارد تاثیر فرهنگ را در رفتارهای روانی، حرکتی و گفتاری دو جنس از بدو کودکی و در تعاملات اجتماعی دوران جوانی و نوجوانی بررسی کند.
توجه به نحوه پرورش و تربیت دختران و پسران و تبیین تفاوت های دنیای دختران و پسران بحث محوری این بخش از کتاب است. به عقیده نرسیسیانس معمولاً بسیاری از رفتارهای کوچک بین گروهی در میان کودکان و نوجوانان ۵ تا ۱۵ ساله، شخصیت و نقش جنسیتی آنها را تعیین می کند. در این سنین بچه ها ترغیب می شوند و حتی مایل اند که با هم جنسان خود بازی و گفت وگو کنند و به وسیله این مقالات اولیه با گروه همسالان نحوه رشد شخصیت را تبیین می کند. تفاوت بازی های پسرانه و دخترانه، نوع کلام، رفتار و نهایتاً دنیای روانی آنها علت همین تعاملات اولیه است که به شدت از سوی جامعه، گروه و خانواده تایید و تشویق می شود.
زبان و جنسیت موضوع فصل پنجم این کتاب است که طی آن نویسنده توضیح می دهد از طریق تحلیل علمی زبان هر جامعه یی می توان به موقعیت، نقش و حضور اجتماعی هر یک از دو جنس پی برد. نرسیسیانس در این کتاب به زبان جنسیت زده اشاره می کند و معتقد است؛ این زبان معمولاً به کاربرد متمایز و بی ادبانه یی نسبت به جنس دیگر در جامعه منجر می شود. در زبان جنسیت زده زنان در مواجهه با برخی مفاهیم دچار از خودبیگانگی و انزوا می شوند؛ مفاهیمی که تنها لغات و صفات آن در انحصار مردان قرار دارد. مثلاً «قول مردانه دادن» گویی فقط قولی که مردان می دهند قابل اعتماد است. یکی دیگر از نکات جالب این کتاب، پاسخ به این سوال است که چه کسی بیشتر صحبت می کند؟ اکثراً تصور می کنیم زنان، در حالی که مطالعات گوناگون نشان داده است، مردان به واسطه اعتماد به نفس بیشتر در برنامه های تلویزیونی، سمینارها و جلسات خیلی بیشتر از زنان صحبت می کنند. در کلاس های درس مردان بیشتر از زنان سوال می پرسند یا اظهارنظر می کنند. نهایتاً زنان در جریان گفت وگو به وفاق و همسویی با افکار مصاحب می اندیشند. در حالی که مردان به نمایش قدرت، تسلط و رقابت فکر می کنند.
چگونگی پذیرش الگوهای حاکم بر جامعه که دارای تاثیرات روانی، رفتارشناختی خاصی است و پی بردن زنان و مردان به نقش های اجتماعی خود از طریق این الگوها نیز موضوع فصل ششم این کتاب است. پیشینه بیداری اجتماعی انسان ها و حرکت های مربوط به احقاق حقوق مدنی و به ویژه جنبش زنان نیز بحث محوری فصل هفتم «انسان شناسی جنسیت» است و در فصل هشتم موضوعاتی همچون ذهنیت در سطح خرد و کلان و همچنین درونی کردن هنجارهای اجتماعی مورد بحث قرار می گیرد. در فصل نهم نویسنده تلاش کرده با مشاهده زندگی روزانه انسان ها، کنش های اجتماعی آنها را قابل درک کند و در فصل دهم نیز با اشاره به گفته سیمون دوبووار مبنی بر اینکه؛ «زن، زن زاییده نمی شود، بلکه زن ساخته می شود» پارادایم های فمینیستی را در حیطه جنسیت معرفی و تشریح می کند. کتاب«مردم شناسی جنسیت» توسط نشر افکار عمومی و با همکاری سازمان میراث فرهنگی به چاپ رسیده است. این کتاب در ۲۲۰۰ نسخه و با ۲۱۴ صفحه به قیمت ۲۲۰۰ تومان به فروش می رسد.
امیلیا نرسیسیانس نویسنده این کتاب دکترای جامعه شناسی تعلیم و تربیت را از دانشگاه سنچری امریکا اخذ کرده و هم اکنون عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است.

مریم حسین خواه

منبع : روزنامه اعتماد