تاریخچه مطبوعات ورزشی ایران

حدود یک قرن از عمر اطلاع‌رسانی اخبار و رویدادهای ورزشی در ایران می‌گذرد و با گذشت هر دهه، بروز تحولاتی در این عرصه راه را برای مطبوعات خاص ورزشی هموارتر کرد. تا امروز که شاهد اوج حرکت آن از نظر کمی از زمان ظهور تاکنون هستیم. هرچند در بعضی مواقع اوج گرفتن مساوی فرود بوده و کیفیت تحت‌الشعاع کمیت قرار گرفته، ولی باید پذیرفت عمر طولانی این شاخه هیچگاه به پرباری امروز نبوده است.
در دوم ژوئیه ۱۹۲۴ (۱۱ تیرماه ۱۳۰۳) تشکیلاتی جهانی با نام اتحادیه بین‌المللی مطبوعات ورزشی (ایپز) پایه‌گذاری شد. محل دفتر مرکزی ایپز در مجارستان تعیین شد. این روز در تقویم‌های جهانی به عنوان روز جهانی مطبوعات ورزشی نامگذاری شد.
در سالهای دور در ایران فقط ورزشهای سنتی مانند ورزش زورخانه‌ای، الک‌دولک و یا پرش طول که در مزرعه‌ها و یا مکانهای نرم بازی می‌شد، رواج داشت ضمن اینکه چوگان در نظام و پادگان‌ها و ورزشی به نام چلتوب که شبیه بازی بیسبال بود رایج بود. اما با بازگشت میرمهدی ورزنده از ترکیه به ایران که به شمشیربازی، دوچرخه‌سواری و مشت‌زنی در آن دیار آشنایی داشت تا حدود زیادی این ورزشها در ایران رواج یافت. همچنین با حضور خارجی‌هایی که به ایران سفر می‌کردند و یا دانشجویانی که به خارج اعزام می‌شدند فوتبال و سایر ورزشها به ایران آمد.
سید فرید قاسمی محقق و پژوهشگر تاریخ مطبوعات ایران، نخستین کسی بود که به فکر انتشار نشریه خاص ورزشی در ایران افتاد. در سال ۱۳۰۱ میرمهدی ورزنده از «شورای عالی معارف» اجازه نشر مجله‌ای با گستره موضوعی ورزشی اخذ کرد. از این نشریه، نامی در هیچ کجا ثبت نشده است و نسخه‌ای در کل کتابخانه‌های ایران حتی کتابخانه‌های خصوصی موجود نیست.
در سال ۱۳۰۷ نشریه‌ای با نام «مجله ورزش» در تهران انتشار یافت که از این نشریه نیز نسخه‌ای باقی نمانده و فقط در «فهرستهای مطبوعات ایران» نامی از آن ذکر شده است. استاد قاسمی، معتقد است که «مجله ورزش» همان نشریه میرمهدی ورزنده است که به علت بروز مشکلات، انتشار آن تا ۱۳۰۷ به تعویق افتاده است.
با انتشار هفتگی «مجله آیین ورزش» با مدیریت محمدشعاع و سردبیری ناظرزاده در سال ۱۳۱۴ دومین نشریه ورزشی ایران متولد شد. نخستین شماره این مجله در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران موجود است. با چاپ فصلنامه «اصلاح نژاد و پرورش اسب» در سال ۱۳۱۸ و مجله «پیش‌آهنگی و تربیت بدنی» در سال ۱۳۱۹ پرونده نشریات ورزشی ایران با اندوختن چهار نشریه در دهه بیست بسته می‌شود. انتشار مجله پیش‌آهنگی پس از وقایع شهریور ۱۳۲۰ متوقف شد، ولی به طور کلی از شهریور ۱۳۲۰ تا مرداد ۱۳۳۲ همانند دیگر نشریات ادواری، مطبوعات ورزشی نیز به لحاظ کمیت سیر صعودی داشتند.
در اوایل دهه بیست، مرحوم منوچهر مهران به ضمیمه «ایران ما» نشریه دو هفتگی به نام «نیرو و راستی» منتشر کرد. این نشریه در ۲۰ صفحه به قیمت ۵ ریال در روز چهارشنبه ۱۵ تیرماه ۱۳۲۲ و با جلد دو رنگ و طرحی از مبارزه بر سر تصاحب تاج زیتون و حرکت تند و شتاب‌زده از دو ورزشکار یونان باستان برگرفته از کتاب «گرها رد کروز» رییس اداره نگارش المپیک ۱۹۳۶ برلین به چاپ رسید. این مجله از سال ۱۳۳۰ به مدت دو سال به صورت ماهنامه منتشر شد و بارها شماره‌های مخصوص در مورد بازیهای المپیک انتشار داد. همچنین سالنامه‌ای با نام «سالنامه نیرو و راستی» در اواسط دهه بیست به چاپ رسید.
در سال ۱۳۲۳ نشریه «نیرو و تندرستی» از سوی انجمن نیرو و تندرستی با مدیریت «احمد بهگو» ۲۵ شماره منتشر شد. در سال ۱۳۲۴ دو هفته نامه اخلاقی، ورزشی «نیروی تربیت» به کوشش ع. نبهی به چاپ رسید که دوامی نداشت. در همین سال نشریه «دوچرخه‌سواران» هر ۱۵ روز یکبار چاپ می‌ شد. این مجله در سال ۱۳۲۸ به «تاج» تغییر نام داد. در سال ۱۳۲۶ کمیسیون انتشارات و تبلیغات کمیته ملی المپیک یک شماره نشریه با عنوان «کمیته ملی المپیک» منتشر کرد. نشریه دو هفتگی «آتشپاره» از سوی باشگاه آتش و نشریه دو هفتگی «تربیت بدنی و پیش‌آهنگی» در سال ۱۳۲۷ به طبع رسید.
بعد از این، این حرکت در شهرستانها نیز آغاز شد و چند سالنامه و نشریه چاپ شد از این میان می‌توان به «نیرو و تندرستی» در کرمانشاه به سال ۱۳۳۱، «رهبر ورزشکاران» در اصفهان در همان سال و «سالنامه ورزش و فرهنگ» در جهرم در سال ۱۳۲۹ اشاره کرد.
در ۱۸ آذر ۱۳۳۴ «کیهان ورزشی» متولد شد. این نشریه عضو خانواده نشریات کیهان با مدیریت «منوچهر قراگزلو» و سردبیری «محمود منصفی» و مدیریت داخلی «کاظم گیلانپور» پا به عرصه مطبوعات ورزشی ایران گذاشت. از آن زمان تا به حال این نشریه بصورت مرتب چاپ شده است. بجز از اواسط آبان ۱۳۵۷ در اعتصاب معروف نشریات که چاپ این نشریه به مدت دو ماه صورت نگرفته. از این حیث کیهان ورزشی را می‌توان موفق‌ترین نشریه ورزشی ایران دانست.
حدود ۱۰ نشریه و سالنامه ورزشی در دهه ۳۰ انتشار یافت. در سال ۱۳۴۸ مجله «دنیای ورزش» با سرپرستی «مصطفی فرزانه» از سوی موسسه اطلاعات به جرگه نشریات ورزشی ایران پیوست. بعد از آن حدود ۱۳ نشریه دیگر شروع به فعالیت کردند اما دوام چندانی نداشتند. «آیندگان ورزشی» آخرین نشریه سال ۱۳۵۷ بود. بعد از انقلاب اسلامی نشریات «ورزش» و «یک هفته با ورزش» منتشر شدند. در سال ۱۳۵۹ فصلنامه «مسابقات اسبدوانی» به زبان فارسی و انگلیسی به طبع رسید. در همان سال «راهیان کوه» از سوی باشگاه کوهنوردی و اسکی دماوند نیز به چاپ رسید.
دو سال آخر دهه شصت، سالهای پیشروی پیشخوان روزنامه‌فروشیها به پیاده‌رو و ایجاد یک سد معبر دلپذیر و ثمربخش از نظر فرهنگی بود که پیش از هرچیز مطبوعات ورزشی به چشم می‌آمدند. از سال ۱۳۶۸ تولد سریع دیگر نشریات ورزشی آغاز شد و در سالهای اخیر شاهد شدت یافتن آن بودیم.

منبع : سایت پارس اسپورت