مشکل بی هویتی در شهرسازی

جامعه یی که خواستار حکومت شهروندانش بر سرنوشت خویش است، پیش از تحولات سیاسی به تحولات فرهنگی نیازمند است. شورای شهر به عنوان نزدیک ترین و در دسترس ترین نهاد حاکمیت به مردم که رنگ و بوی سیاسی آن کمتر است و مجال حضور و ظهور چهره های مردمی در آن بیشتر فرصت مغتنمی است برای تمرین مدنیت و دموکراسی در عرصه یی واقعی و خارجی از متن قانون.
آنچه در شورا می گذرد و تصمیماتی که این نهاد می گیرد با زندگی روزمره ساده ترین و معمولی ترین اقشار جامعه در تماس و ارتباطی مستمر و مستقیم است. و یقیناً اگر این نهاد از بطن مردم برآمده باشد و آنها با مشارکت خود به آن شکل داده باشند، به تدریج و در جریانی آرام و طبیعی باور خواهند کرد که مشارکت در تعیین سرنوشت شان نه یک حق تقدیم شده از جانب حاکمیت و قانون، بلکه حقی ذاتی بر آنها است.
در حال حاضر شورا به نهادی بوروکراتیک و اداری تبدیل شده است که فقط حیطه کاری اش در شهرداری است. فکر نمی کنم که قرار بود اینطور شود. اگر هدف این بود که یک نهاد بوروکراتیک دیگر به نهادهایی از این دست اضافه شود اداره کل شهرداری وزارت کشور که وجود داشت و همین کار را هم می کرد؟
شهر بندرعباس مشکلات زیادی دارد. اما آن چیزی که من می خواهم به آن اشاره کنم تهدید هویت تاریخی ما است که به مدد انواع ساخت و سازهای بی رویه و شهرسازی نامتقارن در حال وقوع است. شاید این بحث مختص بندرعباس نباشد و بسیاری از شهرها نیز دچار همین مشکل باشند. اما شدت و ضعف آن متفاوت است.
حفظ و تقویت هویت باید به عنوان یکی از اهداف شهرداری مورد تعقیب قرار بگیرد و اگر این موضوع جزء اهداف نظام مدیریت شهری قرار بگیرد امیدی به حفظ این هویت های چند گانه وجود دارد. متاسفانه الان مراکز فرهنگی و تجاری شهر خود جزئی از مشکل بی هویتی در شهرسازی ما شده اند. معماری ها به گونه یی شده است که هیچ ربطی به اقلیم جنوب ندارد، خانه ها بدقواره ساخته می شوند تا در کنار هم چهره نامتناسبی ارائه کنند. شهرداری باید نسبت به این مساله حساسیت نشان بدهد. امروزه دیگر سرمایه شهر حساب های بانکی آن شهر نیست بلکه سرمایه هایی از جنس فرهنگی، اجتماعی است که جاذبه ها و ثروت یک شهر را مشخص می کند. در بافت جدید شهر بدقوارگی و آشفتگی چنان بر شهر سایه افکنده که رها شدن از آن تلاش بسیار و زمان طولانی می طلبد.
یکی از معماران دلسوز و خوش قریحه شهر که با او در مورد شهر صحبت می کردم می گفت؛ «معماری شهر بندرعباس دیگر هیچ نوع مشخصه یی را تداعی نمی کند و فضای شهر تبدیل شده است به حجم های تک عملکردی بدون دید و منظره، بدون سایه و روشن، بافت شهر ما آهسته آهسته دارد از ارزش های فرهنگی خود تهی می شود. و برخی از محلات ما با دیگر شهرهای کشور هیچ تفاوتی ندارد.» سیمای شهر اولین جایگاهی است که در ذهن و حافظه شهروندان باقی می ماند. اما این مساله از چشم برنامه ریزان و مدیران شهری دور مانده است. و هنوز برنامه جامعی برای آن وجود ندارد. در گذشته شهرهای ما براساس ساختار و شرایط اقلیمی، نیازها و عقاید مذهبی مردم ساخته می شدند. و نوعی تعادل و توازن وجود داشت.
شاید بنایی وجود نداشت که از ساخت فرهنگی، عقیدتی و اقلیمی شهر تاثیر نگرفته باشد. اما روند رشد شتابان تغییرات در عرصه های مختلف و از یک طرف ایده های جدید طراحی و معماری باعث شده است که سیمای شهر بندرعباس نه آن هماهنگی و هم سنخی گذشته را حفظ کرده و نه ترکیب موزون و ساختارهای تعریف شده امروزی در آن پرورش یافته اند. آنچه باعث افتخار و تعلق انسان به محل سکونت و شهر خود می شود وجود خصوصیتی است که آن را از بقیه متمایز می کند. در بندرعباس در اثر شهرسازی ناهمگون و شتابان در قسمت های عمده یی از شهر عناصر هویت بخش در مقیاس محله یی در آنجا به وجود نیامده، چرا که در این نوع مساله اصلی مردم تامین سرپناه است.
و نیازهای اجتماعی، فرهنگی و کیفیت زندگی متناسب با محیط کمتر مورد توجه قرار می گیرد. و شاید شهرداری به دلیل حجم بالای کار به سیمای شهر به عنوان اولویت نگاه نمی کند. که این بی توجهی در آینده مشکلات زیادی را برای شهروندان بندرعباسی به همراه خواهد داشت. در فضای شهری ما اول ساختمان ساخته می شود و آنچه در لابه لای ساختمان ها باقی می ماند فضاهای شهری خوانده می شود حال چطور می شود به زیباسازی فضایی که بدون تعریف خاصی ایجاد شده است پرداخت. شورا یعنی آمادگی برای شنیدن نظری متفاوت با آنچه خود فکر می کنیم و آمادگی برای تغییر فکر و تصمیم اولیه و هماهنگ شدن با دیگرانی که مثل ما فکر نمی کنند. اگر قرار نیست با تصمیم جمع دیدگاه های خود را تغییر دهیم و به خردجمعی تن دهیم دیگر چه نیازی به شورا است.
بهتر است خود بیندیشیم و خودمان هم عمل کنیم و نظرمان را هم زیر سایه عنوان مصلحت ها به دیگران دیکته کنیم. اما اگر این گونه رفتار را بی سرانجام و به ضرر شهر می دانیم و شورا تشکیل می دهیم و عضو شورا می شویم طبعاً بایستی رویه های متناسب با این پدیده را نیز در پیش بگیریم تا از مزایایی که در این تجربه گرانقدر بشری نهفته است برخوردار شویم تا بتوانیم گرهی از کار مردم عزیزمان بازکنیم نه اینکه اگر قرار است کاری در شورا انجام شود، اعضای شورا نامحرم فرض شوند و مسائل با نمایندگان مردم مطرح نشود.

طاهر قریشی ـ عضو شورای شهر بندرعباس

منبع : روزنامه اعتماد