ازدواجهای فامیلی نیاز به مشاوره ژنتیک دارد

مروری بر تاریخ عقب ماندگی ذهنی نشان می دهد که در هر دوره ای از تاریخ ، در هر فرهنگ و تمدنی و در همه طبقات اجتماعی افرادی وجود داشته اند که از نظر فعالیت اجتماعی پایین تر از حد طبیعی بوده اند و این امر سازگاری آنها را با محیط زندگی شان مشکل ساخته است .
تولد کودک معلول و عقب مانده ذهنی به مثابه زنگ خطری برای اجتماع است چرا که این افراد علاوه بر آن که در پیشرفت جامعه زیاد مؤثر نیستند ، به سبب نقص و معلولیتشان بار اقتصادی سنگینی را بر خانواده و جامعه تحمیل می کنند . یکی از عوامل پیدایش کودکان عقب مانده ذهنی اختلالات و نارسایی های ژنتیکی است . از جمله عوامل متعددی که در ایجاد معلولیت ذهنی کودکان مورد نظر است ازدواج های فامیلی و پیوندهای خویشاوندی (همخونی) است .
تحقیقات نشان می دهد که نسبت خویشاوندی والدین حتی اگر در سطح چندمین نسل هم باشد می تواند سبب عقب ماندگی کودک شود . از این تحقیقات چنین نتیجه گرفته شده است که مرگ و میر فرزندان در غیر خویشاوندان ، در حدود چهل در هزار و در ازدواج های بین پسر عمو و دختر عمو به شصت تا هشتاد در هزار افزایش می یابد .
نتایج تحقیقات دانشمندان آمریکایی نشان می دهد که ازدواج بین اعضای دور و نزدیک خانواده ، باعث افزایش میزان مرگ ومیر نوزادان و رشد گسترده انواع بیماری های جسمی ( قبل و بعد از تولد) می شود .
در کشور ما ، ازدواج های فامیلی ‌در روستاها و مناطق عشایری بیشتر از نقاط شهری است و این به دلیل بافت فرهنگی و روابط غنی قومی حاکم بر این مناطق است .
عشایر و روستانشینان ترجیح می دهند که با فردی از فامیل و نزدیکان خویش ازدواج کنند . نگاهی به سوابق تاریخی ازدواج خویشاوندی در ایران حکایت از این موضوع دارد که ازدواج خویشاوند مقدس شمرده شده است .
در امپراتوری ساسانی ازدواج با خواهر و با زن پدر امری مقبول و متداول بود . ازدواج با خواهر به ویژه در حفظ پاکی خون و میراث شاهانه به عنوان یک اصل به شمار می رفت . نه تنها در بین آریاییان بلکه بین اقوامی سامی نیز ازدواج با محارم سابقه دارد و این عمل ظاهراً در بین ملل شرق چندان قبیح نبود .
در بررسی سوابق تاریخی ازدواج های خویشاوندی در سایر کشورها چنین برداشت می شود که از دید جهان غرب ازدواجهای فامیلی غیر قابل قبول است . در اکثر ایالات امریکا ، ازدواج با فامیل نزدیک مثل پسر عمو و دختر عمو ، دختر عمه و پسر دایی و بالعکس ممنوع و غیر قانونی است . این قانون در اواخر قرن ۱۹ میلادی به ثبت رسید .
در پژوهشی که در سال ۱۳۷۶ تحت نظر اساتید دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران در این زمینه انجام گرفت ، ۴۰۰ کودک به صورت نمونه و به طور تصادفی در استان لرستان انتخاب شدند که ۲۰۰ نفر از آنها کودک عقب مانده ذهنی و ۲۰۰ نفر آنها عادی بودند . در این تحقیق همچنین به سن والدین در زمان بارداری و‌ ترتیب تولد ، تحصیلات والدین در زمان بارداری و تعداد فرزندان خانواده توجه شده بود .
نتایج نشان داد که سن پدر در زمان بارداری می تواند بر عقب ماندگی ذهنی کودکان تأثیر داشته باشد و زمان خواستاری بچه ها در مردان باید قبل از سن ۴۰ سالگی انجام پذیرد و بهترین سن برای بارداری مادران سالهای ۱۹ تا ۳۴ سالگی است و مادرانی که قبل از ۱۸ سالگی یا بعد از ۳۵ سالگی باردار شوند امکان به وجود آوردن کودکان عقب مانده ذهنی در آنها بیشتر است . در رابطه با ترتیب تولد ، این موضوع با عقب ماندگی کودکان رابطه ای نداشت . همچنین تحقیقات نشان داد که معمولاً والدین کودکان عقب مانده ذهنی از لحاظ سطح سواد و تحصیلات از والدین کودکان عادی پایین تر بودند.
همچنین از لحاظ تعداد فرزندان ، نتایج نشان داد که هر اندازه جمعیت خانواده بیشتر باشد و در خانواده افراد زیادی با هم زندگی کنند والدین نمی توانند به خوبی مایحتاج فرزندان را رفع کنند و این باعث می شود که بهره هوشی کودکان در خانواده های پرجمعیت کمتر باشد . در پایان نتایج نشان داد که تعدد پیوندهای خویشاوندی در والدین عقب مانده ذهنی نسبت به والدین کودکان عادی بیشتر است . به عبارت دیگر ازدواجهای خویشاوندی می تواند با عقب ماندگی ذهنی کودکان رابطه داشته باشد . در پایان پژوهش ، پیشنهاداتی به قرار زیر ارائه گردید
- ایجاد و گسترش مراکز مشاوره و کلینیک های مشاوره ژنتیکی در سطح کشور بخصوص در مناطق عقب افتاده عشایری
- تحقیقات گسترده بر روی نمونه های بزرگ در سراسر کشور در زمینه بررسی علل عقب ماندگی ذهنی
- مراجعه خانواده ها به مراکز مشاوره ژنتیکی قبل از اقدام به ازدواج های خویشاوندی
- آگاه کردن خانواده ها از خطرات ازدواج های خویشاوندی و منع این گونه ازدواج ها
در پایان باید گفت که غالب ناهنجاری های ژنتیکی و بیماری های ارثی قابل پیش بینی بوده و با در نظر گرفتن قوانین وراثت و مشاوره های ژنتیکی و انجام آزمایش های مختلف قبل از ازدواج های فامیلی می توان از تولد تعداد قابل ملاحظه ای از کودکان معلول و عقب مانده ذهنی که به علت اختلالات ژنتیکی متولد می شوند جلوگیری کرد .

دکتر سیدرمضان محسن پور مشاور ژنتیک

منبع : مرکز خدمات مشاوره‌ای صنعت نفت