هوای تهران؛ فراسوی مرزهای بحران

پدیده‌ٔ آلودگی هوا در مناطق شهری یکی از رهاوردهای انقلاب صنعتی است که از ۳۰۰ سال پیش آغاز شده و با افزایش شهرنشینی و رشد صنعتی شدن، روزبه‌روز بر میزان آن افزوده می‌شود. تکیهٔ اساسی بر منابع جدید انرژی مانند زغال، نفت و گاز (سوخت‌های فسیلی) و در نتیجه آزاد شدن مواد ناشی از احتراق این سوخت‌ها، مواد مضر و زیان‌بخشی مانند منواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، دود، ذرات معلق و مانند این‌ەا را به همراه می‌آورد که حیات موجودات زنده و به ویژه انسان‌ها را تهدید می‌کند.
توسعهٔ شهرها، افزایش ترافیک، گسترش صنایع، به کارگیری سوخت نامطلوب، بالا رفتن مصرف انرژی و فقدان مقررات و ضوابط به منظور محدود ساختن مناطق صنعتی، هم‌چنین رعایت نکردن مقررات زیست‌محیطی، باعث شده سلامت عمومی شهروندان دچار مخاطرهٔ جدی شود.
در بیشتر کشورهای در حال رشد، توسعهٔ مناطق صنعتی و مسکونی بدون برنامه‌ریزی درست و مرزبندی اصولی انجام می‌گیرد و در نهایت به افزایش بیش از حد آلودگی هوا می‌انجامد. چهار عامل اصلی که باعث شدت افزایش آلودگی هوا می‌شوند، از این قرارند:
۱) رشد شهرنشینی
۲) رشد صنعتی شدن شهرها
۳) گسترش ترافیک شهری
۴) افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی
دربارهٔ آلودگی هوای تهران مطالب بسیاری گفته، شنیده و نوشته‌ایم و کار به جائی رسیده که عباراتی چون، ”آلودگی بیش از حد مجاز“ یا ”آلودگی در حد بحران“ به کار برده می‌شود. در چنین حالی باید پرسید، اساساً چرا آلودگی؟ و چرا باید آلودگی به حدی رسد که از مرز بحران نیز بگذرد؟ در چنین شرایطی گاهی اوقات دیگر حتی شهروندان یکدیگر را نمی‌بینند، چه رسد به این‌که حقوق شهروندی دیگران را نادیده بگیرند یا نگیرند! اینجاست که باید از خود پرسید ”به کجا چنین شتابان؟“ که حتی نفس کشیدن و هوای پاک را نیز از خود دریغ کرده‌ایم و چشم به راه وزیدن بادی هستیم.
بررسی‌ها نشان می‌دهد هک در فصل پائیز غلظت آلودگی‌ها در هوای تهران به بالاترین میزان خود می‌رسد. به‌عنوان مثال در این فصل بالاترین میزان سرب‌ در هوای تهران وجود دارد که اثر آن بر سلامت شهروندان به ترتیب عبارت است از: تغییر در آنزیم‌های خون، کم‌خونی، عصبانیت، تحریک‌پذیری و اختلالات رفتاری عصبی که این اثرات در کودکان بیشتر خود را بروز می‌دهد.
هم‌چنین آلودگی هوا سبب تشدید حملات آسم، کاهش مقاومت بدن در برابر عوامل عفونی تنفسی، برونشیت، ذات‌الریه، تحریک چشم و بینی و گلو، عوارض قلبی، عروقی و ... می‌شود.
به این ترتیب در شهری که گاهی نفس کشیدن نیز مشکل می‌شود چه باید کرد؟ در این راستا می‌توان پیشنهادهائی در جهت رفع و یا بهبود این معضل داشت برخی از این پیشنهادها از این قرارند:
۱) کنترل جمعیت تهران و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه به این شهر
۲) توسعه و تجهیز وسائل نقلیهٔ عمومی شهری مانند اتوبوس، مترو و ...
۳) استاندارد کردن سوخت‌های مصرفی، افزایش تولید و مصرف بنزین بدون سرب و گاز سوز کردن خودروها
۴) اعمال مدیریت صحیح ترافیک و اصلاح هندسی معابر برای جلوگیری از ترافیک و تسریع در حرکت خودروها
۵) جلوگیری از آمد و شد خودروهای فرسوده و دودزا هم‌چنین اجرای معاینهٔ فنی، تنظیم موتور و سرویس به موقع خودرو به نحو مطلوب
۶) گسترش کامل شبکهٔ گازرسانی به مناطق مسکونی و صنعتی و کاهش مصرف سوخت‌های سنگین
۷) جلوگیری از سوزاندن زباله و برگ درختان در محدودهٔ شهر تهران
۸) توسعهٔ فضای سبز و نگه‌داری از آن
۹) یکسان کردن رویه و هماهنگی میان واحدهای مختلف دست‌اندرکار
بررسی و کنترل آلودگی هوای تهران، یعنی تمرکز مدیریت و تصمیم‌گیری در این بخش برای رسیدن به نتیجهٔ مطلوب و سرعت عمل در این زمینه.
۱۰) پیش‌بینی و اجرای برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی از طریق صدا و سیما و رسانه‌های عمومی دیگر برای آموزش مردم و فرهنگ‌سازی در این مورد.
امیدواریم پس از این به‌طور جدی در جهت جلوگیری از آلودگی هوای تهران که تهدیدکنندهٔ سلامتی شهروندان است کوشا باشیم، چراکه سلامتی پایه و اساس فعالیت و سازندگی انسان است.

جعفر عموزاده، کارشناس شهرسازی

منبع : سایر منابع