خرید کردن برای کاهش اضطراب!

▪ یک روانشناس: بیشتر افراد وقتی احساس اضطراب دارند، سعی می کنند با یک عامل خارجی مثل خرید کردن آن را کاهش دهند
یک انگیزه دیگر در خرید، انگیزه هویتی است که فرد سعی می کند با خرید کالاهای لوکس به تصویر دلخواه خودش در زندگی نزدیک تر شود و احساس «رضایت» کند
تحقیق روی ۳۸۴ زن و مرد ایرانی نشان می دهد مردان بیشتر تمایل به خرید الکترونیکی دارند و زنان بیشتر مایلند با خرید کردن به انگیزه های احساسی - اجتماعی پاسخ دهند
«وقتی من به خرید می روم شاد و سرحال هستم. اصلاً خرید را نوعی تفریح می دانم. برایم فرقی نمی کند که چه کالایی می خرم، فقط می دانم که خرید کردن مورد علاقه من است. از این که با محصولات جدید و متنوع روبه رو می شوم احساس رضایت می کنم. فقط بعضی وقت ها که از خرید خود ناراضی هستم یا احساس می کنم که آنچه خریده ام چندان کاربردی برایم ندارد، احساس نارضایتی می کنم، اما شوهرم آنگونه که من به خرید علاقه نشان می دهم توجهی ندارد و معتقد است نباید وقت خود را در فروشگاه ها و مراکز خرید صرف کند.»
این عبارت بخشی از دست نوشته های یک زن جوان است. او معتقد است با خرید کردن و سر زدن به مراکز تجاری می تواند بخش اعظمی از نشاط و سرحالی خود را به دست آورده و یا شادتر زندگی کند.با نگاهی دقیق تر به جامعه می توانیم زنان و دخترانی را بیابیم که خرید را آرامش بخش و فرآیندی سرگرم کننده می دانند.
البته این پدیده تنها در میان زنان جامعه ما رواج ندارد، آمارها نشان می دهد که به لحاظ روانشناختی زنان نسبت به مردان تمایل بیشتری به خرید دارند. دکتر فریبا لطیفی استادیار گروه مدیریت دانشگاه الزهرا در این باره می گوید: «متخصصان تبلیغات در برخی از کشورها مانند انگلستان، تلاش های خود را بیشتر روی زنان متمرکز می کنند. رفتار خرید در زنان و مردان نیز متفاوت است. مردان در خرید بسیار سریع عمل می کنند و تمام جایگزین های یک کالا را در نظر می گیرند و در کل اجناسی با کیفیت بهتر خریداری می کنند در حالی که زنان کند و با دقت خرید می کنند، آینده نگرتر بوده و اجناسی ارزان تر می خرند و تنها در پوشاک و مواد غذایی است که اجناس با کیفیت بهتر انتخاب می کنند.»
فاران حسامی، روانشناس درباره این پدیده می گوید: «یک بحثی که در این مقوله مطرح می شود، بحث تاریخی و دیرینه شناسی است. بدین ترتیب که در گذشته مردان مشاغلی چون کشاورزی و دامداری داشتند کار بیرون از خانه را انجام داده و محصولات خود را به دست زن خانه می سپردند تا زن به بقیه امور خانه مشغول شود. حال که با شرایط جدید زندگی شغل مردان تغییر کرده است و آنها پول و درآمد خود را در اختیار همسر خود قرار داده و انتظار رسیدگی به بقیه امور خانه را از او دارند، به همین دلیل آنچه امروزه مطرح می شود پول خرج کردن توسط زنان است.»
● خرید یا پول خرج کردن
خرید کردن و پول خرج کردن به ذات خود مشکلات اساسی ندارند اما این که چرا عده ای از افراد بطور افراطی خرید کرده و حتی برخی اوقات اقدام به خرید کالاها یا پوشاک غیرضروری خود می کنند، چیست
بهتر است ابتدا یک نگاه اجمالی به تفاوت های خرید زنان و مردان کرده و سپس دلایل اصلی آن را بررسی کنیم.
● انگیزه ها و تفاوت های زنان و مردان در خرید
دکتر فریبا لطیفی درباره انگیزه خرید کردن می گوید: «بطور کلی ما سه انگیزه برای خرید داریم: یکی انگیزه های کاربردی است که افراد براساس ملاحظات اقتصادی، صرفه جویی زمانی و کاربرد جنسی که خریداری می کنند، کالای خود را انتخاب کرده و دوست دارند این فرآیند در کمترین زمان صورت گیرد. دومین انگیزه خرید، انگیزه های احساسی و اجتماعی است که در برگیرنده ملاحظات احساسی و مسائل اجتماعی - تجربی در خرید است. مواردی که افراد بدون نیاز به کالایی خاص و تنها برای گذران اوقات فراغت با دوستان خود به مراکز خرید می روند و یا به تنهایی و بنابر علاقه خود به مغازه یا فروشگاهی خاص سر می زنند و با دستی پر به خانه برمی گردند. این قبیل افراد بیشتر دوست دارند که خود از نزدیک با جنسی آشنا شده و با مشورت و تأمل آن جنس یا کالا را خریداری کنند.»
وی همچنین در مورد انگیزه سوم خرید کردن افراد می گوید: «سومین انگیزه، انگیزه هویتی است که با مسائل شخصیتی و تصویر هر فرد از خودش مرتبط است. این که افراد تمایل دارند مارک و نوع خاصی از کالاها را خریداری کرده و پوشاکی با برچسب خاص بخرند یا خودرو یک شرکت خاصی را سوار شوند و در واقع افراد با خرید این کالا های لوکس احساس می کنند که به تصویر دلخواه خودشان نزدیک تر شده و احساس رضایت می کنند.»
از طرفی دیگر طی تحقیق انجام شده دکتر لطیفی و همکارش روی ۳۸۴ زن و مرد ایرانی مشخص شده است مردان بیشتر تمایل دارند خریدهای الکترونیکی کرده و کمتر زمان خود را برای خرید بیرون از منزل از دست بدهند. دکتر لطیفی می گوید: «تحقیقات نشان داد زنان بیشتر تمایل دارند به انگیزه های احساسی - اجتماعی خود در امر خرید پاسخ دهند، در عوض مردان نیز بیشتر به انگیزه های کاربردی خرید بها می دهند.»با این بررسی علمی مشخص می شود زنان بیشتر تمایل دارند به پاسخ های احساسی - اجتماعی خود در امر خرید پاسخ دهند اما چرا این انگیزه احساسی در میان همه زنان یکسان نیست
هانیه عدالتی، روانشناس در این باره می گوید: «بیشتر افراد وقتی در موقعیت هایی قرار می گیرند که احساس اضطراب دارند، سعی می کنند با یک عامل خارجی مثل خرید کردن آن را کاهش دهند. رفتار تکانشی خرید کردن هم یک نوع اضطراب است اما فرق آن با اختلال اضطراب آن است که در رفتار تکانشی اگر فرد به آن فکر نکند یا حواسش پرت شود، این احساس اضطراب و اجبار درونی وی کاهش یافته و کمی بعد این احساس را در خود حس نخواهد کرد.
به این دلیل تنها برخی افراد هستند که پاسخ مثبت به این رفتارهای تکانشی می دهند و تنها سعی می کنند با خرید کردن این احساس اضطراب را در خود کاهش دهند.»این روانشناس رفتار تکانشی را نوعی اختلال روانشناختی خوانده و معتقد است: «در صورت حاد شدن این مشکل افراد باید به مشاوره روانشناسی و یا روانپزشکی بپردازند.»
● وسواس
دکتر مهدیس کامکار، روانپزشک نیز خرید تکانشی را اختلال کنترل تکانه خوانده و می گوید: «احساس اجبار در خرید می تواند در زمره اختلالات کنترل تکانه باشد یعنی فشار درونی به صورت تکانه به فرد تحلیل می شود تا کاری را مثل خرید کردن انجام دهند. اکثر افراد مبتلا به این اختلال برای ارضای تکانه خود حرکت کرده و در اکثر موارد نیز احساس پشیمانی و گناه از خرید پیدا می کنند.»
وی همچنین در ادامه می گوید: «هیچ سندی در دست نیست که این معضل خرید در میان زنان به تفاوت های بیولوژیک و زیست شناختی افراد مربوط باشد، ولی آمارها نشان می دهد معضل خرید کردن های تکانشی میان زنان به دلیل تفاوت نقش فرهنگی واجتماعی آنان با مردان باشد. از طرف دیگر می توان این اختلال را نوعی وسواس نیز دانست که فرد همه چیز را جمع می کند و حس می کند باید همه آنها را داشته باشد چون ممکن است در آینده به آنها نیاز داشته باشد اما در اصل تفکر و منطقی اساسی در این تفکرات وجود ندارد.»کامکار می گوید: «چه خرید افراطی زنان را جزو مقوله تکانه به حساب آوریم و چه وسواس در هر دو حالت ریشه این مسائل اضطراب، نداشتن اعتماد به نفس و نارضایتی از شرایط موجود است.
مثلاً یک زن که از زندگی خود چندان رضایتی ندارد سعی می کند با خرید کردن یا خوردن افراطی به نوعی خود را ارضا کند و خود این مسئله باعث می شود تا ذهن به گونه ای این تنش روانی خود را تخلیه کند.»
فاران حسامی، روانشناس نیز در مورد یکی از مهمترین دلایل افزایش توجه به خرید کردن و لذت بردن زنان از خرید می گوید: «تنوع در لباس و پوشاک زنانه و محصولات تجاری دیگر باعث می شود که افراد مجذوب کالاهای جدید و با تکنولوژی برتر شوند. به همین دلیل زنان مخاطبان اصلی کالا ها شده و به دنبال زیباتر کردن خود و محیط خانه و خانواده و.‎.‎. بیشتر خرید می کنند.»
البته زنان تنها خرید کردن برای خود را دوست ندارند. اکثر آنان علاقه مندند که برای فرزندان یا همسر، خواهر، برادران و نزدیکان هدیه بخرند.
حسامی همچنین می گوید: «ما نباید تنها یک جانبه قضاوت کرده و مدعی باشیم که زنان خرید های تکانشی می کنند. در بسیاری از موارد دیده شده که مردان خرید های تکانشی زیاد و مهمی دارند و از این نظر که آنان گاه با خرید های تکانشی شان چندین میلیون تومان را از بین می برند. مثلاً مردی که با خرید یک اسب ۷۰ میلیون تومانی چندین ماه بعد با قیمتی کمتر آن را می فروشد این خریدها و رفتارهای تکانشی باعث می شود که آنان را نیز در زمره اختلالات کنترل تکانه به حساب آوریم.
مردان نیز خریدهای زیادی می کنند ولی چون وقت کمتری را صرف می کنند خریدهایشان چشمگیر به نظر نمی رسد. حسامی همچنین پیشنهادی پیرامون مدیریت خرید افراد و خانواده ارائه می دهد: «بهتر است افراد لیستی را شامل آنچه لازم دارم و آنچه دوست دارم در نظر بگیرند.»
در این لیست دو ستونه آنها می توانند کلیه خرج و مخارج های خود را نوشته و یک تصویر کلی از مخارج ماه گذشته را به آن اضافه کنند.
همچنین در برخی موارد افراد می توانند پاکت هایی را برای مخارج خود در نظر بگیرند یعنی طبق برنامه دقیق تصمیم بگیرند که مثلاً ماهی ۱۰۰ هزار تومان را پس انداز کرده، پنج درصد را جهت تفریح یا درصدی را برای هزینه های جاری زندگی در نظر بگیرند و در نهایت پس از سه یا چهار ماه کاملاً قادر خواهند شد که مخارج را تخمین زده و با اصول اساسی به خرید بپردازند در این صورت گاه افراد وقتی که می دانند که تا پایان ماه چقدر پول دارند، در خود کنترل خرید فراهم کرده و با احتیاط بیشتری به رفتارها و خواست های تکانه ای خود پاسخ می دهند.

نسرین زارعی

منبع : روزنامه ایران