عراق؛ جنگ ضریح‌ها و مسجدها

اینجا عراق است، سرزمین جنگ های شوم، جنگ هایی که هدف از آن نه نابودی آثار باستانی و منازل بلکه نابودی مرقدهای متبرکه است و این مساله از سال های دور در عراق کنونی و بین النهرین سابق همواره رایج بوده و همچنان ادامه دارد.
تخریب و نابودی مرقدهای شخصیت های مذهبی و مورد قبول عامه مردم در عراق، تاریخی چند صدساله دارد. در طول این تاریخ جنگ هایی صورت گرفته که مرقد ها و اماکن متبرکه بسیاری هدف حمله و آسیب قرار گرفته اند از آن جمله جنگ میان عثمانی ها و صفوی ها در عراق و حمله آنان به مرقدهای مقدس یکدیگر یا حملاتی که گروه موسوم به اخوان بر ضد عتبات مقدس در عراق انجام می داد از برجسته ترین نمونه های تاریخی است.
البته گروه اخوان این گونه حملات خود را در قرن هجدهم پس از توافق با جعفر کبیر از مراجع بزرگ شیعه و جد خاندان کاشف الغطاء متوقف کرد. گروه اخوان البته حملات خود به عتبات مقدس را به طور کامل در قرن بیستم پایان داد و آخرین حمله خود را در ۱۹۲۹ پس از درگیری معروف«السبله» انجام داد که پس از آن دیدار تاریخی میان رهبران سعود و عراق بر روی عرشه یک کشتی در سال ۱۹۳۰، حملات به مرقدها و عتبات مقدس به کلی به پایان رسید. پس از آن نیز علمای عراق با تجمع در تکیه خالدیه در بغداد اعلام کردند که از عتبات مقدس شیعیان درکربلا و نجف حمایت خواهند کرد اما به رغم درخواست های همیشگی رهبران مذهبی و غیرمذهبی عراق برای هدف قرار ندادن مرقدها و عتبات مقدس، این امر مقبول نیفتاده و به نظر می رسد حملات منسجم و از پیش تعیین شده برخی گروه های مسلح به این اماکن در عراق از زمان حمله امریکا در سال ۲۰۰۳ از سرگرفته شده است.
آنچه در این خصوص قابل توجه است اینکه درسال های گذشته تخریب اماکن مقدس در عراق در جریان جنگ های آشکار صورت می گرفت اما اکنون و از زمان حمله امریکا، این گونه حملات و تخریب ها نه از سوی گروه های شیعه و سنی بلکه از طرف گروه های مسلح ناشناس انجام می گیرد. طی چهار سال اخیر اگر عتبات مقدس شیعیان در شهر های نجف، کربلا، سامرا و غیره هدف قرار گرفته، به موازات آن عتبات مقدس سنی ها از جمله مرقد عبدالقادر گیلانی در عراق نیز هدف قرار گرفته است.
به گزارش الشرق الاوسط در عراق به جز شیعه، سنی ادیان و مذاهب دیگری چون آشوری، کلدانی و غیره نیز وجود دارند که از بیم هدف حمله قرار گرفتن، در خفا به سر می برند و پیروان آنها به همین دلیل هیچ گونه مرقد و ضریحی برای شیوخ و بزرگان خود پس از مرگ بنا نمی کنند تا هدف حمله و بی احترامی قرار نگیرند.
از جمله این فرقه ها «مندائیون» هستند که معتقدند جسد شخص مرده پس از ۴۵روز دوباره به خاک برمی گردد و روح او نیز به آسمان پرواز می کند. آنان بنا به همین اعتقاد ضرورتی برای ساخت ضریح و عتبات مقدس نمی بینند اما طبق اسناد تاریخی، بیشترین نگرانی طرفداران و پیروان این دین که از قدمتی طولانی هم برخوردار است، حمله و هتک حرمت مرقدهای بزرگان این دین در جریان جنگ ها و آشوب های مختلف در عراق است.
مرقدها و عتبات مقدس در عراق از دیرباز دارای اهمیت زیادی در این کشور بوده است و این شاید به دلیل کثرت این گونه اماکن متبرکه است. محمد حرزالدین از مورخان بنام عراقی، مرقدها و عتبات مقدس در عراق را ۲۶۲ باب اعم مرقد بزرگان شیعه و سنی اعلام کرده که انبیا، ائمه و اولیا نیز در میان آنها هستند.
این آمار به جز عتبات مقدس یهودیان و مسیحیان در عراق است که برخی مورخان دیگر از جمله یوسف رزق الله و پطرس حرار از آن سخن گفته اند. در ماه ها و چند سال اخیر شیعیان و سنی های عراق آنگونه که در گزارش های خبری آمده است در تعرض به اماکن مقدس یکدیگر نقشی نداشته اند و به همین دلیل انگشت اتهام را به سوی گروه های سلفی و تکفیری که در راس آنها القاعده قرار دارد نشانه رفته اند. شیعیان و سنی ها متفق القول بر این باورند که انفجارهای متعدد در مرقدهای ائمه و بزرگان دین در عراق توسط این گروه ها انجام می گیرد.
به عنوان مثال می توان به انفجار اخیر در مرقد امام هادی (ع) و امام حسن عسکری(ع) در سامرا و محکوم کردن سریع آن از سوی رهبران سنی عراق اشاره کرد. ضمن آنکه قبور برخی شخصیت های مذهبی شیعه در مناطق سنی نشین قرار دارند.
عکس این مورد نیز مصداق دارد. از آن جمله قبر سیداحمد الرفاعی از صوفیان طریقت اهل تسنن است که در یک منطقه شیعه نشین از توابع ناصریه در جنوب عراق واقع است تا جایی که این محل به نام محله الرفاعی شناخته می شود. جنگ مرقدها و مساجد در عراق جنگی سیاسی و اعتقادی است.
گروه القاعده و پیروان آن اعتقادی به مرقد و ضریح برای بزرگان دین ندارندو ازجمله برنامه های سیاسی آنها افزایش فتنه و اختلاف طایفه یی است. گفته می شود القاعده به این دلیل که شیعیان عراق قبور طلحه بن عبدالله و زبیر بن العوام درجنوب بصره را جزء اماکن متبرکه نمی دانند اقدام به هدف قرار دادن عتبات شیعیان از جمله مرقد امامین عسکریین کرده است. پیش بینی تداوم انفجار مرقد ائمه و عتبات مقدس در عراق به ویژه در سایه ناتوانی دولت، ارتش و پلیس عراق، امری دشوار است اما بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده اند که ادامه این روند ممکن است موجب تقسیم عراق یا شاید جنگ های داخلی فرسایشی شدیدتر در این کشور شود.
بحران جنگ های مذهبی و حمله به عتبات مقدس در عراق، در دوره یی کوتاه از زمان حمله امریکا وارد مرحله جدید شد تا جایی که طبق گزارش های اطلاعاتی و رسانه یی، بسیاری از مردم عراقی که اسامی امامان شیعه و سنی را دارند در مناطق محل سکونت همدیگر زندگی می کنند با خطر مرگ مواجه هستند، آنان به همین دلیل مجبور به تغییر اسامی خود می شوند. به عنوان مثال شخصی که حسین نام داشت و در مناطق سنی نشین زندگی می کرد یا شخصی که عثمان نام داشت و در مناطق شیعه نشین زندگی می کرد مجبور به تغییر نام خود می شد تا از تهدیدات گروه های سلفی در امان بماند.
این افراد می بایست نام خود را به نام هایی که میان شیعیان و سنی ها مشترک است مثل محمد تغییر می دادند. کشور عراق به دلیل تعدد مذاهب و طوایف از حساسیت ویژه یی برخوردار است از همان نخستین روزهای حمله امریکا به آن، بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل بین المللی در خصوص احتمال وقوع جنگ های مذهبی و طایفه یی هشدار داده بودند. واقعیت آن است که هر چه از حضور نیروهای ائتلاف به رهبری امریکا در عراق و هرج و مرج موجود در آن می گذرد، احتمال وقوع جنگ مذهبی بیشتر می شود. گروه های تکفیری که پس از حمله امریکا به صورت فزاینده یی راهی عراق شدند بهترین راه رواج تفکر خود و مبارزه با نیروهای امریکایی را هدف قرار دادن عتبات مقدس شیعیان و سنی ها می دانند تا بدین وسیله جنگ مذهبی تمام عیاری برپا کنند.
گفته می شود هدف آنان این است که از یک سو اقدام به تضعیف مذاهب شیعه و سنی و تقویت تفکر سلفی در عراق کرده و از سوی دیگر مقدمات خروج امریکایی ها از عراق را فراهم سازند. صدام دیکتاتور سابق عراق طی حدود ۳۰ سال حکومت بر این کشور با ایجاد جوخفقان ، هم کردهای سنی و هم شیعیان جنوب این کشور را سرکوب و قتل عام کرد.
او تنها اعراب سنی را حمایت می کرد و همین تبعیض مذهبی موجب شد که گروه های مختلف مذهبی در عراق پس از سرنگونی حکومت او سر برآورده و هر کدام به نحوی اعلام موجودیت کرده و خواهان سهم در دولت جدید عراق شوند. اکنون این پرسش مطرح است که تداوم انفجار ضریح ها و مساجد در عراق کدام گروه ها و طرف ها را پیروز خواهد کرد. گروه های سلفی و تکفیری امریکا، یا دولت جدید عراق را؟

نادر مازوجی

منبع : روزنامه اعتماد