قیصریه زرتشتیان در بم به تاریخ پیوست

زلزله بم علاوه بر این که جان بیش از سی هزار نفر را گرفت، بسیاری از آثار تاریخی بم را نیز از بین برد که ارگ بم مشهورترین شان بود اما علاوه بر آن زلزله باعث شد خانه عامری ها و آرشام و قیصریه زرتشتی ها نیز زیر تلی از خاک مدفون شود.
قیصریه زرتشتی ها مجموعه ای از بازار، کاروانسرا، مسجد و حمام بود که تقریبا ۱۴۰ سال پیش ساخته شده بود. این مجموعه پس از انقلاب، توسط سازمان میراث فرهنگی تحویل گرفته شد و مرمت و احیا آن توسط هیاتی به سرپرستی دکتر حسین طیاری آغاز شد، متاسفانه این پروژه با وقوع زلزله ناکام ماند.
دکتر طیاری تاریخچه این مجموعه و اقدامات مترتب بر حفظ و احیا آن را در یادداشت کوتاه زیر به رشته تحریر در آورده است:
قیصریه زرتشتیان بخشی از یک مجموعه عام المنفعه در شهر بم شامل سه راسته بازار، کاروانسرا، قیصریه، حمام، آب انبار و مسجد است. این مجموعه در بین سال های ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۴ هجری قمری به وسیله مرحوم اسماعیل خان نوری اسفندیاری ملقب به «وکیل الملک» حاکم خیر و سازنده کرمان در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در داخل شهر جدید بم _ پس از بیرون آمدن مردم از ارگ و ایجاد شهر جدید بم _ ساخته شد. قیصریه در کرمان معمولا به محوطه های باز وسط بازارها که در آن یک یا چند معبر دیگر هم وجود دارد گفته شده است مانند قیصریه ملامحمد صالح یا قیصریه ابراهیم خان در کرمان. مرحوم وکیل الملک پس از ساخت این مجموعه، بازارها و کاروانسرا را در اختیار زردشتیان بم قرار داد. با توجه به ارتباط نزدیکی که بین زردشتیان ایران و پارسیان هند وجود داشت و نفوذ پارسیان هند در کمپانی هند شرقی، این مساله به اقتصاد منطقه کمک فراوان کرد و تا اندازه ای باعث رونق از دست رفته قدیم بم شد. به همین دلیل است که این مجموعه به قیصریه زردشتیان معروف شد. در صورتی که مسجد و حمام هنوز به نام باغ آن مسجد و حمام وکیل نامیده می شوند. قیصریه زردشتیان تا حدود سال های ۳۰ دایر بودند. در آن زمان پس از مهاجرت تدریجی زردشتیان به شهرهای بزرگ تر و یا خارج از کشور رفته رفته متروک شد. آب انبار قبل از انقلاب و شمالی کاروانسرا در طول انقلاب به وسیله شهرداری بم تخریب شده بودند و شهرداری وقت قصد تخریب تمامی مجموعه را داشت، اما این مجموعه که بعد از ارگ بم بزرگ ترین جاذبه شهر بم بود به وسیله سازمان میراث فرهنگی حفاظت و مرمت شد.
متاسفانه این مجموعه در زلزله اخیر مانند سایر بناهای داخل شهر بم به شدت آسیب دیده و همراه با مجموعه بازارهای قدیمی و دایر شهر بم که در غرب قیصریه قرار داشته کاملا تخریب شدند. مجموعه بازارهای بم که دایر و مرکز فعال اقتصاد شهر بم بودند، شامل چهار رشته بازار شرقی و غربی به نام بازار امیر، بازارهای سجادی و بازار کردگاری و یک راسته بازار شمال جنوبی در انتهای شرقی بازار های مذکور به نام بازار آهنگران بودند. بازارهای آهنگران و امیر قدیمی تر و در اوایل قاجار ساخته شده بودند. بازارهای سجادی اواخر قاجار و بازار کردگاری در اوایل حکومت پهلوی ساخته شده بودند، با تخریب این مجموعه ها مهم ترین جاذبه های فرهنگی و گردشگری بم پس از ارگ نابود شدند.

دکتر حسین طیاری

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی