منابع و منافع آهن

بدون آهن، هیچ‌ موجودی در جهان زنده نمی‌ماند، نه انسان، نه گیاه و هیچ چیز. آهن فراوان‌ترین عنصر معدنی روی زمین است و در بسیاری از آنزیم‌ها و پروتئین‌هایی وجود دارد که در حفظ سلامت بدن مؤثر هستند.
روزانه حدود ۹۰ درصد آهن توسط بدن دوباره مورد استفاده قرار گرفته و حفظ می‌شود. ۱۰ درصد باقیمانده دفع می‌شود و همین ۱۰ درصد باقیمانده است که باید جانشین شود زیرا در غیر این صورت احتمال ایجاد کمبود آهن وجود خواهد داشت.
نقش اصلی این عنصر معدنی شرکت و همکاری در انتقال اکسیژن است. آهن در هموگلوبین وجود دارد، هموگلوبین، پروتئین موجود در گویچه‌های سرخ است که در انتقال و حمل اکسیژن از ریه‌ها کمک کرده و اکسیژن را به بخش‌های مختلف بدن می‌رساند. ماهیچه‌ها، بافت‌ها و تمامی اندام‌ها به اکسیژن نیاز دارند. سیستم ایمنی انسان نیز به اکسیژن نیازمند است. آهن به جریان سوخت و ساز کمک می‌کند، ضمن آنکه عامل حیاتی تنظیم دمای بدن به شمار می‌رود.
یک نکته جالب توجه آن است که آهن سبب می‌شود کار جذب در بدن تنظیم شود. زمانی که مقدار معمول این عنصر کافی است، آهن جذب نمی‌شود. و این حالت بسیار خوب است زیرا زیادتر بودن آهن در بدن سبب بروز مسمومیت می‌گردد.
وقتی مقدار آهن در بدن رو به کاهش می‌گذارد، حالت جذب آهن آغاز می‌گردد.
آهن هم در شیر مادر و هم در شیرخشک وجود دارد، اما وقتی نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند، درصد بسیار بیشتری از آهن مصرف می‌نماید. به شیرخوارانی که از شیرخشک استفاده می‌کنند باید شیرخشکی تجویز شود که از نظر آهن تقویت شده است و یا به آنها پودر غلات یا مکمل تجویز نمود.
● منابع غذایی
در هموگلوبین دو نوع آهن متفاوت وجود دارد: آهن «هًم» و آهن غیر هم. اختلاف اساسی میان این دو آهن در قابلیت و توان جذب شدن آنها است. بدن انسان به راحتی می‌تواند آهن هم را جذب کند ولی جذب آهن غیر هم دشوارتر است. با افزودن گوشت، ماهی و ویتامین C به جیره‌ی غذایی می‌توان میزان جذب آهن غیر هم را بهبود داد.
یک اختلاف دیگر در منبع این دو نوع آهن است. گوشت احشاء مانند: جگر، دل و قلوه و گوشت بی‌چربی گوساله، غذای دریایی، ساردین، آنکووی و ماکیان از منابع خوب آهن هم به شمار می‌آیند. گیاهان، از منابع خوب آهن هستند و به این منظور می‌توان از اسفناج، سبوس جو دو سر، زرد آلو، لوبیا چشم بلبلی، شاه بلوط، بادام، بلادر، نان‌های سبوس‌دار، دانه و فرآورده‌های سویا استفاده کرد.
آلایش‌های درونی مانند: جگر، دل و قلوه و گوشت بی چربی گوساله، ماهی، غذاهای دریایی، ساردین، آنکووی و ماکیان همانگونه که گفته شد از منابع غذایی سرشار از آهن هم می‌باشند و از منابع گیاهی می‌توان آهن غیر هم به دست آورد. لازم به تذکر است که تمامی غذاهای پردازش شده و کارخانه‌یی فاقد آهن می‌باشند که از جمله پاستا، نانهایی که از آرد سفید تهیه می‌شود، برنج سفید و غلات آماده‌ی مصرف قابل ذکرند.
زنانی که بیش از ۵۰ سال دارند و تمام مردان سالمند روزانه به ۸ میلی‌گرم آهن نیاز دارند، تمام خانم‌هایی که هنوز یائسه نشده‌اند برای جبران خون از دسته رفته ضمن خونروی قاعدگی روزانه به ۱۸ میلی گرم آهن نیازمندند. خانم‌های باردار یا آنهایی که در آینده برای بارداری، برنامه‌دارند نیز به مقدار بیشتری آهن نیازمندند.
● نشانه‌های کمبود
کمبود آهن در نتیجه‌ی‌ شرایط متعددی ایجاد می‌شود. در بعضی افراد، بدن نمی‌تواند به درستی آهن را جذب کند. ممکن است کمبود آهن در نتیجه‌ی خونروی شدید از رحم یا دوره‌ی قاعدگی در خانم‌ها ایجاد شود. سرانجام باید گفت که شایع‌ترین علت کمبود آهن، جیره‌ی غذایی است. به این جهت که بسیاری از مردم مقدار کافی غذاهای سرشار از آهن مصرف نمی‌کنند.
یکی از قابل توجه‌ترین نشانه‌های کمبود آهن، کم خونی است. نشانه‌های کم خونی عبارت است از خستگی، کاهش ظرفیت ذهنی، بی‌خوابی، سردرد، کاهش اشتها و ناتوانی در حفظ درجه حرارت مناسب بدن. کمبود آهن از قدرت سیستم ایمنی نیز می‌کاهد.

دکتر محمدعلی اشرف مدرس
داخلی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز