دور دوم مذاکرات ایران و امریکا درباره عراق

بحران عراق و سریال خونین عملیات انتحاری هر روز جان صدها عراقی را می ستاند و دولت امریکا هنوز روی موفقیت استراتژی خود در این کشور شرط بندی می کند.
جورج بوش رئیس جمهور امریکا در آخرین واکنش خود به برنامه دموکرات ها برای مشروط کردن تامین بودجه عملیات نظامی ایالات متحده در عراق و افغانستان به زمانبندی خروج نیروهای امریکایی دموکرات ها را به استفاده از حق وتو تهدید کرده و به امریکایی ها توصیه کرده است که شکیبایی خود را حفظ کنند، زیرا موفقیت استراتژی امریکا در عراق به زمان بیشتری نیاز دارد. از سوی دیگر طرح دولت نوری المالکی برای تامین امنیت بغداد عملاً با شکست مواجه شده و دامنه عملیات انتحاری به دیگر مناطق این کشور از جمله مناطق کردنشین شمال گسترش یافته است. برنامه سیاسی دولت نوری المالکی نیز با تعلیق مشارکت برخی نیروهای تاثیرگذار سنی و شیعه در روند سیاسی به نقطه حساسی نزدیک شده و احتمال ایجاد تحول در بافت و ترکیب این دولت رو به افزایش است.
در این میان برخی رهبران سیاسی عراق از ضرورت ازسرگیری مذاکرات ایران و امریکا در بغداد و شتاب بخشیدن به آن سخن به میان آورده و نسبت به سهل انگاری رهبران واشنگتن و تهران در این زمینه ابراز ناخشنودی کرده اند. در همین حال به نظر می رسد دستگاه های دیپلماسی ایران و امریکا خود را برای برگزاری نشست دوم بغداد آماده می کنند.
این نوشته می کوشد علت یا علل تاخیر در برگزاری دومین نشست ایران و امریکا در مورد عراق را تبیین کرده و پیامدهای آن را در میان مدت مورد ارزیابی قرار دهد. همچنین پیشاپیش می توان چشم اندازی از دومین نشست امریکا و ایران و دشواری های آن به ویژه تنوع دستور کار آن ترسیم کرد:
۱) تقریباً می توان گفت که هم واشنگتن و هم تهران شک و تردیدهای خود را در مورد اهمیت و سودمندی مذاکرات مستقیم ایران و امریکا در مورد عراق کنار گذاشته و دستگاه های دیپلماتیک دو طرف خود را برای برگزاری دومین دور این گفت وگوها آماده می کنند. علت به کارگیری واژه «تقریباً» از آن رو است که امریکا می کوشد حتی به صورت نسبی وضعیت عراق را در مقایسه با وضعیت دور اول مذاکرات (۲۸ ماه مه) بهبود بخشد تا موقعیت مذاکراتی خود را تقویت کند.
چنانکه می دانیم ایالات متحده امریکا در شرایط بسیار دشواری توصیه های کمیته بیکر - همیلتون را برای انجام مذاکره با ایران پذیرفت. واشنگتن دور اول مذاکرات بغداد را با این امید به پایان برد که طرح امنیتی دولت نوری المالکی و روند سیاسی عراق به پیش برود، اما اوضاع عراق طی دو ماه گذشته هم به لحاظ امنیتی و هم به لحاظ سیاسی رو به وخامت بیشتر گذاشت. به لحاظ امنیتی مناطق میانی و شمالی عراق به قلمرو عملیاتی نیروهای ستیزه جو افزوده شد و به لحاظ سیاسی، موقعیت دولت نوری المالکی آسیب پذیر شد.
از این رو و از منظر دولت امریکا، ضرورت ازسرگیری مذاکره با ایران جای خود را به ضرورت های حیاتی تر و از جمله اتخاذ تدابیر فوری برای جلوگیری از فروپاشی ائتلاف حاکم در عراق به رهبری نوری المالکی سپرد. این وضعیت علت به تعویق افتادن دور دوم مذاکره با ایران را تفسیر می کند.از سوی دیگر، ایران نمی تواند برای برگزاری دومین نشست بغداد پیشقدم شود، زیرا پروژه مذاکره با ایران از سوی امریکا مطرح شد و تهران آن را با انگیزه کمک به بهبود اوضاع عراق و امید به زمانبندی عقب نشینی نیروهای بیگانه از این کشور پذیرفت. از این رو برگزاری دومین دور مذاکره نیز به پیشقدمی واشنگتن نیاز دارد.
۲) موضوع مذاکره ایران و امریکا درباره عراق و دیگر بحران های منطقه ای از پایه، پروژه ای به تعویق افتاده است. طولانی شدن مدت زمان این تعویق برای امریکا زیان بار است و برای ایران بی خطر نیست زیرا با گذشت زمان ظرفیت های دو طرف برای تاثیرگذاری روی اوضاع و تغییر جهت گیری های آن محدود می شود.
کاهش قدرت دو طرف برای تاثیرگذاری روی اوضاع عراق به طرف ها و بازیگران دیگر امکان می دهد که دو طرف اصلی تاثیرگذار را به رویارویی با یکدیگر سوق دهد. دیوار بلند و قطور بی اعتمادی مقابل ایران و امریکا زمینه ای مساعد برای انتقال دو طرف از نقطه اشتراک منافع به نقطه تضاد منافع فراهم می سازد. در نتیجه و از منظر امریکا حل و فصل بحران عراق به حل و فصل بحران با ایران مشروط می شود و از منظر ایران صحنه عراق همچنان به مثابه عامل تهدید کننده شناخته خواهد شد.
روند اوضاع و سمت و سوی تحولات منطقه از یک سو تقدم سناریو فوق را بر دیگر گزینه های عقلانی پیش رو نشان می دهد و از سوی دیگر ضرورت ازسرگیری دور بعدی مذاکرات دو طرف را برای جلوگیری از تراکم بیشتر بحران ها و مشروط شدن حل و فصل آنها به یکدیگر مطرح می سازد.
۳) بر پایه برخی گزارش ها ایالات متحده برای دور بعدی مذاکره با ایران در بغداد موضوعاتی از قبیل حضور شبه دائمی نیروهای امریکایی در عراق مشابه الگوی جنگ جهانی دوم پس از سقوط برلین مطرح خواهد کرد. به نظر می رسد این مساله در پاسخ به خواست ایران در دور اول مذاکرات بغداد در مورد ضرورت خروج نیروهای بیگانه از عراق مطرح می شود. امریکا اصل عقب نشینی نیروهای خود را از عراق پذیرفته است.
اما زمان آن را به قطعی شدن توانایی ارتش جدید عراق برای برقراری ثبات پایدار مشروط کرده است. طرح امریکا برای حضور شبه دائمی از طریق احداث پایگاه های نظامی در عراق نخستین بار از سوی رابرت گیتس وزیر دفاع این کشور در جلسه پرسش و پاسخ کنگره امریکا مطرح شد. ممکن است این موضوع در دور بعدی مذاکرات امریکا با ایران به طور جدی مطرح شود.
ایران برای موضوعاتی از این قبیل باید پاسخ های خود را آماده کند. تردیدی وجود ندارد که دستگاه دیپلماسی کشورمان، منافع بلندمدت ایران را در مذاکره با امریکا لحاظ خواهد کرد، اما نباید از یاد برد که اصل تنش زدایی در روابط خارجی جمهوری اسلامی و حرکت به سوی برقراری نظمی پایدار در منطقه و زدودن آثار بر جای مانده از چند دهه بحران در بند یکم فهرست منافع بلند مدت ایران قرار دارد.

دکتر سیدحسین موسوی
رئیس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه

منبع : روزنامه شرق