فوتبال و سینما

سینما و فوتبال در مقام دو ژانر و گونه هنری-ورزشی امروزه لااقل در صنعت فرهنگ سازی به قرابتهای كاركردی و هویتی بیشتری دست یافته اند، سنخیتی كه به ویژه با مساله «اوقات فراغت» گره خورده است. در این معنا هیچ یك از این دو مقوله در مقام حرفه و حتی بازی و نمایش صرف نیست بلكه به ابژه سرگرمی بدل می شود كه به كار صنعت فرهنگ سازی جهت تولید سرگرمی و غنی كردن اوقات فراغت انسان مدرن می آید.
سینما در این بستر برای هماوردی با فوتبال از «فرهنگ والا» فاصله می گیرد و به فرهنگ عامه نزدیك می شود. اساسا وقتی از سینما در صنعت فرهنگ سازی صحبت می كنیم از سینمای هنری و فلسفی دور و به سینمای عامه پسند كه بر محور جذب مخاطب و سرگرمی آنان می چرخد می رسیم كه غایت صنعت فرهنگ در همین تولید سرگرمی و سود ناشی از آن است .
در واقع وقتی فرهنگ و ورزش به صنعت بدل می شود به درون ساختار و مناسبات تجاری- اقتصادی پرتاب می شود كه ماهیت و تداوم آن وابسته به رونق این بازار است لذا سینما و فوتبال برای رونق بازار صنعت فرهنگ با مساله ای مشترك مواجه اند به نام مخاطب! در واقع یكی از ویژگیهای صنعت سینما و فوتبال، طیف وسیع مخاطبان آن است كه برای تماشا و خرید كالای این صنایع سرگرم كننده باید بلیط خریده و به محل ارائه بازی و نمایش بروند!
البته در سینما مخاطب پای نمایشی كه از قبل اجرا شده می نشیند و در فوتبال نظاره گر نمایشی است كه در لحظه نمایش خلق می شود و شاید هیجان و جذبه فوتبال و البته مخاطبین بیشتر آن نسبت به سینما در همین تفاوت باشد. نمایشی كه دارای بازیگر و كارگردان(مربی) و طیف وسیعی از مخاطبان و منتقدان است. بازیگرانی كه الگو و محبوب بسیاری از مخاطبان خود هستند و عكس های آنان بر در و دیوار اطاق طرفدارانشان نصب می شود(عشق فیلم ها و عشق فوتبالها) شهرت و محبوبیت بازیگران سینما و بازیكنان فوتبال بیش از سیاستمداران و دانشمندان و دیگر اقشار اجتماعی است.
مساله ای كه گردش طبقات اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است ظهور ستاره و سوپراستارهای سینمایی و فوتبالی بارزترین كاركرد مشترك این دو مقوله است كه حتی در الگوی مصرف و شیوه زیست انسان معاصر بسیار موثر است و خود دستمایه تجارت و بازرگانی و تبلیغات قرار میگیرد. چهره هنرپیشگان و فوتبالیست ها امروزه یكی از وجوه ثابت دستگاه تبلیغات(سیاسی-بازرگانی) است
ارتباط میان سینماو فوتبال بیش از همه شاید در جایی است كه بازیكنان فوتبال در نقش بازیگران سینما ظهور می كنند عابدزاده، علی پروین و حمیداستیلی در كشور خودمان در سینما نیز حضور یافته اند. و پله ستاره افسانه ای فوتبال جهان نیز كسرت بازیگری بر تن كرده است از آن سو نیز جهانگیر كوثری تهیه كننده سینما از كارشناسان برجسته فو تبال است این ارتباط زمانی نمود بیشتری می یابد كه فیلمنامه و فیلمهای متعددی با موضوع فوتبال تولید می شود همه ما «فرار به سوی پیروزی» را به یاد داریم.
و شاید نزدیكترین ارتباط فو تبال و سینمارا لااقل در كشور خودمان در تیم فوتبال هنرمندان بدانیم. جایی كه فوتبال و سینما در چهره ای واحد باز تولیدمی شوند. این كاركرد واحد در صنعت فرهنگ سازی در نگاه منتقدان البته وجهه ایدئولوژیك می یابد. به این معنا كه هر دو ابزارهای ایدولوژیك اند كه با هدایت قدرت در جهت تولید، تبلیغ و اشاعه دستگاه فكری حاكم استفاده می شوند و نمادی از فرهنگ و تمدن ملی هستند بروز این نقش را در جشنواره ها و مسابقات جهانی شاهد هستیم آنجایی كه فیلم سینمایی با تیم ورزشی (به ویژه فوتبال) در مقام سفیر و نماینده كلیت یك قوم وسرزمین به هماوردی با دیگران مامور می شود.
البته سینما به دلیل قابلیت های ماهوی-حرفه ای در برابر این بهره برداری ایدئولوژیك مقاومت می كند و همواره متاثر از ساختار قدرت نیست. این خاصیت البته در تولیدات سینمایی خاص بروز می كند و از درون فیلم های عامه پسند بر نمی آید اما فوتبال به دلیل حضور در ساحت احساسی- هیجانی آدمی امكان واكنش های عقلانی را كاهش می دهد .و بیشتر در خدمت مقتضیات سیاست قرار می گیرد .
سینما اما با اثر گذاری درسویه های عقلانی –ذهنی آدمی در عرضه خصوصی و لایه های درونی تر زندگی مخاطبان نفوذ می كند و همین تفاوت ، دستمایه نگرش دوگانه به سینما و فوتبال می شود و اولی را متعلق به اهالی فكر و ساحت روشنفكرانه می داند و دومی را وابسته به فرهنگ عامه كه مبتنی بر سطوح ظاهری نیازهای آدمی است معرفی میكند دامنه این تفاوت تا نوع بازی این دو حوزه نیز كشیده می شود .
بازیگران فوتبال همیشه یازده نفر هستند كه در مواقع ضروری تعویض میشو ند در واقع بدبازی كردن بازیكنان به طور زنده نقد میشود و با تعویض، اصلاح می گردد امری كه در سینما بعد از نمایش فیلم ،اتفاق می افتد و البته فرصتی هم برای تعویض باقی نمی ماند در فوتبال كسی نقش اول ندارد هركدام از بازیكنان در نقش خود اهمیت دارند گرچه بازی خوب در هر دو مقوله مورد تقدیر واقع می شود و البته ستارهای هر دو بازی نفشی محوری دارند فوتبال بر محور توپ شكل میگیرد و فیلم بر اساس فیلنامه بنا می شود .
در اولی این شی است كه مولد بازی است و در دومی فكر و اندیشه است كه به تولید اثر هنری می انجامد پایان فیلم به وسیله كارگردان تعیین شده است اما نتیجه فوتبال تا صدای سوت پایان نامعلوم است در واقع فیلم فراورده ای است كه در اختیار مخاطبان قرار می گیرد و فوتبال، فرایندی است كه در پروسه ای نود دقیقه ای، ساخته می شود اما فراتر از این تفاوتهای صوری و ماهوی در صنعت فرهنگ سازی با هدف تولید سرگمی و تجارت اوقات فراقت ،"سینما و فوتبال كاركردهای واحدی می یابند وهر دو یكدیگررا در راستای اهداف خویش به خدمت می گیرند.
این ذات صنعت فرهنگ سازی است كه احساس و هیجان و هنر و اندیشه را به تجارت و فراغت گره می زند و با بسط هژمونی بورژوازی بر رونق این بازار دلفریب می افزاید .

مقاله ای به قلم سید رضا صائمی

منبع : استقلال بلو و ایران سوکر