مد؛ فریب مصرف کننده یا نیاز جامعه؟

به یک زبان سخن نمی گویند، همه رنگ و از چند کشور اروپایی و آسیایی. گفته اند دوباره هوا سرد می شود و این خبر تداوم چکمه ها را نوید می دهد. برخی بلندتر و برخی کوتاه تر. همه رنگ، متناسب با هر تقاضایی. گویی تجمعی از نیروهای چندملیتی؛ چینی، کره ای، ایتالیایی، اسپانیایی. حتی آمریکایی و ایرانی هم هستند. سهم محصولات اروپایی ۵ درصد است ولی مارکهای چینی سهم ۲۰ درصدی دارند! نوروز در راه است. نوید فصل بهار نوید جابه جایی تازه ای در روابط شهروندان است. اتفاقی که همواره آن را پویا و مبتکرانه می خوانند. واقعه ای که نگاهی متفاوت می طلبد.
به نوعی می توان بحث را هم به «عدالت» ربط دهیم زیرا هر کس از هر قشری متناسب با جیب و سلیقه اش می توانست از بازار کفش زمستانی بهره ببرد. از مارک دار تا بی مارک. از ایرانی تا خارجی. از نیم چکمه و پوتین تا چکمه. آنچه امسال بیش از هر سال دیگری رخ نمایانده بود چکمه های زنانه با پاشنه و بی پاشنه بود. چکمه هایی که گاه تا زانو بالا آمده بود و آدم را به یاد پوشش نظامی افسران ارتش هیتلر می انداخت! قیمت این چکمه ها هم مثل رنگ و مدلهایشان متفاوت است.
گاهی بسته به چرم و شرکت تولیدکننده اش در ایتالیا یا جای دیگر به قیمتی چند ده هزارتومانی می رسد و گاهی به دلیل سفارشی بودن و مرصع کاری های روی آن به مبلغی چند صد هزار تومانی (مثلاً ۵۳۰ هزار تومان!). چکمه پوشان اما باید ترکیبی می آفریدند که قبلاً امکان آن نبود. برای همین هم شاید تا به این زمستان ما چنین منظره هایی نمی دیدیم که به یاد افسران آلمانی فیلم های جنگ جهانی دوم بیفتیم. تا پیش از این شاید چکمه ها بودند و پوشیده می شدند ولی به دلیل آنکه شلوارها گشادتر بود به چشم نمی آمدند. اما امسال یا شلوارها تا بالای چکمه ها آمده بود یا آنقدر انعطاف داشت و تنگ بود که می شد آن را به درون چکمه برد و ظاهر زیبای چکمه را به نمایش درآورد. همین تغییرها انگیزه ای شد تا اندر باب تولد چکمه پوشان یا آنچه مد تابستانه _ زمستانه خوانده می شود بحث دربیفتد! حکایت این است که وقتی آن چکمه بلند بالا بخواهد به پایی بنشیند دیگر با شلوار پاییزه یا تابستانه جور درنمی آید و باید متناسب با آن شلواری خرید. همین قضیه را قابل تأمل می کند چرا که پیروی از چنین مدلی زمستانی، می تواند به تحمیل هزینه های اقتصادی (در نگاه نخست) به فرد و خانواده بینجامد. گرچه برخلاف زمستان های قبل که رنگ های تیره بر پوشش شهروندان از سر تا پا غلبه پیدا می کرد در این زمستان رنگ به رنگ می شد پوتین و چکمه یافت بنابراین از چنین زاویه ای می توان گفت زمستانی چشمگیر بود و در عین حال کسل کننده و خسته کننده نبود. با این اوصاف کارشناسان نظری متفاوت داشتند. در حالی که عده ای طالب سرعت بخشیدن به طرح ساماندهی مد و لباس بودند، کارشناسان و به ویژه جامعه شناسانی هم بودند که چنین وضعیتی را کمک به سلامت محیط جامعه می دانستند و آن را مفید ارزیابی می کردند.
احساس چکمه پوشان خیابان های شهر را نمی توان شناخت مگر روح و مفهوم «مد» و «تغییر» را به نوعی دریافت.
می گویند «لباس و جامعه همواره با سنت در ارتباط بوده و در برنامه های محلی و اجتماعی مربوط به حفاظت از امور فرهنگی نقش داشته است.» در عین حال «مد» امری پویا و مبتکرانه شناخته می شود که معمولاً سبک هایی از فرهنگ های گوناگون را وام می گیرد. بنابراین نمی توان این موضوع را صرفاً به «تقلید» تعبیر کنیم. ایسنا ۱۲ بهمن ماه ۸۴ به نتایج تحقیقی اشاره کرده است که سایت یاهو آن را منتشر کرده است.
براین اساس مرکزی تحت عنوان North American testing از کاربران اینترنتی تحقیقی به عمل آورده است. در این تحقیق مشخص شده است که ۵۰ درصد کاربران اینترنتی برای خرید لباس، کفش، ملزومات شخصی و طلا و جواهر وارد محیط وب می شوند. از این تعداد ۶۱ درصد کاربران ۱۳ تا ۱۹ ساله نیز برای دسترسی به اطلاعات آن لاین مد به سرزمین مجازی پامی گذارند. پس اینگونه نیست که صرفاً در کشور ما پرداختن به مد و یا به عبارتی غربی گرایی مطرح باشد. درهمین حال نتایج تحقیق دیگری درباره زنان آلمانی دورنمای جالبی را به تصویرمی کشد. ۴۵ درصد یعنی حدود نیمی از زنان آلمانی بیش از ۲۵ جفت کفش دارند. این تحقیق فصل قبل از یک هزار زن ۲۰ تا ۵۰ ساله آلمانی انجام شده بود.
دکتر رحمت الله صدیق سروستانی جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران درباره مد می گوید: «مد در خدمت ایجاد سلامت اجتماعی و سلامت محیط است و به ایجاد روح زیبایی پسندی کمک می کند.» این متخصص علوم اجتماعی و آسیب های آن معتقداست در مقابل مد و تفسیر آن جامعه فقط باید دو مؤلفه را مدنظر قراردهد؛ نخست آن عریانی غربی که بافرهنگ ما مطابقت ندارد و دیگری تساهل و تسامحی که باید به جوانان داده شود و البته این تساهل و تسامحی نیست که ما درآن معافیتی را به دشمن بدهیم. بلکه معافیتی به فرزندان خودمان است برای تحول و تحرک.» درهمین حال جامعه شناس دیگری نیز مد را محصول تفکر مصرف کننده می داند.
به عبارت دیگر این نگرانی که تولیدکنندگان برای فروش و تحمیل محصولات خود مدها را عرضه می کنند عملاً با این نظر رنگ می بازد.
دکتر علی اصغر سعیدی دراین باره گفته است: «مد ساکن نیست و مدام درحال تغییر شکل است. بحث دیگر این که مد به وسیله تولیدکننده ایجاد نمی شود، مد همیشه به وسیله مصرف کننده و به دلیل تقاضای زیاد به تولیدکننده تحمیل می شود. مصرف کننده حاکم است. تولیدکننده دوست دارد که همیشه بدون دردسر همان چیزی را تولیدکند که قبلاً تولیدمی کرده و همان مقدار سود را هم ببرد. اما تنوع سلیقه مردم باعث می شود که تولیدکننده خود را با شرایط و سلیقه و تنوع خواهی مصرف کننده تغییر دهد.» (۱)
این جامعه شناس تأکید می کند ما وارد دوره سبک های زندگی شده ایم که مردم و به خصوص جوانان می خواهند با نوع و سبک زندگی خود، بخشی از هویت خود را بروز دهند. حق انتخاب در شرایطی به وجود می آید که امکان تنوع برای انتخاب در کالا و... وجودداشته باشد.
مجلس شورای اسلامی در دوره اخیر، تاکنون دوبار وارد حوزه ای از زندگی مردم شده است که قانونگذاری درآن عملاً به دخالت درامور خصوصی مردم منجرشده یا می شود. نخست در قالب ساماندهی و تسهیل ازدواج به تعیین سقف مهریه در ازدواج پرداخت و برای این کار طریقه تشکیل کمیته تعیین کننده مهریه در هر شهر معرفی شد. انتقادها به این طرح مجلس جریان داشت که موضوع «لباس ملی» و «طرح ساماندهی مد و لباس» نیز مطرح شد. ماجرای طرح ساماندهی مد و لباس همچنان از تب و تاب میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیفتاده است. حجت الاسلام محمدرضا تاج الدینی نماینده تبریز و عضو کمیسیون فرهنگی در آذرماه خبر از تصویب طرح در کمیسیون داد.
حجت الاسلام محمدتقی رهبر دیگر عضو کمیسیون فرهنگی نیز گفت: لازم است این طرح به جایی برسد. پیشتر عفت شریعتی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم دراین باره گفته بود، نابسامانی در وضعیت پوشش مردم باعث شد طرح ساماندهی مد و لباس در دستور کار مجلس قرارگیرد. در همین راستا مهرماه امسال نیز سرهنگ سیدعظیم حسینی مدیرکل مبارزه با مفاسد اجتماعی نیروی انتظامی خواستار تصویب هرچه سریعتر این طرح در مجلس شد. با این حال بازار نقد موضوع از همان روزهای نخست مطرح شدن چنین پیشنهادی، داغ بود. «منیره نوبخت» یکی ازکسانی بود که در این باره به اظهارنظر پرداخت.
او گفت: «لباس پوشیدن افراد چیزی نیست که با وضع یک قانون یا صدور یک بخشنامه تغییرکند. این یک موضوع عمیق فرهنگی است.» در همین حال حرفهای دیگری نیز مطرح شد برای نمونه جواد آرین منش یکی از مدافعان این طرح در اردیبهشت ماه ۸۴ به ایسنا گفت: «نوع لباسی که ما استفاده می کنیم متأثر از فرهنگ بیگانه است.»
وی در تعریف لباس ملی نیز افزود: «لباس ملی به معنای آن که همه یک نوع لباس بپوشند نیست بلکه استفاده از لباس متناسب با فرهنگ کشور است.» با این حال نمایندگان به ویژه اعضای کمیسیون فرهنگی بر مواضع خود پای فشردند و بالاخره این طرح در کمیسیون مربوطه تصویب شد.
دکتر ستار هدایت خواه نماینده مردم بویراحمد و دنا و یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس نیز دراین باره گفت: «طرح ساماندهی مد و لباس مطابق با روحیه تنوع طلبی جوانان همواره با مدهای زیبا و متناسب با فرهنگ ایرانی با قیمت مناسب هم اکنون در مجلس شورای اسلامی دردست بررسی است.» این حرف و حدیثها درحالی مطرح شد که بالاخره مشخص نشد مشکل اصلی بر سر نوع پوشش است یا قیمت و مدهای متنوع. اما آنچه کارشناسان برآن پافشاری می کردند و می کنند مؤلفه های دیگری را مدنظر قراردارد. آنان به شدت مخالف دخالت و حضور دولت و حکومت درامر خصوصی مردم هستند و نقش دولت را نقشی نظارتی برمی شمارند. ده ـ بیست روز دیگر طبیعت لباس سفید و سرد خود را به سبزی و لطافت بهار می دهد و به همین دلیل چکمه ها هم به گنجه ها سپرده می شوند. اما به راستی با آمدن نوروز و فصل بهار جای چکمه ها را در خیابانها چه چیزی خواهدگرفت. چه چیزی می تواند با تغییری لطیف و دلپذیر سلامتی مضاعف به محیط زندگی ما یعنی همان چیزی که جامعه شناسان می گویند ببخشد.
نکته اینجاست که ایران ما در عرصه کفش و چکمه رتبه ۳۸ جهان را دارد. مرکز آمار سازمان ملل متحد اعلام کرد ایران در سال گذشته با صادرات ۸۶‎/۶ میلیون دلار انواع کفش به سی و هشتمین صادرکننده این محصول تبدیل شد. اما جالب است که همین کشور همواره بازارش از اقلام چینی و بعد اروپایی پر و اشباع می شود تا آنجا که در عرصه کفش رسول شجری معاون اتحادیه کفاشان دست دوز گفته است همه ساله ۳۰ تا ۴۰ میلیون جفت کفش از چین و حدود ۶ تا ۱۰ میلیون جفت کفش از اروپا وارد ایران می شود ولی صنعت ما عملاً نمی تواند حرف نخست را دراین بازار بزند. به نظرمی رسد ما به جای آن که به فکر قاعده وقانونی برای لباس باشیم باید به برنامه های پشتیبانی و تولید فکر بیندیشیم. جایی که آزادانه مردم و طراحان و تولیدکنندگان ما با استفاده از قوه خلاق خود و هنجارهای ملی طرح بدهند و طرح آنها خریداری بشود.
تنها در این صورت می شود به ورود به عرصه تولید فکر و اندیشه در الگوها و یا همان مدها اندیشید و در درجه ای مهمتر به کیفی سازی تولیدات خود در زمینه پوشش باید توجه کنیم تا بازارمان خواستگاه دیگری غیر از این شود. خواستاران تغییر و مد وقتی محصول باکیفیت ایرانی را ببینند از پوشیدن آن لذت دوچندانی خواهندبرد و مسلماً تولیدکننده ایرانی ضمن تأمین خواسته مشتری ارزشها و اصول را هم درمی یابد!

محمود قوچانی

منبع : ایران سهراب