قطع رابطه سیاسی ایران و آمریکا

در سال ۱۸۵۶ پیمانی میان ایران و ایالات متحده آمریکا منعقد شد که اگرچه “ پیماندوستی و بازرگانی “ نامیده می شد اما به موجب آن اتباع آمریکا از حقوق برون مرزی برخوردار می شدند . این نخستین پیمان رسمی میان ایران و آمریکا بود.
پس از آن آمریکائی ها با اعزام میسیونرهای مذهبی سعی در ایجاد زمینه های نفوذ خود تحت پوشش فعالیتهای مذهبی و فرهنگی و انسان دوستانه داشتند .
اولین سفیر آمریکا ساموئل بنجامین بود که در سال ۱۸۸۳ م. وارد ایران شد. پنج سال بعد حاج حسینقلی خان سفارت ایران در امریکا را دایر کرد . در سال ۱۹۱۱ م. مرگان شوستر در راس یک هیات مستشاری مالی امریکایی وارد ایران شد و دولت ایران و مجلس شورا اختیار تام در زمینه اداره امور مالی کشور را به او دادند. شوستر با تظاهر به علاقمندی به استقلال کشور ایران، وام های خارجی را به دولت تحمیل کرد. او می کوشید خودسرانه در ایران به کار پردازد و از دولت ایران تبعیت نکند. سرانجام با مخالفت های شدیدی که علیه وی و گروه همراهش صورت گرفت، قرارداد وی در همان سال لغو شد.
در سال ۱۹۲۱ نیز یک هیات مستشاری مالی برای اداره امور مالیه کشور تحت ریاست آرتور میلسپو وارد ایران شد . در شهریور ۱۳۲۰ آمریکا همراه متفقین خاک ایران را به اشغال درآورد و با اوجگیری روزافزون سلطه جویی آمریکا پس از جنگ دوم جهانی، آمریکا در ایران نیز نفوذ خود را گسترانید بطوریکه با طرح ریزی و اجرای کودتای ۲۸ مرداد سرنوشت سیاسی و اقتصادی و ... ایران را تا انقلاب اسلامی به دست گرفت . در سال ۱۳۳۵ سازمان مخوف ساواک را تحت نظارت سیا در ایران ایجاد کرد و در دهه ۱۳۴۰ با اجرای اصلاحات ارضی زمینه برای ایجاد بازار انبوه مصرفی برای کالاهای غربی و خصوصا آمریکا فراهم شد و با به یغما بردن منابع نفتی کشور و فروش سلاح و کالاهای مصرفی ایران را بیش از پیش به سمت وابستگی حرکت داد
ولین قطع رابطه سیاسی ایران و امریکا در سال۱۳۱۵ در دوران روزولت و رضاخان بود که به خاطر بازداشت چند ساعته سفیر ایران - عبدالغفارخان جلال علا - به علت تخلف رانندگی در امریکا روی داد. این قطع ارتباط پس از سه سال به دنبال اعزام نماینده مخصوص از طرف امریکا برای ادای توضیحات و عذرخواهی از سر گرفته شد.
فعال ترین دوره رابطه ایران و امریکا مربوط به بعد از جنگ جهانی دوم است که با مسافرت روزولت به ایران در جریان جنگ و نقش امریکایی ها در بیرون راندن نیروهای شوروی از ایران آغاز شد. دولت امریکا که نقش درجه دومی را در سیاست ایران ایفا می کرد ، در دوران جنگ به یک عامل درجه اول در امور سیاسی ایران مبدل شد و بعد از جنگ با انعقاد قراردادهای نظامی و اقتصادی جای پای خود را در ایران محکم تر کرد. دولت امریکا ، با موافقت قوام السلطنه در سال ۱۳۲۱ ه. ش ارتش خود را به بهانه رساندن محموله های جنگی وارد ایران کرد و موقعیت خود را استحکام بخشید به طوری که در سال ۱۳۲۲ ه. ش پیمان بازرگانی ایران و امریکا امضاء و حجم بازرگانی خارجی ایران با امریکا به دو برابر افزایش یافت. در جریان ملی شدن صنعت نفت ایران ، امریکا نقش دو جانبه ای بازی کرد و موفق شد چهل درصد سهام نفت ایران را برای کمپانی های آمریکایی تصاحب کند.
کاپیتولاسیون خفت بار ترین پیمان سیاسی امریکا با ایران بود که به صورت قانونی، سند اسارت ایران را به دست امریکا داد. در ۴ آبان سال ۱۳۴۳، امام خمینی (ره) با ایراد سخنرانی کوبنده ای مساله را افشا کردند و تصویب کاپیتولاسیون را اقرار به مستعمره بودن ایران نامیدند و رای مجلس را مخالف اسلام و قانون دانستند. به دنبال این سخنرانی امام خمینی (ره) دستگیر و در ۱۳ آبان ، به ترکیه تبعید شدند.
سرانجام انقلاب اسلامی علی رغم حمایت های بی دریغ امریکا از شاه با رهبری خردمندانه امام خمینی (ره) و مبارزات پیگیر مردم به پیروزی رسید.
به دنبال تسخیر مرکز جاسوسی امریکا در روز ۱۳ آبان ۱۳۵۸ ابهت ظاهری این کشور در بین ملت های مظلوم از هم پاشید. امام این اقدام دانشجویان را عکس العمل ملتی ستمدیده در مقابل استکبار جهانی اعلام کردند.
با وقوع انقلاب اسلامی اگرچه آمریکا در ایران پایگاه خود را از دست داد . اما دخالتها و توطئه های این کشور پایان نداشت . با تسخیر سفارت آمریکا در تهران در ۱۳ آبان ۵۸ توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و افشای اسناد جاسوسی ، آمریکا پایه های قدرت خویش را بیش از هر زمانی متزلزل می دید . در همین راستا تلاش خود را برای مقابله با انقلاب اسلامی بیشتر کرد و در ۲۰ فروردین ۱۳۵۹ رابطه سیاسی خود را با ایران قطع و دست به یکسری توطئه های نافرجام علیه انقلاب اسلامی زد از جمله : حمله نظامی به طبس ، کودتای نوژه ، جنگ تحمیلی ، تحریم اقتصادی و ... اما پس از گذشت سالها هنوز هم این توطئه های نافرجام باقی مانده است.

منبع : روزنامه رسالت