سرویس پیام کوتاه (SMS) و تبلیغات تجاری

● درآمد:
ارتباطات، عامل مهمی برای دگرگونی و تحول در جهان معاصر بوده است. از اختراع صنعت چاپ گرفته تا پیدایش فناوری‌های نوین مخابراتی و ارتباطی، همگی در خدمت تغییر و تحول بوده‌اند. "ویلیام آگبرن"، جامعه شناس آمریکایی، بر این باور بود که فناوری همیشه نخستین عامل دگرگونی اجتماعی است. به باوراو هر نوآوری مهم تقریبا همه ابعاد جامعه را دگرگون می‌سازد. مثلا اختراع اتومبیل، بازرگانی در ابعاد بین‌المللی را امکان‌پذیرتر کرد و اجازه داد که نیروی کار در کارخانجات بزرگ متراکم شود و این اجتماعات به نوبه خود، برخی از جنبش‌های کارگری را به وجود آورد. تحولات الکترونیکی از جمله تغییراتی هستند که دگرگونی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متعددی را در برداشته و دارند.
تلفن همراه از جمله فناوری‌هایی ا‌ست که با وجود مدت کمی که از ورود آن به جامعه ایران می‌گذرد، تأثیرات چشم‌گیری را در حوزه‌های گوناگون به جای گذاشته است. در این نوشتار به بررسی یکی از این حوزه‌ها، یعنی تبلیغات بازرگانی از طریق خدمات پیام کوتاه تلفن همراه (SMS) پرداخته می‌شود.
● عصر انفجار اطلاعات
در گذشته‌های نه چندان دور، مردم برای کسب اطلاعات، دشواری‌های بسیاری را متحمل می شدند. افراد ناچار بودند مسافت زیادی را بپیمایند و یا مثلا برای دریافت حداقل اطلاعاتی که در آن زمان دست به دست می‌شد، رنج فراوانی را تحمل کنند. اما در روزگار کنونی با گسترش فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، میزان اطلاعات دریافت شده توسط هر نفر به اندازه ای است که افراد دچار اضافه بار اطلاعاتی می‌شوند و به ناچار بخشی از وقت خود را به خلاص کردن خود از دست اطلاعات ناخواسته‌ای می‌گذرانند که روزانه به طرق گوناگون به زندگی آنها وارد می‌شود. آنها با این کار فرصت می‌یابند تا از اطلاعات موردنیاز بهره ببرند.
هرزنامه‌های اینترنتی (SPAM) یکی از بهترین مصادیق این مسئله است. برپایه ی جدیدترین آمار اعلام شده، ۷۰ درصد نامه‌های الکترونیکی ارسالی به آدرس الکترونیکی کاربران اینترنت هرزنامه است. این نامه‌های تبلیغاتی، مدت هاست که در سراسر جهان و به ویژه در کشورهای پیشرفته، به موضوع پرمناقشه‌ای تبدیل شده است که اعتراض کاربران و هواداران حفظ حقوق خصوصی افراد را برانگیخته است. افزایش میزان هرزنامه‌های اینترنتی در یک سال گذشته، عملا دولت ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای اروپایی را به وضع قوانین بازدارنده در این زمینه واداشته است. همچنین به گزارش یکی از خبرگزاری‌ها، ارسال هرزنامه در سال ۲۰۰۳ میلادی، ۲۰ میلیارد دلار زیان به بار آورده است. استفاده از فیلترها و مقررات ضد هرزنامه، تا اندازه ای از فراوانی آنها کاسته است، اما ارسال این نامه‌های ناخواسته همچنان ادامه دارد و استفاده از گوشی‌های تلفن همراه که امکان اتصال به شبکه اینترنت را دارند و همچنین استفاده از خطوط پرسرعت، باعث افزایش هرزنامه شده است.
● رسوخ تلفن همراه به خلوت انسان‌ها
در سال ۱۹۸۵ که "ارنی وایر"، نخستین مکالمه را با تلفن همراه در بریتانیا انجام داد، کسی گمان نمی‌کرد که این پدیده این اندازه بر زندگی و طرز و سبک رفتار انسان‌های پس از دو دهه تاثیر بگذارد. اکنون در جهان از هر ۶ نفر، یک نفر تلفن همراه دارد. این مسئله، ارتباطات تازه‌ای را ایجاد کرده است. حتی در کشورهای آفریقایی. مثلا در اتیوپی که تنها ۲۰ هزار خط تلفن ثابت دارد، ۱۵۰ هزار نفر تلفن همراه دارند. و این یعنی گسترش چشمگیر تلفن همراه.
در ایران نیز با روند رو به گسترش استفاده از تلفن همراه، هم اکنون تلفن همراه رو به فراگیری می رود. اما در این میان، استفاده از خدمات پیام کوتاه (SMS)، مسئله‌ای که زوایای گوناگونی دارد که برخی از آنها تاکنون خیلی مورد بررسی قرار نگرفته است.
● خرید و فروش الکترونیکی از طریق SMS
شبکه تلفن همراه، ابزار تازه ای برای تجارت الکترونیکی است و با افزوده شدن قابلیت نوشتار و خدمات پیام کوتاه به گوشی‌های تلفن همراه و فناوری بدون سیم، رفته رفته تلفن همراه به عنوان ابزاری نیرومند در تجارت الکترونیکی مطرح خواهد شد. در صورت استفاده از SMS ، امکان هویت‌سنجی مشتری و پرداخت الکترونیکی به گونه‌ای کاملا امن فراهم می‌شود. به گونه ای که با حصول اطمینان از هویت سفارش دهنده، کسب اطمینان از حقیقی بودن درخواست از طریق شناسایی سفارش کاربر میسر می‌شود.
در این روش از تجارت الکترونیکی، مشتری به وبگاه فروشنده می رود و درخواست خرید کالا را می‌دهد. سپس فروشنده از خریدار می‌خواهد که شماره تلفن همراه خود را وارد کند. در صورت معتبر بودن شماره و وجود پرونده اطلاعاتی در شبکه اصلی وبگاه، SMS به خریدار ارسال شده و در صورت ثبت آن توسط خریدار در وبگاه، هویت وی تأیید می‌گردد. بدین ترتیب، امکان یک معامله امن فراهم می‌شود و پس از دریافت صورتحساب توسط مشتری، مبلغ آن پرداخت می‌شود؛ بدون اینکه نیازی به کارت اعتباری باشد.
● وضعیت ایران
چند ماهی است که برخی از شرکت‌های خصوصی و نیز شرکت مخابرات ایران، پیام‌هایی را با مضامینی مانند: تبریک جشن ها، تسلیت بعضی از مناسبت‌ها، تبلیغ برای محصولات یا خدماتی خاص و ... از طریق SMS‌ روی تلفن همراه شهروندان ارسال می‌کنند. پیام‌هایی که ویژگی اصلی آنها، ناخواسته بودن آنهاست و از مشترکان تلفن همراه برای ارسال آنها اجازه گرفته نمی‌شود و در سطح وسیع نیز منتشر می‌شوند.
ارسال این گونه پیام‌ها از چند ماه پیش مورد توجه قرار گرفت. ایجاد ایستگاه‌های اینترنتی که امکان ارسال SMS را به صورت رایگان یا با پرداخت مبلغ اندکی فراهم می‌کردند، باعث شد برخی از شرکت‌ها برای تبلیغ فرآورده های خود، به سراغ این روش بروند و حتی در جریان انتخابات مجلس هفتم، برخی شعارهای تبلیغاتی، له یا علیه انتخابات به صورت SMS در سطحی وسیع منتشر شد.● موضع شرکت مخابرات ایران
پس از استفاده گسترده از SMS‌ برای ارسال پیام‌های تبلیغاتی در نوروز سال ۸۳ ، مسئول مرکز SMS تلفن همراه به طوررسمی در گفت وگویی تأیید کرد که مخابرات در ازای دریافت مبلغ ارسال پیام کوتاه برای هر مشترک، در سطح گسترده نیز اقدام به ارسال SMS‌ می‌کند.
برپایه ی گزارش ایرنا، هزینه ارسال پیام کوتاه به هر ۱۰۰ هزار مشترک، یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان است و اگر شرکتی بخواهد پیام محصولش در سطح گسترده‌تر منتشر شود، تخفیف‌های لازم نیز به آن تعلق می‌گیرد.
همچنین پیام‌هایی که از جانب مرکز SMS تلفن همراه ارسال می‌شود، با شماره‌ای مثل ۹۸۵۰۰۵+ قابل شناسایی است. شرکت مخابرات ایران همچنین اعلام کرده است که درصدد است تا با تدوین آیین نامه‌ای، در خصوص ارسال پیام‌های تبلیغاتی به صورت قانونمند عمل کند. این آیین نامه مبتنی بر سه بخش است که بخش نخست آن مربوط به تعرفه‌ها، بخش دوم، محتوا و بخش سوم، نیز امور مربوط به حقوق مشترکان را شامل می‌شود.
افزون بر این که، ارسال پیام تبلیغاتی توسط شرکت مخابرات ایران، هرگز جنبه اجباری نداشته و مشترک در صورت عدم تمایل می‌تواند درخواست خود را اعلام نماید تا SMS تبلیغاتی روی تلفن همراهش ارسال نشود. مسئول مرکز SMS‌ تلفن همراه همچنین اعلام کرده است که ارسال پیام‌ تبلیغاتی به تلفن همراه جزء مالکیت مشترکان محسوب نمی‌شود، دولت (مخابرات) حق دارد پیام‌های تبلیغاتی را برای مشترکان ارسال کند و از این راه به درآمدزایی بپردازد.
● دیدگاه مخالفان
رضا پرویزی، دبیر کمیته مبارزه با جرایم رایانه‌ای، ارسال این پیام‌ها را مصداق مزاحمت و مشمول ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی خوانده است.
براساس این ماده "هرگاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید. علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس ۱ تا ۶ ماه محکوم خواهد شد".
روزنامه‌نگاری معتقد است: "با توجه به دریافت مبلغ ابتدایی ۱۲۰۰ تومان برای ارائه خدمات SMS به مشترکان و دریافت مبالغی به صورت ماهانه در مقابل تعداد پیام‌های ارسالی از سوی کاربران، شرکت مخابرات افزون بر پیام‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برای کاربران ارسال می‌کرد، پیام‌های تبلیغاتی را نیز ارسال می‌کند. به تبع این قضیه، مبالغی عاید مخابرات می‌شود و تنها وقت مشترکان برای خواندن پیام‌ها گرفته می‌شود.
همچنین با در نظر گرفتن اینکه به محض ارسال پیام، در صورت در دسترس نبودن و یا خاموش بودن دستگاه مشترک، پیام ارسال نمی‌شود و به محض وارد شدن به شبکه، پیام موردنظر توسط مشترک دریافت می‌شود، برخی پیام‌ها نیمه شب به مشترکان می‌رسد که مواجه شدن مشترکان با این پیام‌ها آن هم در نیمه شب، آیا غیر از مزاحمت است؟"
● دیدگاه موافقان
یک کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، SMS را ابزار جدیدی می‌داند که ارزان و سریع است و می‌تواند گروهی را حول محور خاصی جمع کند. او معتقد است که این ابزار در ایران، ابتدا با استقبال مواجه خواهد شد. اما برای جلوگیری از بروز مشکلات بعدی، بهتر است که مرجع صدور SMS های تبلیغاتی، فقط شرکت مخابرات باشد.
جوان ۲۳ ساله‌ای در گفت وگو با نگارنده، از ارسال SMS تبلیغاتی به تلفن همراهش هیچ گونه ناراحتی ندارد و این شیوه را، شیوه اثر بخشی می‌داند که مخاطب آن همیشه در دسترس است و تقریبا همیشه به فرد موردنظر می‌رسد.
یک خبرنگار سرویس سیاسی یکی از روزنامه‌های صبح تهران نیز بر مؤثر بودن این شیوه از تبلیغات تاکید دارد و می‌گوید: تاثیر ارسال SMS‌ تبلیغاتی، علاوه بر هزینه نسبتا کمی که دارد، از تابلوهای تبلیغاتی خیابانی مؤثرتر است و تقریباً همه کاربرانی که پیام برای آنها ارسال شده است، آن را می‌خوانند.
● خلأ قانونی در حفظ حریم خصوصی
به نظر می‌رسد که در مواجهه با مسئله SMS های تبلیغاتی، هم اکنون خلأ قانونی وجود دارد. نه شهروندان و نه شرکت مخابرات، هنوز به درستی نمی‌دانند که ارسال این گونه پیام‌ها قانونی است یا غیرقانونی؟
کاربران تلفن همراه بر لزوم توجه به حریم خصوصی و رعایت این مسئله از سوی شرکت‌های خصوصی و شرکت مخابرات تاکید دارند و در مقابل اینان نیز بر حق خود برای فروش بیشتر و کسب درآمد.
اما یک نکته مسلم و بدیهی وجود دارد و آن، توجه به حریم خصوصی به عنوان یکی از اساسی‌ترین مصادیق حقوق بشر است که از توجه به شأن و منزلت انسانی و ارزش‌های مبتنی بر انواع آزادی‌ها نشأت گرفته و امروز تبدیل به یکی از کانونی‌ترین مباحث در جامعه اطلاعات و یکی از مهم‌ترین مسائل حقوق بشر در عصر جدید تبدیل شده است. در جامعه اطلاعات که قدرت، توان و سرعت فناوری‌های اطلاعاتی و در نتیجه، توان بالقوه تجاوز به حریم خصوصی افراد رو به افزایش است، ایجاد توازن میان استقلال فردی و قدرت حکومتی از همیشه پیچیده‌تر شده است.
اما در وضعیت کنونی ایران و با شرایط موجود خدمات‌دهی شرکت مخابرات ایران به مشترکان تلفن همراه، ارسال SMS تبلیغاتی در زمانی مطرح می‌شود که این شرکت هنوز قادر نیست به نحو مطلوبی در زمینه تلفن همراه به کاربران، خدمات ارائه دهد.
پس نیاز ضروری شرایط حاضر، اصلاح و رفع کمبودها و مشکلات و معضلات موجود است نه درآمدزایی، حداقل اینکه این دو مسئله همزمان با هم پیش بروند و توجه به کسب درآمد به هر قیمتی، مانع از اصلاح نقایص و کمبودها نشود.

منابع:
۱- "جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی" - دکتر منوچهر محسنی
۲- "حریم خصوصی در جامعه اطلاعاتی" - دکتر مهدخت بروجردی علوی (ایستگاه اینترنتی iran wsis . org‌ )
۳- "بزرگ‌ترین نفوذ به خلوت انسان‌" - علی اصغر سعیدی- دنیای اقتصاد ۱۰/۳/۸۳ .
۴- "پیام‌های تبلیغاتی ناخواسته و مسئولیت شرکت مخابرات" - محمد سلطانی- همبستگی ۲۱/۲/۸۳ .
۵- "پیام‌های ناخواسته تبلیغاتی روی تلفن همراه مشترکان" - مینو مؤمنی- وقایع اتفاقیه - ۲/۲/۸۳ .
ابراهیم عبدا... زاده

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات