بایسته‌های فعالیت حزبی

فعالیت حزبی به عنوان یكی از مهمترین اركان جامعه مدنی و دموكراسی، مستلزم رعایت یك سلسله اصول و بایسته‌هایی است كه عدم توجه به این بایسته‌ها در مقام نظر و عمل می‌تواند آسیب‌هایی جدی به این نوع فعالیت‌ها وارد سازد و مانع توفیق احزاب در راستای تحقق اهداف و آرمان‌های مورد تعقیب آنها باشد. ‌ در این مجال به برخی از بایسته‌هایی كه در فعالیت‌های حزبی رعایت آنها ضروری است، به اختصار اشاره و تفصیل آن به فراست مخاطب احاله می‌شود.
۱) ضرورت حركت علمی
<حزب در قاموس عمومی روشنفكران دنیا به طور كلی عبارت از سازمان اجتماعی متشكلی است، دارای <جهان بینی>، <ایدئولوژی>، <فلسفه تاریخ>، <نظام اجتماعی ایده آل>، <پایگاه طبقاتی>، <جهت گیری طبقاتی>، <رهبری اجتماعی>، <فلسفه سیاسی>، <جهتگیری سیاسی>، <سنت>، <شعار>، <استراتژی>، <تاكتیك مبارزه> و... <آرمان> كه می‌خواهد<وضع موجود> را در انسان، جامعه، ملت یا طبقه‌ای خاص (بر حسب اینكه جهانی، ملی یا طبقاتی باشد.) تغییر دهد و <وضع مطلوب > را جانشین آن سازد.>
‌ اولین اصلی كه هم در مقام تأسیس حزب به مفهومی كه مذكور افتاد و هم در مقام فعالیت در آن باید رعایت شود، ابتنای اینگونه اقدامات و فعالیت‌ها بر شناخت، علم و معرفت می‌باشد. فقدان این اصل در فعالیت‌های حزبی، حزب را تبدیل به نوعی باند و هیأت می‌كند و ماهیت آن را از نوعی پدیده مدرن به نوعی محفل ارتجاعی تغییر می‌دهد.
‌ نباید چنین پنداشته شود كه صرف <حق>بودن، موجب موفقیت در فعالیت‌های حزبی و... می‌شود و یاری خداوند را به دنبال دارد؛ زیرا خداوند متعال برای پیروزی و موفقیت و رسیدن به اهداف، یك سلسله سنت‌هایی را مقرر كرده است كه تخطی از این سنت‌ها نه تنها مانع رسیدن به اهداف می‌شود، بلكه چه بسا خسارات جبران ناپذیری را هم به دنبال داشته باشد. ‌
‌ ضرورت تكیه بر علم و معرفت در تمامی حركت‌ها و فعالیت‌های انسانی یكی از سنت‌های الهی است. همان طوری كه صرف اعتقاد و ایمان و توكل به خداوند متعال بدون رعایت اصول كشاورزی نمی‌تواند موجب توفیق ما در این رشته از فعالیت‌ها شود از جمله فعالیت‌های حزبی نیز نیازمند استفاده از یك سلسله دانش‌های مرتبط با اینگونه فعالیت‌ها است. علمیت در زمینه فعالیت حزبی، یعنی استفاده از مجموعه دستاورد‌های علوم مرتبط با این سنخ فعالیت‌ها از قبیل علم سیاست، جامعه شناسی، مردم شناسی، روان شناسی، آمار، اقتصاد، حقوق و... كه برای این مهم، احزاب، نیازمند ارتباطی جدی با مراكز دانشگاهی و آكادمیك و استفاده از دانش‌ها و تجربیات صاحب نظران این علوم و فنون می‌باشند.
امام علی (ع) فرمود: <هیچ حركت و كاری نیست مگر اینكه تو در آن به شناخت، نیازمندی>‌
پیامبر اكرم (ص) نیز فرمود: <هر آن كس كه بدون علم به عمل برخیزد، بیش از آنكه اصلا‌ح كند سبب تباهی و فساد می‌شود.> طرح یك سلسله شعار‌های عوام فریبانه و بدون اساس و پشتوانه علمی، ممكن است كه در كوتاه مدت، دل برخی از سطحی نگران را برباید اما به یقین، دیری نمی‌پاید.
۲) كسب صلا‌حیت و شایستگی ‌
هیچ حزبی، حركتی و جنبشی نمی‌تواند به‌طور طبیعی جانشین نظام، سیستم و یا دولتی شود، مگر اینكه با كسب یك سلسله صلا‌حیت‌ها و شایستگی‌ها آلترناتیوی مترقی برای رقیب باشد. خداوند متعال در سوره انفال بعد از اشاره به سرانجام وخیمی كه در انتظاركافران است، آن را نتیجه اعمال آنان معرفی می‌كند و رفتار شان را به رفتار آل فرعون و سرانجام وخیم آنان تشبیه می‌كند و می‌فرماید: <این (كیفر) به سبب دستاورد‌های شماست كه از پیش فرستادید و اینكه خدا هرگز برای بندگان (خود) بسیار ستمكار نیست... این (كیفر) همواره بدین سبب است كه خداوند نعمتی را كه بر قومی ارزانی داشته تغییر دهنده نبوده تا آنكه آنچه را در خودشان است تغییر دهند و بی گمان خدا بسیار شنوا بس داناست.>
معمولا‌ نظام‌ها و دولت‌های حاكم با عملكرد خطاكارانه خویش به طور طبیعی سزاوار شكست می‌شوند و در این طریق، هیچ حركت و جنبشی به طور طبیعی به پیروزی نمی‌رسد، مگر اینكه با كسب یك سلسله شایستگی‌ها جانشین و آلترناتیوی شایسته و مترقی برای آن باشد.
البته حساب برخی از پیروزی‌ها و موفقیت‌ها ناشی از دوپینگ اصحاب قدرت و امدادهای نیروهای غیبی(به تعبیر آقای كروبی) جداست كه خارج از این مقوله مورد بحث است.
منظور از كسب صلا‌حیت و شایستگی، سه معنی ذیل است.
الف) از خود فراتر رفت
‌ كسانی در اینگونه فعالیت‌ها می‌توانند منشا آثاری ماندگار برای كشور، ملت و آرمان‌های حزب باشند كه شجاعت، از خود گذشتگی و فداكاری در راستای منافع ملی و آرمان‌های حزب را داشته باشند و منافع خویش را قربانی آرمان‌های حزب كنند. هیچ حزبی با جمع آوردن عده‌ای افراد بزدل و ترسو كه جز به منافع خویش نمی‌اندیشند به هیچ جایی نمی‌رسد. هم رهبران و مسوولا‌ن و هم كادرهای مؤثر حزبی باید از شجاعت كافی در، از خود فراتر رفتن برخوردار باشند تا بتوانند هم سخن حق را بر زبان جاری سازند و از حق دفاع كنند و در دفاع از حقوق مردم، مرعوب تطمیع‌ها و تهدید‌ها نشوند و هم در لحظات و بزنگاه‌های تاریخی از خود بگذرند و در خدمت آرمان و هدف قرار گیرند.
ب) از مشكلا‌ت گذشتن
‌ برخی از احزاب و جنبش‌ها در مواجهه با موانع و مشكلا‌ت دچار ركود و مبتلا‌ به روزمرگی می‌شوند و این ركود، زمینه یأس و دلسردی هواداران، مردم و در نهایت، اضمحلا‌ل و فروپاشی آنها را فراهم می‌آورد. یك حزب، باید در مواجهه با موانع و مشكلا‌ت به جای اقدامات نسنجیده و یا توقف و ركود، به دنبال حل مشكلا‌ت و برداشتن موانع از سر راه خویش باشد و این نكته را مد نظر داشته باشد كه مشكلا‌ت و سختی‌ها لا‌زمه زندگی این جهانی است و با تصحیح بینش و تقویت اراده می‌توان، مشكلا‌ت را پشت سر گذاشت كه خداوند متعال فرمود: <و كسانی كه در راه ما كوشیدند، به یقین راه‌های راهوار خود را همچنان برایشان رهبری می‌كنیم. بی گمان خدا به راستی با نیكوكاران است.>۵۵)‌ ‌ ج. پشت سر گذاشتن رقیب
‌ هر حزب و جنبشی باید بكوشد كه در برنامه‌ها، طرح‌ها، نیرو‌ها و راه‌های تحقق اهداف خود از رقیب هم از حیث كمی و هم كیفی جلوتر و پیشرفته تر باشد تا بتواند از رقیب عبور كند و حتی در صورت وقوع توطئه از جانب رقیب، با برنامه‌ها و رفتارهای صادقانه خود مانع غلبه توطئه بر صداقت و فریب افكار عمومی شود. ‌
از این رو لا‌زم است كه هر حزب و جنبشی، رقیب خود را كوچك نشمارد و بكوشد كه او را به بهترین شكل ممكن بشناسد و نقاط ضعف و قوت او را دریابد كه این امر حتی بعد از پیروزی بر رقیب نیز می‌تواند مفید به حال حزب و جنبش باشد. معمولا‌ برخی از احزاب و جنبش‌ها به علت فقدان شناخت صحیح از رقیب بعضاً اگر به پیروزی هم نائل آیند، دچار نوعی افراط و یا تفریط در مقام عمل می‌شوند و از این طریق، زمینه سقوط خود را فراهم می‌آورند. لذا باید رقیب را خوب شناخت و بد را بد و خوب را خوب دید ولو اینكه از جانب رقیب باشد. ‌
علی (ع) در فرمان حكومتی خویش به مالك اشتر فرمود: <هیچ سنت شایسته‌ای را كه معیار عمل بزرگان این امت بوده و همبستگی و كار ملت در محورش سامان یافته است، مشكن و هیچ راه و رسم جدیدی كه به سنتی از این سنت‌ها آسیب رساند، ایجاد مكن كه در این صورت، بنیانگذاران این سنت‌ها را پاداش باشد و تو را به خاطر این سنت شكنی، بار گناهی.>
۳) ارتباط ارگانیك با مردم و درك چگونگی برخورد با آنان ‌ یكی از آفاتی كه بعضاً برخی از احزاب بدان دچار می‌شوند، الینه شدن توسط برخی از مباحث افراطی و تفریطی هورقلیایی روشنفكرانه و یا متحجرانه می‌باشد كه منجر به فاصله گرفتن آنها از مردم می‌شود. هر حزب و جنبشی باید به جای حرف زدن و شعار دادن فانتزی از جانب مردم با حضور در میان آنان و برقراری ارتباط ارگانیك با اقشار مختلف مردم به فهم مسائل مطرح در میان آنان و درك نیازها و مشكلا‌ت آنها نائل‌اید و در راستای حل آنها بكوشد. فقر و گرسنگی و مشكلا‌ت عدیده، عقل و خرد آدمی را از كار می‌اندازد و نمی‌توان در چنین فضایی از مردم انتظار داشت كه به ارزیابی معقول مسائل پیچیده سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... و نوع مواجهه احزاب و جنبش‌ها برای حل این مسائل بپردازند و تصمیمی معقول اتخاذ كنند. مردم تشنه عدالتند و به دنبال حل مشكلا‌ت و نیاز‌های فراوان شخصی و عمومی خود می‌باشند. هر حزب علا‌وه بر تلا‌ش برای تأمین نیازهای معنوی مردم باید در راستای تأمین نیازهای مادی آنان نیز بكوشد و به این نكته متفطن باشد كه برای مردم گرسنه و مبتلا‌ی به انواع و اقسام مشكلا‌ت زندگی نمی‌توان صرفاً شعار داد و از آزادی، توسعه سیاسی، سازندگی، مهرورزی، معنویت و... سخن گفت، گرچه حل بسیاری از این مشكلا‌ت در گرو آزادی و توسعه سیاسی باشد كه هست، اما باید حداقل معیشت مردم را تأمین كرد تا بتوان آنان را علا‌قه مندانه در صحنه نگه داشت و به پای صندوق‌های رأی آورد و از این طریق به آزادی، توسعه سیاسی و سازندگی نائل شد. ‌
احزاب نباید چنین پندارند كه مردم به منزله پیچ و مهره شطرنج‌اند و بازیگران هر گونه كه بخواهند می‌توانند با آنان بازی كنند. مردم، سرباز، برده و رعیت رهبران سیاسی، و حاكمان نیستند كه موظف به اطاعت بی چون و چرا از آنان باشند. ‌
علی(ع) خطاب به مالك اشتر فرمود: <هرگز با خود مگو كه مرا فرمانروایی داده اند، فرمان می‌دهم و باید بی درنگ اجرا شود! كه این روش، سیاه كننده دل، ویرانگر دین و عامل نزدیكی به دگرگونی‌ها و انفجار‌ها است.> و همچنین به او توصیه می‌كند كه: <قلب تو را پوششی باید كه تار و پودش مهر مردم و دوستی و لطف به آنان باشد و مباد كه مردم را درنده‌ای خون آشام باشی كه خوردن شان را غنیمت شماری، چرا كه مردم دو گروه اند؛ یا در دین برادران تو‌اند و یا در آفرینش همنوعانت، از راه می‌لغزند و به آفت‌ها دچار می‌شوند و دانسته یا ندانسته به كارهایی دست می‌یازند و تو باید از گذشت و چشم پوشی، چندان بهره مندشان كنی كه چشم پوشی و گذشت خدا را در مورد خودخواهانی.>
خداوند متعال درباره رسول گرامی خویش فرمود: <لقد جاءكم رسول من انفسكم عزیز علیه ما عنتم حریص علیكم بالمؤمنین رئوف رحیم؛ بی گمان برایتان پیامبری از (میان) خودتان آمد (كه) رنج‌هایتان بر او بسی ناگوار و گران است، بر (هدایت) شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز و رحمت گر بر ویژگان است.>۶۶)‌ و نیز فرمود: <پس (ای پیامبر) به (بركت) رحمتی از خدا برایشان نرم خو شدی و اگر تند خو و سخت دل بودی همواره از پیرامونت پراكنده می‌شدند. پس از آنان درگذر و برایشان استغفار و در كار با آنان مشورت كن.>۷۷) ‌
جالب اینكه این دستور اكید الهی مبتنی بر عفو و گذشت و استغفار و مشورت، درباره كسانی نازل شده است كه از فرمان آن حضرت در جنگ احد تخلف و سپاه اسلا‌م را دچار شكستی سخت و آسیب‌های جدی از جمله شهادت حمزه سیدالشهدا كردند! ‌
اتخاذ مواضع خشن در مقابل مردم و رمی آنان به برخی از اتهامات ولو به خاطر صدور برخی از اشتباهات از آنان موجب فرار آنان می‌شود و زمینه فریب و طعمه شدن آنان را برای برخی از جریانات عوام فریب فراهم می‌آورد. به هوش باشیم كه خداوند حتی به پیامبر خویش نیز فرمود: <پس یادآور باش كه تو، تنها، یاد آورنده ای، و بر آنان تسلطی نداری (فرمانده نیستی>.)۸۸)
۴) درك شرایط ‌
شرایط و معادلا‌ت سیاسی و اجتماعی همواره در حال دگرگونی و تغییر است و هر حزب و جنبشی باید نهایت تلا‌ش خویش را به كار گیرد كه به دركی صحیح و واقع بینانه از شرایط و معادلا‌ت سیاسی و اجتماعی نائل‌اید و همراه با رعایت یك سلسله اصول اجتناب ناپذیر، براساس شرایط و معادلا‌ت حاكم بر جامعه و جهان به اتخاذ مواضع بپردازد. برخورد قشری و متحجرانه و جمود و اصرار غیرعقلا‌نی بر برخی امور بدون درك صحیح از واقعیت‌ها، می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را متوجه حزب، جامعه، كشور، منطقه و بعضاً جهان كند كه نمونه‌های بارزی از آن را در مواضع حزب نازی هیتلری و اخیراً حزب بعث صدامی شاهد بوده ایم.
‌ مراجعه به تاریخ پیامبران، سنت پیامبر اكرم (ص) و سیره ائمه معصومین(ع) اصل راهنمای خوبی در این زمینه است؛ ما به تفاوت‌های فاحشی در خصوص چگونگی اتخاذ مواضع توسط پیامبران و امامان (ع) بر می‌خوریم. شیوه علی (ع) در ظرف زمانی خویش با روش پیامبر متفاوت است. امام حسن (ع) با معاویه صلح می‌كند، ولی امام حسین (ع) با یزید می‌جنگد. امام زین العابدین (ع) به دعا پناه می‌برد و امام باقر (ع) به شكافتن علم می‌پردازد و امام صادق (ع) در توسعه و گسترش مراكز علمی و تربیت شاگردان برجسته در رشته‌های مختلف علوم می‌كوشد. امام رضا (ع) ولا‌یت عهدی مأمون را می‌پذیرد و....

رحمت ا... بیگدلی
‌* متن سخنرانی در همایش كمیته‌های آموزش حزب اعتماد‌ملی- مناطق غرب كشور همدان- ۲۱ تیرماه ۱۳۸۶
‌ ‌** عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد زنجان و رئیس دفتر سیاسی حزب اعتماد ملی- منطقه زنجان

منبع : روزنامه اعتماد ملی