روح بزرگ چمران

چمران ابعاد متفاوتی داشت که اگر بخشی از آن وجوه روشن شود، در انحصار هیچ گروه و جریانی قرار نمی گیرد. چمران گذشته یی دارد که از ملی شدن صنعت نفت شروع می شود و تا زمان شهادتش ادامه دارد. او یکی از فعالان نهضت ملی شدن صنعت نفت بود که به سهم خود توانست در آن جریان هم موثر باشد. عمده فعالیت های ایشان پس از ورود به دانشگاه در قالب انجمن های اسلامی بود که باعث رونق و گرمی این تشکل بود. تقریباً بخش اعظم فعالیت های انجمن اسلامی در زمان شهید چمران وابسته به نوع تفکرات و اقدامات ایشان بود بعد از آن نیز به امریکا رفتند و همان خط فکری خود را پی گرفتند و در اکثر مبارزات ضد رژیم شاهنشاهی فعال بودند. چمران در لبنان هم با فراز و نشیب های متفاوتی همراه است که نقطه اوج آن آشنایی و همراهی با امام موسی صدر است. او بسیار به صدر علاقه مند بود و بسیار هم از او تاثیر پذیرفته بود. مردمی بودن و در میان محرومان و ضعیفان زندگی کردن چمران حاصل همنشینی و همراهی او با امام موسی صدر بود. طبق گفته ها و شواهد امام موسی صدر هم علاقه خاصی به مرحوم چمران داشتند و حساس ترین کارها و ماموریت ها را به ایشان واگذار می کردند. مرحوم چمران وقتی به ایران آمدند هم جزء تاثیرگذارترین نیروهای انقلابی بودند. محبوب های چمران در ایران نیز امام خمینی و مرحوم بازرگان بودند. من همیشه شاهد بودم که با چه ارادتی از امام صحبت می کردند و با چه شوقی از بازرگان. هرچند نمی توان از محبوبان چمران سخن گفت و نامی از شریعتی به میان نیاورد. او عاشق شریعتی بود و تمام تنهایی هایش را با کویر شریعتی تقسیم می کرد. چمران احساس نزدیکی خاصی به مرحوم شریعتی داشت و علاقه بی حد و حصرش را نسبت به او همواره تکرار می کرد و هیچ گاه آن را مخفی نمی کرد؛ با توجه به آنکه در آن مقطع صحبت کردن از شریعتی کار چندان ساده و رایجی نبود. جهان چمران جهان پیچیده یی بود اما هیچ زیگزاگی در زندگی او نبود، به همین دلیل هم اکثر موضع گیری ها و اقدامات او در یک مسیر قرار می گیرد؛ چه در اوج انقلاب چه در اوج جنگ. خاطرم هست در اوایل انقلاب برخی شعار درود بر خمینی سلام بر قذافی را مطرح می کردند و ایشان از جمله افرادی بودند که این خط افراطی را قبول نکردند و تذکر دادند که تفکرات امثال قذافی گرچه در ظاهر شبیه برخی از انقلابیون ایرانی است اما در واقع و در اصل این دو خط از هم جدا هستند و به راحتی نیز به هم نمی رسند. چمران هیچ گاه اسیر موج های احساسی انقلاب نشد و همواره روح بزرگ او بر این امواج غالب بود. برخی از ویژگی های همین روح بزرگ چنین است؛
۱) لطافت روح چمران؛
خاطرم هست به یکی از مناطق عملیاتی در یکی از شهرهای خوزستان رفته بودیم. شهید چمران در خیابان های آن شهر با دیدن ویرانه ها و عروسک های شکسته بچه ها به گریه افتاد و نتوانست اختیار اشک های خود را داشته باشد. لطافت روح چمران همه را در اوج خطر نیز تحت تاثیر قرار می داد. آنهایی که از نزدیک با او در تماس بودند مهربانی و محبت او را به خوبی درک می کردند. او رئیس و فرمانده یی بود که نیروهایش با تمام وجود او را دوست داشتند و به هر شکل سعی می کردند خواسته ها و دستوراتش را اجابت کنند. یکی دیگر از خاطرات من از ایشان مربوط به سوسنگرد و زخمی شدن شهید چمران در این منطقه بود. یکی از نیروهای ایشان که بعدها نیز شهید شد، رفته بود و در قمقمه برای ایشان شیر آورد تا با وجود جراحتی که داشتند دچار ضعف و ناراحتی نشوند. شهید چمران به او گفت این شیر را از کجا آوردی؟ او پاسخ داد از یکی از بزهای همین جا دوشیدم. شهید چمران از او تشکر کرد ولی حاضر نشد آن را بنوشد. او گفت؛ تو می دانی آن بز برای چه کسی بود؟ ما می جنگیم تا صاحب این بز به شیر خود برسد نه آنکه این شیر را بدون اجازه آنها بخوریم.
۲) انصاف چمران؛
شهید چمران بسیار منصف بود و تحت هیچ شرایطی حاضر نبود مخالفان خود را حذف کند یا حتی با آنها تندی کند. یکی از مسوولان زمان جنگ در اهواز به شدت با شهید چمران مشکل داشت و برای او موانع متعددی ایجاد می کرد. همین مسوول یک بار به سوسنگرد آمده بود و از ترس شرایط در یک موقعیت ناخوشایندی پنهان شده بود. یکی از همراهان چمران او را دیده بود و قصد داشت این تصویر را برای دیگران بازگو کند ولی شهید چمران مانع او شد و نگذاشت آبروی آن فرد خدشه دار شود و تاکید کرد ما نباید عامل بی حرمتی و بی آبرویی دیگران شویم. اگر او ترسیده است خب حق دارد چرا که تا به حال به این مناطق نیامده است و با این حوادث و اتفاقات ناآشناست. او حتی از زحمات آن شخص گفت که در دشمنی و خصومت با شهید چمران مشهور بود ولی حرمت انسان ها برای شهید چمران مهم تر از آن بود که بخواهد آن را پای یک سری مسائل شخصی قربانی کند. خاطره یی دیگر نیز در همین زمینه قابل ذکر است که مرور آن بسیاری از ویژگی های ممتاز اخلاقی ایشان را یادآوری می کند. شهید محمد منتظری چندان با شهید چمران سر سازگاری نداشت و در اکثر مواقع تا جایی که می توانست با ایشان مخالفت می کرد. یک بار از شهید چمران پرسیدم با این اوصاف نظر شما راجع به محمد منتظری چیست؟ او گفت مخالفت های او نزد خدا ماجور است چرا که ایشان از روی باور و صدق با من مشکل دارند و واقعاً فکر می کند اندیشه های من با برخی اصول همخوانی ندارد.
۳) پیشتازی چمران؛
اکثر فعالیت های چمران جنبه پیشتازی و یکه تازی داشت چه آن زمان که به لبنان رفتند و پایه گذار مدارس بچه های فقیر آنجا شدند و چه آن هنگام که جنگ تحمیلی ایران آغاز شد و او با تشکیل و گردآوری اولین گروه ها به مناطق جنگی رفت. او انسان پیشتازی بود که در تمام جریان زندگی اش این خصلت قابل رویت است. مجموع صفات و ویژگی های اخلاقی شهید چمران بسیار جالب و شنیدنی است. چمران پیشتاز و قهرمان جبهه های جنگ چنان به یک گیاه عشق می ورزید و به آن نگاه می کرد که گویا عارفی است که در نگاهش عظمت خدا وجود دارد. هرکس چمران را در جبهه ها می دید احساس می کرد دنیای دیگری بعد از آن شروع می شود.
حال واقعاً کسی که خشونت را راهکار خود می داند، از انصاف بی خبر است و هتاکی می کند حق دارد از چمران سخن بگوید و اگر بگوید چه نوع چمرانی را شناخته است؟ چمران اگر درست معرفی شود می تواند الگوی بسیاری از جوانان باشد؛ الگویی که نه اسطوره است نه در رویاها خلق شده است. مردم ایران مانند مردم هرجای دیگر به الگو نیاز دارند. من با شناختی که از چمران دارم مطمئنم چمران قابلیت نمونه شدن و الگوشدن را دارد و اگر تا به حال چنین نشده است کم کاری و کوتاهی بر عهده کسانی است که در این حوزه ها مسوولیت داشتند و دارند. چمران عرفان، لطافت، بزرگی و عظمت را در کنار هم دارد و مهم تر آنکه عرفان چمران از گوشه گیری به دست نیامده بود بلکه در کوران حوادث و اتفاقات حاصل شده بود. غالب خوبی ها در او جمع بود به نحوی که من بعد از دیدن او و آشنایی با او نمی توانم کسی را با او مقایسه کنم و در هر مقایسه احتمالی نیز آنقدر خلوص و صفا در او دیده بودم که برایم سخت است کسی را با او مقایسه کنم. اخلاق عملی چمران به شدت مورد نیاز جامعه امروز است. او به شدت به اصول اخلاقی پایبند بود و همین ویژگی مهم ترین خلاء جامعه فعلی ماست. اخلاق ملات هویت فرهنگی ماست و اخلاق امثال چمران می تواند بهترین ابزار برای اصلاح کاستی های اخلاقی در جامعه باشد. اگر اخلاق چمران به جامعه معرفی و در جامعه نهادینه شود، بسیاری از بداخلاقی ها و مشکلات منشعب از این رفتارها برطرف خواهد شد.

حسین نصیری
یادداشت شفاهی

منبع : روزنامه اعتماد