خواب، تصویرگر دنیای امن

● لالایی، نغمه نمادین آرامش
هر رفتار و فرایندی در خانواده برای بچه ها اگر تا حدی تبدیل به بازی و یک موضوع لذت بخش شود، می تواند به تدریج شادی آور شود و کودکان را نسبت به آن مشتاق کند. آنچه که در این میان از سوی والدین مهم است، برنامه ریزی و داشتن طرح برای انجام کاری در ارتباط با فرزندان و نیازهای آنهاست.
معمولاً وقتی کودکان برای خوابیدن باید از جمع خانواده جدا شوند، چندین عامل دلگیرکننده برای آنها وجود دارد که مهم ترین آنها، همان جدایی از شور و حال زندگی جمعی است.
وقتی کودک حس می کند باید به تنهایی به اتاق تاریکی برود که در آن از زیبایی های زندگی در کنار دیگران خبری نیست، مطمئناً این کار را با اشتیاق انجام نمی دهد. بنابراین لازم است والدین بدانند که طراحی فضای خواب کودک باید به گونه ای باشد که کودک برای رفتن به آن نه تنها بهانه گیری نکند، بلکه خودش داوطلب آن باشد. فضای خواب را می توانیم با نور بسیار اندک، موسیقی ملایم، خواندن لالایی یا تعریف کردن داستان های بچه گانه که مورد علاقه کودک است، به فضایی خاص و دلنشین تبدیل کنیم که در عین حال باید نرم، راحت و تمیز باشد.
جریانی که اصطلاحاً «گذار به خواب» نامیده می شود، می بایست به تدریج در ذهن کودک مانند یک دوره مطلوب نقش بندد و رفتارهای مربوط به آن، رفتارهای نمادین همراه با عواطف و هیجانات مثبت شوند. اگر والدین برای انجام هر طرح تربیتی و رفتاری، وقت و حوصله صرف کنند ،فضای متفاوت و مطبوع خواب، تجربه ای قشنگ برای کودک می شود اگر کودک شما برای جدایی از خانواده و رفتن به رختخواب، مقاومت می کند، گاهی لازم است کل فضای خانه را آرام و ساکت کنیم و همه اعضای خانواده حداقل تظاهر کنند که آنها هم می خواهند بخوابند، به یکدیگر شب بخیر بگویند و چراغ های خانه را خاموش کنند. مسئله مهم این است که آماده کردن کودک برای خواب، نباید ناگهانی باشد، بلکه بهتر است جریان مدت دار و آرامی باشد که در انتها کودک را به رختخواب برساند.
بعضی کودکان متأسفانه به دلیل شرایط خاص، از دیدن بعضی اعضای خانواده در طول روز محروم هستند. مثلاً در خانواده ای که پدر خانواده شب ها دیروقت به خانه می آید، طبیعی است که کودک تمایل دارد بیدار بماند تا او را ببیند. این حق بچه ها است که با همه افراد خانواده در ارتباط باشند، زیرا به آنها احساس امنیت و دلگرمی می دهد.
بهانه گیری بچه ها قبل از خواب و مثلاً درخواست خوراکی های مختلف، نشانه های مضطرب شدن کودک در فضای مربوط به خواب است؛ او سعی می کند با این کار، خوابیدن و از نظر او، تنها ماندن را به تعویق اندازد. در این حالت بهتر است در فاصله زمانی پیش از وقت مناسب خواب کودک، همه نیازهای او برآورده شود تا کودک بداند در یک ساعت خاص باید بدون بهانه گیری و مقاومت به رختخواب برود. وقتی در خانواده نظم و همدلی برقرار باشد، رفتن به رختخواب نیز برای کودک اطمینان بخش است و خواب، تصویرگر دنیای امنی می شود که به کودک آرامش می دهد.
بسیاری از مادران جوان علی رغم داشتن حوصله فراوانی که صرف کودکشان می کنند از فرا رسیدن وقت خواب کودکان خود گریزان هستند. فرا رسیدن این زمان به ظاهر پرآسایش و گفتن «شب بخیر» واقعی آنقدر دیر فرا می رسد که پدر یا مادر خود از خستگی بیهوش می شوند!
برای بچه ها فرا رسیدن زمان خواب به منزله پایانی برای بازی، شیطنت و لذت بردن از همنشینی با پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده است و به همین خاطر می خواهند باز هم برای شان داستان تعریف کنید تا این زمان خوش، دیرتر به پایان برسد و یا آب، آب میوه و انواع خوراکی ها و نوشیدنی ها را طلب می کنند تا به این بهانه ساعت های خوش بیداری از آنان گرفته نشود. از سوی دیگر دیر خوابیدن بچه ها به معنای دیر بیدار شدن در روز بعد و بدخلق و بهانه گیر شدن آنها و در نتیجه، افت تحصیلی در کودکانی است که به مدرسه می روند. این شرایط لزوم یافتن شیوه های کنار آمدن با معضل دیروقت خوابیدن بچه ها را برای والدین اجتناب ناپذیر می کند. راهکارهایی که در اینجا از زبان مادران یا روانشناسان ارائه شده است، به شما کمک می کنند تا مراحل خواباندن یک کودک بازیگوش را با موفقیت پشت سر بگذارید.
● ساعت خواب را جلو بکشید
بسیاری از مادران سر ساعت معینی از شب به سراغ خواباندن کودکان خود می روند، اما اگر در پایان یک روز پرتنش کاری تصمیم دارید حداقل یک ساعت طلایی برای استراحت و آرامش خود در اختیار داشته باشید، می توانید کودکان خود را به خوابیدن زودتر از وقت همیشگی عادت دهید. برای این کار، فعالیت های روزانه خود را طوری تنظیم کنید تا به تدریج و با فرا رسیدن ساعات شبانگاهی از فعالیت های پرتحرک و هیجان انگیز برای بچه ها کاسته شود. برای خواباندن یک کودک فقط به خمیازه های او توجه نکنید بلکه یکی از علائم پنهان خستگی کودکان، بیش فعالی و بهانه گیر شدن آنان است. بنابراین پیش از آنکه مجبور شوید با یک کودک عصبی و بیش فعال برای خواباندن او سر و کله بزنید، ساعت خواب را جلو انداخته تا خودتان نیز وقت بیشتری داشته باشید.
● تابع نظم باشید
آماده کردن یک کودک برای خواب باید آرامش بخش باشد، نه مهیج. قبل از خواب کتاب خواندن برای او یا یک دوش آب گرم برای او بهتر و آرامش بخش تر از بالا و پائین پریدن روی تخت است. در مورد خواب کودکان نکته مهم رعایت ترتیب کارهایی است که پیش از خواب او انجام می دهید، به عنوان مثال اگر کودکتان از بچگی به این عادت کرده که هر شب حمام کوتاه مدتی برود و سپس برای او کتاب بخوانید و یک شیشه شیر برایش درست کنید، تا سال ها می توانید بی هیچ کم و کاستی این روش را ادامه دهید. بچه ها از امور قابل پیش بینی استقبال می کنند چراکه به آنان کمک می کند احساس امنیت بیشتری کنند. اگر فرزندتان قبل از خواب عادت دارد خوراکی کوچکی بخورد آن را به او بدهید، چراکه بدون جر و بحث به سراغ کار بعدی، یعنی پوشیدن لباس های خوابش می رود.
● قاطع، اما مهربان باشید
سعی کنید کارهایی را که برای خواباندن کودکتان انجام می دهید بصورت پشت سر هم اما در مدت کوتاهتری انجام دهید. به یاد داشته باشید که عادت به بد خوابیدن همچون بسیاری از عادت های دیگر باید در کودکان ترک داده شود. یک منوی خواب در عین متنوع بودن (حمام کردن، مسواک زدن، قصه خواندن، لالایی گفتن) باید به لحاظ زمانی معقول بوده و برای شما خسته کننده نباشد. ممکن است بعضی کودکان تمایل داشته باشند به جای لالایی برای شان قصه گفته شود در این صورت می توانید حد و اندازه ای را برای این قصه ها در نظر بگیرید و حتی او را با مفهوم قصه های دنباله دار آشنا کنید. با این شیوه او را برای خواب در روزهای آینده، آماده و حتی هیجان زده می کنید چون منتظر است ادامه قصه را بشنود.
● لالایی های اختصاصی و خلاقانه
مطمئناً هیچ کسی حتی کودکتان از شما انتظار ندارد با مهارت و صدای یک خواننده حرفه ای برای او لالایی بخوانید! اما هر مادری می تواند یک لالایی اختصاصی و پرمحبت برای کودکش بسازد تا صمیمیت بین یک مادر و فرزند نیز با رسیدن زمان خواب و ترس بچه ها از جدا شدن از مادرشان موقع خواب، حفظ شود. به کودکتان بگویید این لالایی مخصوص اوست تا خوب و راحت بخوابد. این لالایی می تواند یک لالایی معمولی باشد که خود شما جمله هایش را کمی آهنگین کرده اید یا یک ترانه محلی با لحن بچه گانه باشد.
در مورد قصه گفتن نیز می توانید از خلاقیت خود برای ربط دادن داستان به زمان خواب کودک استفاده کنید. به عنوان مثال داستان هایی بگویید که در پایان آنها قهرمان داستان نیز خود به خواب می رود و یا اینگونه داستانتان را تمام کنید: «آقا خرگوشه هم می رسه به خونه و بعد از گفتن شب بخیر به خانوم خرگوشه و بچه ها می خوابه تا فردا شنگول و سرحال باشه». در مورد تعداد داستان هایی که می خواهید برای او بخوانید نیز از همان اول قول و قرارهای خود را بگذارید: دو قصه کوتاه یا یک قصه بلند در مقابل خواهش و التماس کودک برای «یک قصه دیگر!» مقاومت کنید، اما چند گزینه برای انتخاب تعداد قصه ها و یا حتی نوع قصه ای که دوست دارد، از همان ابتدا پیش روی او قرار دهید.

پروانه محبی
دکتر شیوا دولت آبادی ‎/ روان شناس و استاد دانشگاه

منبع : روزنامه ایران